AMEA NAXÇIVAN BÖLMƏSİNİN 2011-ci ildə ELMİ VƏ ELMİ-TƏŞKİLATİ FƏALİYYƏTİ HAQQINDA HESABAT

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Rəyasət Heyətinin yanvarın 25-də keçirilən iclasında Naxçıvan Bölməsinin (NB) 2011-ci il üçün hesabatı dinlənilmişdir.

Əvvəlcə Rəyasət Heyətinin foyesində Bölmə institutlarının 2011-ci ildə əldə etdikləri nailiyyətləri əks etdirən sərgi nümayiş etdirilmişdir.

Tədbiri giriş sözü ilə AMEA-nın prezidenti, akademik Mahmud Kərimov açaraq gündəlikdəki məsələlər haqqında məlumat vermişdir.

Sonra AMEA Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev Bölmə institutlarının 2011-ci ildəki elmi və elmi-təşkilati fəaliyyəti haqqında hesabat məruzəsi ilə çıxış etmişdir. (Məruzəni diqqətinizə təqdim edirik).

Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin xüsusi sərəncamı ilə yaradılmış AMEA-nın Naxçıvan Bölməsi fəaliyyətinin onuncu ilinə başlamışdır. Bu illərdə Akademiyanın Naxçıvan Bölməsi özünü muxtar respublikanın elm mərkəzi kimi təsdiq etmişdir.

2011-ci ildə Akademiyanın Naxçıvan Bölməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, Naxçıvan MR Ali Məclisi Sədrinin, Nazirlər Kabinetinin fərman və sərəncamlarının, AMEA Rəyasət Heyətinin sərəncam və qərarlarının, habelə müxtəlif dövlət proqramlarının icra edilməsində yaxından iştirak etmişdir.

2011-ci il Naxçıvan Bölməsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti tərəfindən təsdiq edilən plana uyğun olaraq bölgənin tarixi, təbii sərvətləri, maddi və mənəvi mədəniyyəti geniş şəkildə tədqiq edilməyə çalışılmış, Bölmənin tərkibindəki tədqiqat müəssisələrinin struktur bölmələrinin formalaşdırılması və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Hesabat dövründə Bölmədə 2011-ci il üçün təsdiq edilmiş plana uyğun olaraq 6 elmi istiqamətdə 6 problemi əhatə edən 7 mövzuya daxil olan 34 iş 98 mərhələdə yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulan elmi-tədqiqat işlərinin müasir standartlara cavab verəcək keyfiyyətdə aparılmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir.

Hesabat ilində AMEA Naxçıvan Bölməsi Rəyasət Heyətinin müxtəlif məsələlərlə bağlı 41 qərarı, 4 sərəncamı qəbul edilmişdir.

AMEA Naxçıvan Bölməsi elmi-tədqiqat müəssisələrinin 2011-ci ildəki fəaliyyəti

AMEA Naxçıvan Bölmənin elmi-tədqiqat işləri 6 institutun (Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutu, İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu, Təbii Ehtiyatlar İnstitutu, Bioresurslar İnstitutu, Əlyazmalar Fondu və Batabat Astrofizika Rəsədxanası) 20 şöbəsində və 8 laboratoriyasında 2 nəfər akademik, 4 nəfər müxbir üzv, 7 nəfər elmlər doktoru, 45 nəfər fəlsəfə doktoru, 8 nəfər doktorant, 16 nəfər dissertant olmaqla 89 elmi işçinin iştirakı ilə yerinə yetirilmiş, 10 mühüm elmi nəticə əldə edilmişdir. Elmi işçilərdən 6 nəfərin iş yerini dəyişməsi, 2 nəfərin vəfat etməsi, 1 nəfərin isə məzuniyyətə çıxması ilə əlaqədar olaraq planda nəzərdə tutulan 9 mərhələ üzrə tədqiqat işləri başa çatmamışdır.

Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun əməkdaşları 1 problem, 5 iş, 15 mərhələdə yerinə yetirdikləri elmi-tədqiqat işləri üzrə bir sıra mühüm nəticələr əldə etməyə nail olmuşlar. "Naxçıvan Muxtar Respublikasının ictimai-siyasi həyatı, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı (1991-2011)" (172 səh.), "Nuh baba və türk atadan gələn yol (rəvayətlər, baxışlar və tarixi həqiqətlər)" (192 səh.), "Sədərək" (184 səh.), "Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi sivilizasiyalararası kontekstdə" (326 səh.) monoqrafiyaları, eləcə də "Naxçıvan: dövlət müstəqilliyi uğrunda mübarizənin dayağı (302 səh.), "Mənim həyat məktəbim" (204 səh.) nəşrləri institutun uğuru sayıla bilər. İnstitutun 7 nəfər əməkdaşı 8 beynəlxalq səviyyəli simpoziumda iştirak etmişdir. Əməkdaşlardan bir nəfəri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, 2 nəfəri isə Naxçıvan MR Ali Məclisinin üzvü kimi fəaliyyət göstərmişdir. İnstitutun əməkdaşları "Naxçıvan: ilk yaşayış və şəhərsalma yeri kimi" adlı beynəlxalq simpoziumda, Behbud ağa Şahtaxtinskinin 130 illik yubileyinə və Beynəlxalq Qars müqaviləsinin 90-cı ildönümünə həsr olunmuş tədbirlərdə, Akademik Ziya Bünyadovun 90 illiyi ilə əlaqədar keçirilən "Müharibə qəhrəmanı - elm fədaisi" adlı konfransda yaxından iştirak etmişlər.

Hesabat ilində "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Naxçıvan", "Naxçıvan Muxtar Respublikasının ictimai-siyasi həyatı, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı (1991-2011-ci illər)", "Kalbalı xan Naxçıvanski. Onun dövrü və irsi. Tarixi oçerklər", "Osmanlı arxiv sənədlərində Naxçıvan" kitablarının təqdimatı keçirilmişdir. İnstitutun 2 elmi əməkdaşı fəlsəfə doktoru dissertasiyasını müzakirədən keçirmiş, dissertasiya şurasına təqdim etmişdir. Bir nəfər doktorluq dissertasiyasını bitirmişdir.

İnstitutun arxeologiya və etnoqrafiya sahəsində çalışan əməkdaşların fəaliyyəti genişlənmişdir. Hesabat ilində Naxçıvan ərazisində 2 beynəlxalq, 7 respublika səviyyəli arxeoloji ekspedisiya fəaliyyət göstərmişdir. Muxtar respublikanın Oğlanqala, Ovçulartəpəsi, Şahtaxtı, Duzdağ, Meydantəpə, Qazma mağarası, Xaraba Gilan, Plovtəpə, Sirab ərazisində geniş və irimiqyaslı arxeoloji qazıntı işləri aparılmış və mühüm nəticələr əldə edilmişdir. Ovçulartəpəsindən aşkar olunmuş əmək alətlərinin təhlilindən sonra Naxçıvan ərazisində insanların yaşadığı dövr 500-300 min il müəyyən edilmişdir. Duzdağın öyrənilməsindən sonra isə buranın dünyanın ən qədim duz mədəni olması qənaətinə gəlinmiş və onun tarixi e.ə. V minillik göstərilmişdir.

İnstitut əməkdaşlarından 9 nəfəri 11 beynəlxalq və 8 respublika səviyyəli simpozium və konfransda iştirak etmişlər. Naxçıvanın arxeoloji tədqiqi və Müasir beynəlxalq münasibətlərdə Naxçıvan məsələsi işləri üzrə mühüm nəticə əldə olunmuşdur.

Hesabat ilində İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda "Naxçıvanın mədəni mühiti, maddi və mənəvi mədəniyyətin tədqiqi" mövzusu üzrə 6 iş 27 mərhələdə aparılmışdır. Naxçıvan rəssamlarının yaradıcılığında mənzərə janrı, muxtar respublikada xalq teatrının fəaliyyəti, bəstəkar Məmməd Ələkbərovun həyat və fəaliyyəti, Naxçıvan, Ordubad dialektləri, Babək rayonu şivələrində səsəvəzlənməsi və əkinçilik terminləri, xrematonium və xronimlərim linqvistik xüsusiyyətləri, Ordubad oykonimlərinin tarixi-coğrafi xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. Elmi istiqamət olaraq Naxçıvanın görkəmli yetirmələrindən Şeyx Məhəmməd Rasizadə və prof. Abbas Zamanovun həyat və yaradıcılığının öyrənilməsi, orta əsrlərdə bu regionda ədəbiyyatın formalaşması və inkişafı, rəvayətlərdə tarixilik, Naxçıvanda aşıq yaradıcılığının toplanması, nəşri və tədqiqi tarixi, layla, nazlama, oxşama janrlarının ifadə xüsusiyyətləri, etnik həqiqətdən epik həqiqətə keçid, Naxçıvanda bektaşilik tədqiq edilmişdir. İnstitut əməkdaşlarının 222 elmi əsəri, o cümlədən 12 kitab və monoqrafiyası nəşr edilmişdir. ("Cəlil Məmmədquluzadə. Seçilmiş hekayələr" (macar dilində) - 132 səh., Abbas Zamanov. Məktublaşma., Əliqulu Qəmküsar: taleyi və sənəti (140 səh.), Eynəli bəy Sultanov: taleyi və sənəti (240 səh.), Azərbaycan folkloru antologiyası. Naxçıvan folkloru. II cild (469 səh.), Naxçıvan nağılları (fars dilində) - 266 səh., Məmmədhüseyn Təhmasib. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. II cild (440 səh.), Naxçıvan aşıqları və el şairləri (152 səh.), Əlincəçay folkloru - Qəssaboğlu ilə üz-üzə (92 səh.), Oronimlərin linqvistik xüsusiyyətləri. Dərs vəsaiti (220 səh.) və s. Kitablardan 2-si, elmi məqalələrdən 44-ü, tezislərdən 5-i xarici ölkələrdə çap olunmuşdur. Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa olunmasının 20 illiyinə həsr olunmuş respublika kitab sərgisində "Naxçıvan folklor antologiyası" (I və II cildlər) diploma layiq görülmüşdür. İnstitutun "Axtarışlar" jurnalı nəşrə başlamış və 2 nömrəsi işıq üzü görmüşdür.

İnstitutun 2 əməkdaşı fəlsəfə doktoru dissertasiyası müdafiə etmiş, 1 əməkdaşın dissertasiyası müdafiəyə buraxılmış, 2 əməkdaşı "dosent" elmi adı almışdır. Elmi işçı Elxan Məmmədov gənc şair kimi "Prezident mükafatı"na layiq görülmüş, prof. Məhərrəm Cəfərli isə filologiya elminin inkişafındakı xidmətlərinə görə AMEA Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuşdur.

15 əməkdaş 30 beynəlxalq və 12 respublika əhəmiyyətli simpozium və konfranslarda iştirak və məruzə etmişlər.

Tədqiqat nəticəsində "Naxçıvan Muxtar Respublikasında onomastik vahidlərin tədqiqi" və "Naxçıvan folklorunun toplanılması və öyrənilməsi" işləri üzrə mühüm nəticə əldə olunmuşdur. Hesabat ilində institutun bir elmi işçisinə orta hesabla 9,5 əsər düşür ki, bu da Bölmənin orta göstəricisindən yüksəkdir.

Coxşaxəli tədqiqat yönümü olan Təbii Ehtiyatlar İnstitutunun əməkdaşları 2011-ci ildə məhsuldar elmi fəaliyyətlə məşğul olmuş, elmi tədqiqatları ilə elmin inkişafına sanballı töhfə verməyə çalışmışlar.

Elmi tədqiqat işləri 1 mövzu üzrə 7 iş 20 mərhələdə aparılmışdır. Kimya laboratoriyalarında əsas istiqamət Naxçıvan Muxtar Respublikasının Gümüşlü qurğuşun-sink filizinin emalının mümkün variantlarının işlənib hazırlanması, filizin tərkibinin kimyəvi və spektral analizi, kollektiv flotasiya üsulu ilə zənginləşdirilməsi şəraitinin öyrənilməsi, İRA-743, AN -31, Orta borat turşusu sistemlərinin tədqiqi, qalluazit və serpentinin hidrotermal və termal çevrilmələri və müxtəlif tipli seolitlərin alınması istiqamətində yerinə yetirilmişdir. Tədqiqatlar zəif əsaslı amberlit İRA-743, AN-31, orta borat turşusunun, Duolayt - S - 467 markalı xelat əmələgətirici makroməsaməli Aminofosfon funksional qruplu ionitlə misin sorbsiyası, qalay sulfid, qadolinium sulfid və gümüş tioindat birləşmələrinin nazik təbəqələrinin alınması və muxtar respublika ərazisində külək enerjisi resurslarının təyin edilməsi və atmosferin strukturunun öyrənilməsi istiqamətində aparılmışdır. Başqa bir istiqamət isə fəza və fəza-zaman elektron rəqəm kommutasiyası innovativ metodlarının tədqiqidir.

Naxçıvan Muxtar Respublikasında sənayenin inkişafı xüsusiyyətləri və məşğulluq təminatını şərtləndirən amillər, Naxçıvan Muxtar Respublikasının geomorfoloji quruluşu və onun landşaft-yaradıcı rolu öyrənilmişdir.

"Naxçıvan MR-in Gümüşlü qurğuşun-sink filizinin kompleks emalının elmi və praktiki əsaslarının işlənməsi, metal, su, üzvi həlledicilər sistemlərindən üçlü birləşmələrin və onların nazik təbəqələrinin alınması", "Çoxkomponentli sistemlərdən qiymətli elementlərin sorbsiya vasitəsilə ayrılmasının nəzəri və praktik əsaslarının işlənib hazırlanması" işləri üzrə mühüm nəticə əldə edilmişdir.

Hesabat dövründə institut əməkdaşlarının 107 elmi əsəri, o cümlədən 91 məqaləsi və 16 tezisi çap edilmişdir. Bunlardan 36-sı, yəni üçdə biri xarici ölkələrin nəşrlərində çıxmışdır. İnstitut əməkdaşlarının hazırladığı (rəhbər k.e.d. Ə.Abbasov) "Gümüşlü polimetallik yatağı filizinin kompleks emalının elmi və praktiki əsaslarının işlənib hazırlanması" layihəsi Elmin İnkişaf Fondunun qrant layihəsində qalib gəlmişdir. K.e.d. B.Rzayevin 70 illik yubileyi keçirilmiş və o, AMEA Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuşdur. K.ü. fəlsəfə doktoru Günel Məmmədova Rusiya Federasiyasının Yoşkar-Ola şəhərində buraxılan "Yeni Universitet" jurnalının redaksiya heyətinə üzv seçilmişdir.

Bioresurslar İnstitutunda Naxçıvan Muxtar Respublikasının flora, fauna və torpaq örtüyünün öyrənilməsi üzrə 1 mövzuya daxil olan 11 iş 26 mərhələdə yerinə yetirilmişdir. Qeyd olunan mərhələlər üzrə iki mühüm elmi nəticə alınmışdır.

İnstitutda Naxçıvan MR florasının Asterkimilər fəsiləsinə daxil olan nadir bitkilər, onların biomorfoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi, mühafizə yollarının araşdırılması, bəzi ağac və kol bitkilərinin introduksiyası və onların istifadə imkanlarının öyrənilməsi istiqamətində tədqiqatlar aparılmışdır. Muxtar respublika florasında rast gəlinən nadir, nəsli kəsilməkdə olan bitkilər içərisində növ sayının çoxluğuna görə birinci yerdə duran Asterkimilər fəsiləsi 89 cinsə daxil olan 337 növlə təmsil olunur. Tədqiqat zamanı bu bitkilərin toksonomik spektrinin 82 cinsə daxil olan 340 növlə təmsil olunduğu dəqiqləşdirilmişdir. Muxtar respublikanın dendro-florası da öyrənilmişdir. Bunlardan 21 növü çılpaqtoxumlulara, 303 növü isə örtülütoxumlulara aid olmaqla 220-si təbii, 79-u mədəni, 25-i isə introduksiya olunmuş növlərdir.

Muxtar respublika ərazisində yayılan ibtidai və ali bitkilərin öyrənilməsi, nadir növlərin mühafizəsi, səmərəli istifadəsi və mühafizəsi istiqamətində tədqiqat aparılmışdır. Sədərək-Şərur rayonları ərazisində yayılmış təbii ehtiyatı bol olan faydalı bitkilərin sistematik, bioekoloji xüsusiyyətləri, kələmkimilər fəsiləsinin taksonomik spektri, adi çaytikanı növü, onun təbii ehtiyatı və istifadə perspektivləri, armud sort və formaları, yeni süfrə üzümü forma və sortlarının biomorfoloji xüsusiyyətləri, müxtəlif mənşəli ərzaqlıq paxlalı bitkilər, bərk buğda və qarğıdalı yarımnövləri, iyli kərəvüz bitkisinin bioloji xüsusiyyətləri, onlardan bioaktiv maddələrin alınması, Lizbird çökəkliyi torpaqlarının ekocoğrafi qiymətləndirilməsinin elmi əsasları hazırlanmışdır.

İnstitutda Kəngərli və Babək rayonlarında yayılmış sürünənlərin, tumlu meyvə ağaclarının zərərverici həşəratları və onların entomofaqlarının növ tərkibi, xırdabuynuzlu heyvanların sarkosporidləri və onların bioekoloji xüsusiyyətləri, aran zonalarındakı otlaqlarda anoplosefalyatoz törədicilərinin yayılma xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi istiqamətində tədqiqat aparılmışdır.

Elmi işçilərdən bir qrupu Niderland Krallığı Genetik Ehtiyatlar Mərkəzinin əməkdaşları ilə birgə şomu bitkisinin genetik ehtiyatlarını, Fransa, Almaniya, Türkiyə və Çin alimləri ilə kənd təsərrüfatına ziyan vuran virus xəstəliklərinin aşkar edilməsi istiqamətində tədqiqatlar aparmışlar. Özbəkistan Respublikası EA "Botanika" Elm-İstehsalat Mərkəzi ilə Bioresurslar İnstitutu qarşılıqlı anlaşma Memorandumu imzalamışlar. İnstitutun 3 nəfər əməkdaşı Ərzurum, Tbilisi və Bakı şəhərlərində keçirilən treninq kurs və seminarlarda iştirak etmişlər. Ümumiyyətlə, İnstitutun 16 nəfər əməkdaşı 6 beynəlxalq və 5 respublika səviyyəli simpozium və konfranslarda iştirak və çıxış etmişlər.

Hesabat ilində institut əməkdaşlarının 3 monoqrafiya və kitabı ("Yarımsəhra və səhra ekosistemlərinin deqradasiyası" (138 səh.), "İmperator qartalı, leşyeyən və çöl muymulu Azərbaycanda" (73 səh), "Latın dili" (128 səh.), 2 metodik vəsaiti, 4 tövsiyəsi, 2 xəritəsi, 2 bukleti və 137 elmi məqaləsi çap edilmişdir. Bunlardan 36-sı xarici ölkələrdə nəşr olunmuşdur. "Naxçıvan Muxtar Respublikasının ampeloqrafiyası" monoqrafiyası tamamlanmış və nəşrə təqdim edilmişdir.

İnstitut əməkdaşları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fonduna təqdim etdikləri "Naxçıvan Muxtar Respublikasında rəsmi dərman bitkilərinin genefondunun müəyyənləşdirilməsi, təbii ehtiyatı bol olan rəsmi dərman bitkilərindən səmərəli istifadə olunması və mühafizəsinin elmi əsasları" mövzusunda qrant layihəsi üzrə müsabiqənin qalibi olmuşlar (Rəhbər müxbir üzv T.Talıbovdur). 2 patent alınmış, 2-si isə təqdim olunmuşdur. 2 nəfər biologiya üzrə fəlsəfə doktoru dissertasiyası müdafiə etmiş, 4 nəfərin elmlər doktoru dissertasiyaları müdafiəyə buraxılmışdır. İnstitutun 5 nəfər əməkdaşı "dosent" elmi adını almışdır. İnstitutun 1 nəfər əməkdaşı Naxçıvan MR Ali Məclisinin deputatı kimi fəaliyyət göstərmişdir. Şöbə müdiri V.Quliyevin 70 illik yubileyi keçirilmişdir. O, AMEA Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuşdur.

Ədəbiyyat istiqamətli Əlyazmalar Fondunda aparılan tədqiqatlar kəmiyyətcə az olsa da, əhəmiyyəti ilə seçilir.

Hesabat ilində fondda 2 işin 4 mərhələsi həyata keçirilmişdir. Tədqiqatlar Hatif İsfahani Ordubadinin "Tibnamə", Məhəmməd Taqinin "Leyli və Məcnun", Hacı Molla Məhəmməd Naxçıvaninin "Səhabəd-Dümu" ("Buludların göz yaşı"), "Üsulu-Fiqh" əsərləri əsasında aparılmışdır. 2011-ci ildə Əlyazmalar Fonduna 61 adda əlyazma və qədim kitablar daxil olmuşdur. Əməkdaşların 1 monoqrafiyası, 1 kitabı, 1 metodik vəsaiti və 16 elmi məqaləsi çap edilmişdir. Bir mühüm nəticə əldə edilmişdir.

Astrofizika sahəsində də elmi- tədqiqat işləri "Günəş fəallığı elementlərinin, kometlərinin müşahidələri və tədqiqi", "Günəş sistemi cismlərinin fotometrik müşahidələri və tədqiqi" istiqamətində aparılmışdır. Batabat Astrofizika Rəsədxanasında 1 problem, 2 mövzu üzrə 3 iş 6 mərhələdə yerinə yetirilmişdir. Əməkdaşların 14 elmi məqaləsi dərc olunmuş, bir mühüm nəticə əldə edilmişdir.

Hesabat ilində Naxçıvan Dövlət Universitetində 21 elmi istiqamət, 22 problem, 257 mövzu ilə bağlı 217 mərhələ yerinə yetirilmiş, 10 mühüm nəticə əldə olunmuşdur. Universitet əməkdaşlarının 23 monoqrafiyası, 3 dərsliyi, 42 proqram, dərs və metodik vəsaiti, 846 məqaləsi, 119 tezisi çap edilmişdir. Ümumiyyətlə, əməkdaşların 1033 əsəri çapdan çıxmışdır ki, bunun da 295-i xarici ölkələrdə nəşr olunmuşdur.

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunda 3 elmi istiqamət, 3 problem, 68 mövzu 68 mərhələdə yerinə yetirilmiş, 6 mühüm nəticə əldə olunmuşdur. Hesabat ilində institut əməkdaşlarının 2 monoqrafiyası, 9 kitabı, 148 məqalə və tezisi çap olunmuşdur. Bunlardan 11-i xaricdə işıq üzü görmüşdür (cəmi 159 əsər).

AMEA Naxçıvan Bölməsinin elmi müəssisələrində 2011-ci ildə əldə olunmuş mühüm nəticələr

Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutu üzrə:

İş 1. Naxçıvanın arxeoloji tədqiqi işi üzrə.

Erkən Tunc dövrünün yeni radiakarbon analizlər (c 14) əsasında e.ə. V minilliyin sonundan (e.ə. 4200) başlandığı qəti şəkildə təsdiq edilmişdir. Oğlanqala yaşayış yerində aparılan tədqiqatlar (2006-2011) göstərmişdir ki, Oğlanqala Urartunun sərhədləri yaxınlığında yerləşmiş və onun ilk tarixi urartulara qarşı mübarizə ilə bağlı olmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, Oğlanqala müəyyən mərhələdə Urartunun e.ə. IX və VIII əsrlərdə müharibələr apardığı və urartuluların Etuini adlandırdığı kiçik tayfaların və dövlətlərin birliyinə daxil olmuşdur. Şahtaxtı qazıntıları nəticəsində məlum olmuşdur ki, abidə çoxtəbəqəli olmaqla yanaşı, Eneolit dövründən məskunlaşdırılmışdır. Eyni zamanda, Babək rayonunun Sirab kəndi ətrafında aparılan araşdırmalar zamanı yeni Eneolit abidələri, son Ubeyd mədəniyyətinə aid boyalı keramika aşkar edilmişdir. Ordubad rayonunun Tivi kəndi ərazisində Erkən Dəmir dövrünə aid Pətəkqoyulan, Təkəsaqqalı zəmi, Zəy dərəsi, Sarıyal, Çərəzdər və Pənahəli yalı abidələri qeydə alınmışdır.

İcraçılar: AMEA-nın müxbir üzvü V.Baxşəliyev, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Z.Rzayev, tarix üzrə fəlsəfə doktoru T.Xəlilov.

İş 2. Müasir beynəlxalq münasibətlərdə Naxçıvan məsələsi işi üzrə.

Tədqiqatlar zamanı geosiyasi və geostrateji məkanda yerləşən qədim türk yurdu Naxçıvanın öz coğrafi mövqeyinə görə bir çox dövlətlərin diqqət mərkəzində olduğu aydınlaşdırılmış, bölgənin türk dünyası arasındakı əlaqələrin təmin edilməsində oynadığı rolun əhəmiyyəti açıqlanmış və problem sivilizasiyalararası münasibətlər kontekstində dəyərləndirilmişdir. Müəyyən olmuşdur ki, həqiqətən də, bu qapının açıq olması türk dünyasının beynəlxalq siyasətdə güc qazanmaq üçün gələcəyinin parlaq olması deməkdir. Bu qapının açıq olmasını istəməyən kənar güclərin türk dünyasının gələcəyinə mane olmaq cəhdləri araşdırılmış və məsələnin əsas səbəbləri sivilizasiyaların kəsişməsinin tərkib hissəsi kimi izah edilmişdir.

İcraçı: Tarix üzrə fəlsəfə doktoru E.Şıxəliyev.

İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu üzrə:

İş 1. Naxçıvan MR-də onomastik vahidlərin tədqiqi işi üzrə.

Tədqiqat nəticəsində ilk dəfə olaraq tariximiz, dilimiz, milli varlığımızla bağlı oronimlər növləri üzrə qruplaşdırılmış, dil mənsubiyyəti, yaranma yolları, semantik mənaları araşdırılmış, oronimlərdə baş vermiş fonetik və morfoloji dəyişikliklər təhlil edilmiş, mənşələri ilə bağlı fikir və mülahizələr yeni arqumentlərlə əsaslandırılmışdır. Onomastik vahidlərin tarixi-linqvistik təhlili zamanı onomalogiyanın antroponimiya, etnonimiya və toponimiya yarımşöbələrinə aid materiallar əksini tapmış, müxtəlif mənbələrdə işlənən xüsusi adlar aşkarlanıb üzə çıxarılmış, bu adlar əmələ gəlmə, yaranma yolları, struktur-semantik tipləri, mənşəyi və ictimai-siyasi xarakterinə görə araşdırılmışdır. Kitab çapdan çıxmışdır (220 s.).

İcraçı: Filologiya elmləri doktoru A.Bağırov.

İş 2. Naxçıvan folklorunun toplanılması və öyrənilməsi işi üzrə.

Tədqiqat işinin nəticəsi kimi 33 janra, xüsusilə də ilk dəfə olaraq acıtmalar, öcəşmələr, andlar, yanıltmaclar və vücudnamələr də əksini tapmışdır. "Sənəm cadu", "Ögey ana", "Zəhra xanımın nağılı", "Kasıb arvadın nağılı" adlı nümunələr, sırf Naxçıvanla bağlı "Telli Qara" dastanından verilən parça orijinallığı ilə xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Təcrübədə ilk dəfə olaraq folklor arealının çevrələdiyi obyekt-məkanların əks olunduğu "Onomastik sözlüy"ün də antologiyaya daxil edilməsi yenilikdir.

Aparılan araşdırmada XVI-XX əsrlərdə Naxçıvan mühitində yaşayıb-yaratmış aşıqlar və el şairlərinin şeirlərindən nümunələr, aşıq deyişmə və rəvayətləri toplanaraq çap edilmişdir. Keçmiş sovet dövrü də daxil olmaqla müstəqillik illərində regionun 50-dən artıq aşıq və el şairi haqqında məlumat sistemləşdirilmişdir. Folklor materiallarında insanların bədii təfəkkür və estetik zövqünün zənginləşməsinə xidmət etmiş bu irs Naxçıvan aşıq mühitinin özəlliklərini, didaktik və tərbiyəvi siqlətini özündə əks etdirir. Araşdırmada ozan-aşıq sənətinin mənşəyi, klassik ənənələri, elmi mənzərəsi və Azərbaycan aşıq ədəbiyyatında tutduğu mövqe haqqında ciddi elmi-nəzəri fikirlər irəli sürülmüşdür. Azərbaycan folkloru antologiyası. Naxçıvan folkloru. II cild. (496 s.) və "Naxçıvan aşıqları və el şairləri" kitabı (152 s.) nəşr olunmuşdur.

İcraçılar: Filologiya elmləri doktoru M.Cəfərli, filologiya elmləri doktoru Y.Səfərov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru R.Babayev.

Təbii Ehtiyatlar İnstitutu üzrə:

İş 1. Naxçıvan MR-in Gümüşlü qurğuşun-sink filizinin kompleks emalının elmi və praktiki əsaslarının işlənməsi, Metal+x- (Sb, As, Mo, In-in ikili halkogenidləri) - su, üzvi həlledicilər sistemlərindən üçlü birləşmələrin və onların nazik təbəqələrinin alınması işi üzrə.

Kalium antimoniltartrat duzunun selenesulfatla etilenqlikol mühitində qarşılıqlı təsirindən sürmə(III)selenid alınmışdır.

İcraçılar: Kimya üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Qarayev, elmi işçi Rafiq Quliyev.

İş 2. Çoxkomponentli sistemlərdən qiymətli elementlərin sorbsiya vasitəsilə ayrılmasının nəzəri və praktiki əsaslarının işlənib hazırlanması işi üzrə.

Zəifəsaslı Amberlit İRA-743, AN-31 ionitləri ilə borat turşusunun, Duolayt C-467 markalı xelatəmələgətirici makroməsaməli aminofosfon funksional qruplu ionitlə isə Cu2+ ionunun sorbsiyası öyrənilmiş, sorbsiya izotermlərinin tabe olduğu qanunauyğunluqlar müəyyənləşdirilmiş, seçiciliyin entalpiya amilindən asılılığı termodinamik hesablamalarla təsdiq edilmişdir.

İcraçılar: Kimya elmləri doktoru Ə.Abbasov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru F.Məmmədova.

Bioresurslar İnstitutu üzrə:

İş 1. Genetik üsulların təkmilləşdirilməsi əsasında eksperimental yolla alınmış yeni üzüm sort və formalarının ampeloqrafik xüsusiyyətlərinin tədqiqi və seçmə işi üzrə.

Naxçıvan MR ərazisində yayılan yabanı üzüm - V.sylvestris Gmel. növünün müxtəlif biotipləri, 92 aborigen sortların, 16 introduksiya olunmuş üzüm formalarının ampelo - deskriptor xüsusiyyətləri araşdırılmış, sortların yeni ekspres rəqəmsal təyini üsulu işlənib hazırlanmışdır. "Əlincə" və "Qəhvəyi" üzüm formaları Dövlət Sort Sınağına təqdim edilmək üçün hazırlanmışdır. "Naxçıvan Muxtar Respublikasının ampeloqrafiyası" adlı kitab nəşrə təqdim edilmişdir.

İcraçı: AMEA-nın müxbir üzvü T.Talıbov, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru V.Quliyev

İş 2. Naxçıvan MR-in flora biomüxtəlifliyinə daxil olan ibtidai bitkilərin öyrənilməsi, nadir növlərin mühafizəsi və istifadə imkanlarının araşdırılması işi üzrə.

Naxçıvan MR mikobiotasının növ tərkibi müəyyənləşdirilmiş. 16 fəsilə, 45 cins və 84 növ Naxçıvan MR, 4 cins və 18 növ isə Azərbaycan mikobiotası üçün ilk dəfə qeyd olunmuşdur. Növlərin ekoloji xüsusiyyətləri dəqiqləşdirilmişdir.

İcraçı: Elmi işçi Həmidə Seyidova.

Əlyazmalar Fondu üzrə:

İş 1. Naxçıvan əlyazmalarının toplanması və tədqiqi işi üzrə.

Araşdırma nəticəsində XVIII əsrdə yaşamış filosof-təbib Hatif İsfahani Ordubadinin "Tibnamə" əsərinin bu nüsxəsi tədqiq edilmişdir. Əsərdə 20 babda verilmiş xəstəliklərdən, onların müalicəsindən, dərmanların hazırlanması yollarından bəhs olunur. Müəllif əsərin son hissəsində müxtəlif dərmanların, yeməklərin və içkilərin xarakteristikasının və təsirinin izahını vermişdir.

İcraçı: Fəxrəddin Eylazov.

Batabat Astrofizika Rəsədxanası üzrə:

İş 1. Kometlərin mövqe müşahidələri və tədqiqi işi üzrə.

Tədqiqat ilində tapılmış uzundövrlü kometlərin mövqe müşahidələri və tədqiqi nəticəsində məlum olmuşdur ki, uzundövrlü kometlərin böyük əksəriyyətinin kiçik afeli məsafələrinə malik olması faktı planet sarsıntılarının təsiri ilə izah edilə bilməz, komet buludlarının sərhədləri daha yaxın heliosentrik məsafələrdə yerləşməlidir.

İcraçı: Fizika-riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Dadaşov

2011-ci ildə Naxçıvan Dövlət Universitetində əldə olunmuş mühüm nəticələr

İş 1. Məhəmmədağa Şahtaxtlının tərcümeyi-halı işi üzrə.

İşdə ilk dəfə olaraq, görkəmli Azərbaycan maarifçisi, böyük publisist Məhəmmədağa Şahtaxtlının (1846-1931) elmi tərcümeyi-halı öz əksini tapmışdır. Azərbaycanla yanaşı Rusiya, Almaniya, Türkiyə, Gürcüstan arxivlərindən əldə edilmiş materiallar əsasında Məhəmmədağa Şahtaxtlının həyatı və fəaliyyətinin bütün dövrləri araşdırılıb ümumiləşdirilmişdir. Xüsusən, Məhəmmədağa Şahtaxtlının tərcümeyi-halının Türkiyə mərhələsi (1908-1913) və sovet dövrü (1920-1931) yeni arxiv sənədlərinə istinad edilərək əsaslı şəkildə öyrənilmişdir. Bundan başqa, tədqiqat işində ilk dəfə olaraq Məhəmmədağa Şahtaxtlının Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi sistemindəki diplomatik fəaliyyəti tam halda elmi araşdırmaya cəlb olunmuşdur. Burada Məhəmmədağa Şahtaxtlının Türkiyə mətbuatı, türk ziyalıları və dövlət adamları ilə əlaqələrinə dair də zəngin məlumatlar vardır.

İcraçı: AMEA-nın həqiqi üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor İ.Həbibbəyli

İş 2. Ələkbər Qərib Naxçıvanlının həyatı və yaradıcılıq yolu işi üzrə.

İşdə XX əsrin ilk onilliklərində ədəbi prosesdə real iştirak edən unudulmuş ədib Ələkbər Qərib Naxçıvanlının həyatı, mühiti, ədəbi irsinin tədqiqi tarixi məsələləri ilk dəfə sistemli şəkildə araşdırılmış, onun tərcümeyi-halı yazılmış, çoxşaxəli fəaliyyətinin yönləri ilə bağlı bir çox mübahisəli məsələlər dəqiqləşdirilmişdir.

İcraçı: Filologiya elmləri doktoru, dosent H.Həşimli.

İş 3. Şəxsiyyətin sistemli struktur təhlilinin metodoloji əsasları işi üzrə.

Müəllif öz tədqiqatında bu nəticəyə gəlmişdir ki, sistemli-struktur təhlil metodologiyası şəxsiyyət fenomeninin yaranması zəruriliyini, cəmiyyətin inkişafı prosesində onun rolunu araşdırmağı tədqiqatın əsas vəzifəsi kimi görür. Sistemli-struktur təhlil metodu sistemlərin elə mühüm əsaslarını araşdırır ki, insanın təbiət, cəmiyyət və öz-özü ilə qarşılıqlı təsiri onların vasitəsilə həyata keçirilir. Tədqiqatçı eyni zamanda şəxsiyyətin tədqiqinin sistemli təhlil metodologiyasının əsas müddəalarını tədqiqə cəlb etmiş, şəxsiyyətin ən ümumi və əsas ünsürlərini subyekt, obyekt və aktivliklik kimi səciyyələndirmişdir. İşdə fəaliyyət və ünsiyyət kateqoriyaları da ətraflı şərh edilmişdir.

İcraçı: Fəlsəfə elmləri doktoru, professor M.Rzayev.

İş 4. Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsi və dövründə Azərbaycan əhalisinin sosial-iqtisadi durumu işi üzrə.

Tədqiqat işində Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti, ölkənin imperialist dövlətlərinin işğalçılıq planlarında olması, rus müstəmləkəçiliyinin daha da azğınlaşması, vətənimizin əsas xammal mənbələrinin vəhşicəsinə xarici ölkələrə dağılması və bu kimi ədalətsizliklərlə əlaqədar əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin daha da ağırlaşması kimi məsələlərin araşdırılmasından bəhs edilir.

Elmi-tədqiqat işində həmçinin yuxarıda göstərdiyimizin məntiqi nəticələri olaraq mövcud rejimə qarşı mübarizənin güclənməsi, bu mübarizəyə rəhbərlik edən milli-siyasi təşkilatların yaranması və onların fəaliyyətlərinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasından bəhs edilir.

İcraçı: Tarix elmləri doktoru Z.Şahverdiyev.

İş 5. İqtisadi subyektlərdə seqmentar hesabatın tərtibi işi üzrə.

Elmi-tədqiqat işində mövzuya uyğun olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının iqtisadi subyektlərində seqmentar hesabatların tərtib edilməsində İFRS - Maliyyə hesabatlarının beynəlxalq standartlar əsasında həyata keçirilməsi üçün araşdırmalar aparılmışdır. Bunun üçün Naxçıvan Muxtar Respublikasında idarəetmə uçotunun beynəlxalq standartlara uyğunluğu və eyni zamanda, seqmentar hesabatların milli mühasibat uçotu standartları əsasında tərtib edilməsi yolları göstərilmişdir. Eyni zamanda, işdə seqmentar hesabatların tərtibi üçün milli mühasibat uçotu standartlarının xüsusiyyətləri də araşdırılmışdır. Elmi tədqiqat işində əsaslandırmalar MHBS və MMUS əsasında aparılmışdır.

İcraçı: İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru T.Abbasov.

İş 6. Xətti psevdohiperbolik tənliklər üçün Koşi məsələsinin ümumi ifadəsi və köməkçi təkliflər işi üzrə.

İşdə xətti psevdohiperbolik tənliklər üçün Koşi məsələsinin qlobal həll olunması məsələlərinə baxılmışdır. Qlobal həllin varlığını göstərmək üçün əvvəlcə lokal həllin varlığı isbat olunur və həllin qlobal davam etdirilə bilməsi üçün şərtlər verilir. Bununla əlaqədar olaraq bir sinif xətti psevdohiperbolik tip differensial tənliklər üçün Koşi məsələsinin həllinin analitik ifadəsi alınmışdır. Həmçinin teoremi isbat etmək üçün bir sıra köməkçi qiymətləndirmələr isbat olunmuşdur.

İcraçı: Riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru A.Kazımov.

İş 7. Tərkibində müxtəlif funksional qrup və heteroatom saxlayan bəzi üzvi maddələrin sintezi və tədqiqi işi üzrə.

Merkaptosirkə turşusunun (MST) HS-CH2-COOR ümumi formulu ilə göstərilən bəzi birəvəzli və R/ - S-CH2-COOR ümumi formulu ilə göstərilən ikiəvəzli törəmələri (MSTBT və MSTİT) məlum metodikalar əsasında sintez edilmiş, ilk dəfə olaraq onlar müxtəlif tədqiqat üsullarının köməkliyi ilə neft və qaz kondensatının çıxarılması, təmizlənməsi, ilkin emalı, saxlanması və nəqlinə uyğun model şəraitlərdə CT-3 markalı poladın korroziya prosesinə qarşı inhibitor kimi tədqiq edilməklə effektivliklərinin quruluşundan, qatılıqdan və mühitin təbiətindən asılılığı ilə bağlı bir sıra qanunauyğunluqlar aşkar edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, bu birləşmələrin əksəriyyəti bu və ya digər sistemlərdə korroziya inhibitoru təsirinə malikdir.

Göstərilmişdir ki, bu birləşmələrin R-radikalında karbon zəncirinin boyunun qısalması və şaxələnməsi effektivliyə mənfi, ora oksigen atomuna malik fraqmentin daxil edilməsi isə müsbət təsir göstərir. Həmçinin göstərilmişdir ki, birinci hal metal səthində adsorbsiya zamanı fəza çətinliyinin yaranması, ikinci hal isə oksigen atomunun rabitəyə sərf olunmamış elektronları hesabına "metal - inhibitor molekulu" əlaqəsinin daha da möhkəmlənməsi ilə bağlıdır.

Müəyyən edilmişdir ki, MSTBT-də (HS-CH2 COOR) -SH qrupunda hidrogen atomunun heç də bütün əvəzlənmələri alınmış yeni birləşmələrin - MSTİT-nin (R/ - S-CH2-COOR) korroziya inhibitoru kimi effektivliyinin yüksəlməsinə səbəb olmur. Göstərilmişdir ki, MSTİT-nin effektivliyi R/ - fraqmentinin molekul kütləsi ilə yanaşı onun quruluşundan, uzunluğundan və təbiətindən də əhəmiyyətli dərəcədə asılı olur.

İcraçı: Kimya elmləri doktoru, dosent T.Əliyev.

İş 8. Araz çayı hövzəsinin Naxçıvan Muxtar Respublikası daxilində çay sisteminin hidroqrafik xüsusiyyətləri işi üzrə.

2011-ci ildə çoxillik tematik plan-proqrama uyğun olaraq Araz çayının Naxçıvan MR ərazisindəki çayların, xüsusilə hövzəsinin bir hissəsi Ermənistan Respublikasında yerləşən Qabaxlıçay, Çanaxçıçay və Şərqi Arpaçayın və s. hidroqrafik xüsusiyyətlərinin ekoloji baxımdan tədqiqi araşdırılmışdır. Mənbəyi və çay sisteminin əsas hissəsi Ermənistanda, mənsəbi isə Azərbaycanda yerləşdiyinə görə bu çayların suyu qonşu respublikanın məişət, kommunal, sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrinin tullantıları ilə mütəmadi çirklənməyə məruz qalır və bəzən, xüsusilə çayların mejen dövründə sututarlarda ekoloji gərginlik yaranır. Göstərilən çaylarda ekoloji tarazlığın pozulmasını və onun inkişaf dinamikasının tədqiqi suyundan müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edən Azərbaycan üçün olduqca mühüm əhəmiyyət və aktuallıq kəsb etməkdədir. Araşdırmalar zamanı çaylarda hidroqrafik şəbəkənin və ayrı-ayrı çay sistemlərinin müasir vəziyyətini öyrənmək, optimallaşdırma və proqnozlaşdırma aparmaq üçün onların hövzələrinin hidroloji şəraiti, su rejimi, buz və termik rejimi, kimyəvi tərkibi, keyfiyyət göstəriciləri, bərk axını, axının illik paylanması elmi əsaslarla ekoloji baxımdan öyrənilmişdir. Gələcəkdə ayrı-ayrı hövzələr üzrə ekoloji rayonlaşdırılmanın aparılması, göstərilən çayların həm də hidroenerji ehtiyatlarının hesablanması əsas məqsədlərdən biri kimi nəzərdə tutulmaqdadır.

İcraçı: Coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent N.Bababəyli.

İş 9. Naxçıvan MR-də peritonitlərin etioloji faktorlarının araşdırılması işi üzrə.

İşdə 10 il ərzində Naxçıvan MR-in aparıcı tibb müəssisələrinin materialları əsasında peritonitli xəstələrin hansı etioloji faktorlarla müraciət etmələri araşdırılmış, nadir hallarda peritonitlərin etioloji faktoru kimi rast gəlinən xəstəliklər qruplaşdırılmış, xəstəliyin müalicəsinə və müalicənin nəticələrinə bu faktorların təsiri öyrənilmişdir.

Etioloji faktorların tədqiqi sayəsində Naxçıvan MR-də peritonitlərin etiologiyasının "coğrafiyası" müəyyənləşdirilmiş, nadir təsadüf edilən xəstəliklər zamanı diaqnostik çətinliklərin aradan qaldırılması məqsədi ilə lazımi tövsiyələr verilmişdir. Nadir təsadüf edilən xəstəliklər nəticəsində əmələ gələn peritonitlərin təsnifatı təklif edilmiş və bu ümumişlək vəziyyətdə təqdim edilmişdir.

İcraçı: Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, dosent İ.Abdullayev.

İş 10. Naxçıvan Muxtar Respublikasında ekoloji amillərin həzm prosesinə təsiri işi üzrə.

Ekoloji amillərin həzm prosesinin fizioloji xüsusiyyətlərinə müsbət və mənfi təsiri vardır. Ətraf mühit temperaturunun aşağı düşməsi, eyni zamanda, havada oksigenin normal miqdarı həzm prosesinin sürətlənməsinə səbəb olur. İsti hava, havada karbon qazının, həmçinin zərərli qazların miqdarının normadan çox olması həzmin zəifləməsinə, insan orqanizminin normal inkişaf etməməsinə şərait yaradır. Naxçıvanda ətraf mühitin nisbi təmizliyi insanların həzm və maddələr mübadiləsinə müsbət təsir edir ki, nəticədə uşaqların və yaşlı insanların inkişafı normal səviyyədə gedir.

İcraçı: Baytarlıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent S.Məhərrəmov.

AMEA Naxçıvan Bölməsinin 2011-ci ildəki elmi-təşkilati fəaliyyətinin təsnifatı

Elmi əsərlərin nəşri və qrant layihələri

2011-ci ildə AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşları 18 kitab, 5 monoqrafiya, 3 metodik vəsait, 4 tövsiyə, 557 məqalə, 23 tezis, 7 xəritə və 2 buklet olmaqla 619 elmi əsər nəşr etdirmiş, 2 patent almışlar. Əsərlərdən 2 kitab, 129 məqalə və 16 tezis - ümumiyyətlə, 147 əsər xaricdə çapdan çıxmışdır. Əməkdaşların respublikanın dövri mətbuatında 220 məqaləsi çap olunmuşdur. Həmçinin Bölmədə humanitar və ictimai, təbiət və texniki elmlər seriyalarından ibarət olan "Xəbərlər" jurnalının 4 nömrəsi çapdan çıxmışdır ki, bu nömrələrdə Bölmə əməkdaşlarının 141 məqaləsi işıq üzü görmüşdür. Tərtib olunmuş materiallar əsasında www.qedim.nakhchivan.az veb-saytı və rəsmi www.ameanb.nmr.az veb-saytı istifadəyə verilmişdir. Hesabat ilində Bölmənin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Folklorşünaslıq şöbəsinin əməkdaşları "Axtarışlar" adlı elmi jurnalın çapına başlamışlar. Hazırda "Hüseyn Cavid Ensiklopediyası", "Azərbaycan folkloru antologiyası. Naxçıvan folkloru"nun III cildi, "Şərur folkloru" toplusu, "Onomalogiya problemləri"nin II cildi, "Ktematonimlərin linqvistik xüsusiyətləri" (Naxçıvan Muxtar Respublikasının materialları əsasında) kitabları üzərində iş yekunlaşır, iki patent hazırlanaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinə təqdim edilmişdir.

2011-ci ildə "AMEA Naxçıvan Bölməsi Batabat Astrofizika Rəsədxanası üçün spektrometrik cihazların düzəldilməsi, quraşdırılması, "Seyss-600" teleskopunda sınaq müşahidələrinin aparılması, ixtisaslı elmi-texniki kadrların hazırlanması və spektroskopik tədqiqatların həyata keçirilməsi" və "Naxcıvan Muxtar Respublikasının yeraltı sərvətlərindən molibden(VI)oksidin, surmə (III) sulfidin və farmasevtik təmiz natrium-xloridin yeni alınma metodlarının işlənməsi" mövzusu üzrə qrant layihəsi çərçivəsində elmi-tədqiqat işləri davam etdirilmişdir. 2011-ci ildə əməkdaşlardan k.e.d. Ə.Abbasovun rəhbərliyi ilə "Gümüşü polimetallik yatağı filizinin kompleks emalının elmi və praktiki əsaslarının işlənib hazırlanması" və AMEA-nın müxbir üzvü T.Talıbovun rəhbərliyi ilə "Naxçıvan Muxtar Respublikasında rəsmi dərman bitkilərinin genefondunun müəyyənləşdirilməsi, təbii ehtiyatı bol olan rəsmi dərman bitkilərindən səmərəli istifadə olunması və mühafizəsinin elmi əsasları" mövzularında işlər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun qrant layihələri üzrə müsabiqənin qalibi olmuşlar.

Elmi kadrların hazırlanması

AMEA Naxçıvan Bölməsində ştat cədvəli üzrə 2011-ci ildə 269 nəfər əməkdaş çalışmışdır. Hesabat dövründə 16 nəfər (7 laborant, 9 texniki işçi) yeni işə götürülmüşdür. Hazırda Bölmədə 93 nəfər elmi işçi, 18 nəfər laborant və baş laborant çalışır ki, onlardan 2 nəfər AMEA-nın həqiqi üzvü, 4 nəfər AMEA-nın müxbir üzvü, 7 nəfər elmlər doktoru, 45 nəfər fəlsəfə doktoru olaraq fəaliyyət göstərirlər. Bölmə əməkdaşlarından 62 %-nin elmi dərəcəsi vardır.

Hesabat ilində AMEA Naxçıvan Bölməsinin doktoranturasına fiziki kimya, botanika, Azərbaycan ədəbiyyatı, beynəlxalq hüquq ixtisasları üzrə 4 nəfər fəlsəfə doktoru, zoologiya və folklorşünaslıq ixtisasları üzrə 2 nəfər elmlər doktoru qiyabi hazırlıq üzrə qəbul olunmuş, mövzu və rəhbərləri təsdiq edilmişdir. Bölmə əməkdaşlarından 4 nəfər (R.Qasımov, Z.İsmayıl, G.Seyidzadə, H.Seyidova) fəlsəfə doktoru dissertasiya işini müvəffəqiyyətlə müdafiə etmiş, 4 nəfərin (V.Quliyev, F.Nəbiyeva, S.Hacıyev və E.Məmmədov) elmlər doktoru, 3 nəfərin isə (Ə.Hüseynzadə, M.Quliyev, Y.Rəhimov) fəlsəfə doktoru dissertasiyası müzakirədən keçərək müdafiəyə təqdim edilmişdir. Hazırda AMEA Naxçıvan Bölməsində 8 doktorant (qiyabi), 17 nəfər dissertant var. Bölmədə fəaliyyət göstərən Dissertasiya Şurasında 3 nəfər "Vətən tarixi", 1 nəfər "Xalq təsərrüfatının iqtisadiyyatı və idarə edilməsi (kənd təsərrüfatı)" ixtisasları üzrə doktorluq, 2 nəfər "Xalq təsərrüfatının iqtisadiyyatı və idarə edilməsi" ixtisası üzrə fəlsəfə doktoru dissertasiyası müdafiə etmişdir. Hesabat ilində AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşları Bölmədə və digər elmi müəssisələrdə üzv olduqları müdafiə şuralarında elmi-təşkilati fəaliyyətlərini davam etdirmiş, çox sayda fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru dissertasiyalarına rəsmi rəy yazmış, rəhbərlik və rəsmi opponentlik etmişlər.

Heydər Əliyev lektoriyasının fəaliyyəti və keçirilən tədbirlər

2011-ci il AMEA Naxçıvan Bölməsində fəaliyyət göstərən "Heydər Əliyev lektoriyası"nın 6 məşğələsi keçirilmişdir. Məşğələlərdə ümummilli lider Heydər Əliyevin həyatı və çoxcəhətli siyasi fəaliyyətinin müxtəlif istiqamətləri öyrənilmiş, eyni zamanda "Heydər Əliyev və Azərbaycan Respublikasının dövlət qadın siyasəti", "Heydər Əliyev və müstəqil Azərbaycan", "Tarixə qayıdış", "Heydər Əliyev və Azərbaycan Respublikasının enerji siyasəti", "Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan Respublikasının banisi, memarı və qurucusudur" və s. mövzularda geniş məruzələr dinlənilmişdir.

Hesabat ilində Bölmədə 15 konfrans, 10 iclas və 41 seminar keçirilmişdir. Bunlardan Naxçıvan Dövlət Universiteti, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu ilə birgə "Naxçıvan Muxtar Respublikasının təşkili: tarix və müasirlik" (Naxçıvan, 9 fevral 2011), Naxçıvan Dövlət Universiteti, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu və Naxçıvan Özəl Universiteti ilə birgə "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və müstəqil Azərbaycan" (Naxçıvan, 27 may 2011), "Müstəqil Azərbaycanın 20 il ərzində keçdiyi tarixi yol" (Naxçıvan, 26 avqust 2011), Naxçıvan Dövlət Universiteti ilə birgə "Milli mədəniyyət tariximizdə Eynəli bəy Sultanov imzası: görkəmli publisist, böyük yazıçı və fədakar ziyalı" (Naxçıvan, 13 iyul 2011), Professor Abbas Zamanovun 100 illiyi - "Böyük vətəndaş və görkəmli elm xadimi" (Naxçıvan, 25 sentyabr 2011), "Nəsillərə nümunə: görkəmli dövlət xadimi və diplomat Behbud ağa Şahtaxtinski" (Naxçıvan, 28 sentyabr 2011), Naxçıvan Muxtar Respublikası Təhsil Nazirliyi, Dövlət Statistika Komitəsi və Naxçıvan Dövlət Universiteti ilə birgə "Müstəqil Azərbaycanın inkişafı rəqəmlərdə" (Naxçıvan, 7 oktyabr 2011) mövzularında keçirilən elmi-praktiki konfransları, eləcə də 20 Yanvar faciəsinin 21-ci, Xocalı faciəsinin 19-cu ildönümü, 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü, 18 Aprel Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü, "Heydər Əliyev və müasir Azərbaycanın inkişafı", "Dövlət müstəqilliyimizin bünövrəsi", "Naxçıvanda rəssamlığın inkişafı", Akademik Ziya Bünyadovun 90 illiyi münasibətilə "Müharibə qəhrəmanı - elm fədaisi" mövzularında keçirilən elmi konfransları qeyd etmək olar. 2011-ci ildə akademik İsmayıl Hacıyevin 60 illik, k.e.d. Bayram Rzayevin və kimya üzrə fəlsəfə doktoru Vahid Quliyevin isə 70 illik yubileyləri qeyd olunmuş, "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Naxçıvan", "Naxçıvan Muxtar Respublikasının ictimai-siyasi həyatı, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı (1991-2011-ci illər)", "Kalbalı xan Naxçıvanski", "Osmanlı qaynaqlarında Naxçıvan" elmi kitablarının təqdimatı keçirilmişdir.

Tədqiqat ilində Bölmənin 46 əməkdaşı Barnaul, Vladiqafqaz, Qars, Ankara, Budapeşt, Leypsiq, Bitlis, İsparta, Sivas, Ərdahan, İzmir, Aşqabad, Alikante, Prizren, Bişkek, Ordu, Ərzurum, Fəthiyə, Tiflis, Urmiya, Astana, Aydın, Karaman, Şanlıurfa və s. şəhərlərdə 47 beynəlxalq simpozium və konfranslarda məruzələrlə çıxış etmişlər.

Maddi-texniki bazanın artırılması

2011-ci il AMEA Naxçıvan Bölməsində mövcud cihaz və avadanlıqların təkmilləşdirilməsi davam etdirilmiş, ayrı-ayrı struktur bölmələrə 10 ədəd kompyuter və kompyuter avadanlıqları alınmışdır ki, buna 7878 manat vəsait xərclənmişdir. Bölmənin nəqliyyat strukturunu təkmilləşdirmək üçün 17464 manat dəyərində bir ədəd UAZ-390945 markalı avtomobil alınmışdır. Naxçıvan Bölməsinin Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunda "Arxeologiya muzeyi" üçün tarixi abidələrin şəkillərinin alınmasına 944 manat, Bioresurslar İnstitutunun Aşağı Əylis kəndində "Biokimyəvi tədqiqatlar" və Təbii Ehtiyatlar İnstitutunun "Sorbsiya prosesləri" laboratoriyalarına avadanlıq və cihazların alınmasına 148935 manat, İnstitutun "Nəbatat bağı"nın inzibati binasında maddi-texniki bazanın təkmilləşdirilməsi üçün 7753 manat vəsait xərclənmişdir. Təbii Ehtiyatlar İnstitutunun "Sorbsiya prosesləri" və Bioresurslar İnstitutunun "Biokimyəvi tədqiqatlar" laboratoriyalarına 5 ədəd soyuducu alınmışdır ki, buna da 3245 manat vəsait sərf edilmişdir. Əməkdaşlar elmi-tədqiqat işləri üçün ezamiyyətdə olmuş və bu məqsədlə 9705 manat sərf edilmişdir. Bölmənin Mərkəzi Elmi Kitabxanasının zənginləşdirilməsi üçün müxtəlif jurnal və ədəbiyyatların alınmasına 1277 manat vəsait xərclənmişdir. 2011-ci ildə 11789 manat dəftərxana ləvazimatları və cari təsərrüfat, 2510 manat nəşriyyat, 10800 manat yanacaq və sürtgü materialları, 10259 manat təbii qaz yanacağı alınmasına sərf olunmuşdur.

Cari ildə Naxçıvan Bölməsinin Elmi Kitabxanasına 375 ədədi Azərbaycan, 16 ədədi rus dillərində olmaqla 391 ədəd yeni kitab daxil olmuşdur ki, bunlardan 145 ədədi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı əsasında latın qrafikası ilə nəşr edilmiş kitablardan ibarətdir. Kitabxanaya daxil olan ədəbiyyatın 238 ədədi Naxçıvan MR Ali Məclisi tərəfindən, eləcə də müxtəlif müəlliflər və şəxslər tərəfindən hədiyyə verilmişdir. Qərbi Avropa və Şərq ədəbiyyatı bölmələrinə 63 ədəd kitab daxil olmuşdur. Hesabat müddətində kitabxana fonduna 6 ədəd dissertasiya və 379 ədəd avtoreferat daxil olmuşdur. 2011-ci ildə Bölmənin kitabxana fonduna daxil olan 356 ədəd humanitar elmlərə aid ədəbiyyatın elektron kataloqlaşdırılması işi yerinə yetirilmişdir. Hesabat ilində Heydər Əliyevin həyatı və siyasi fəaliyyəti adlı kartotekada "1993 - Tarixi qayıdış" adlı yeni rubrikalar açılmış, o cümlədən "Azərbaycan qadınları - tarixdə və siyasətdə", "Şahtaxtinskilərin tarixi", "Yeni Azərbaycan Partiyası", "Dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi. Azərbaycan diasporu", "Unudulmuş unudulmazlar" kartotekaları yaradılmışdır. Hal-hazırda kitabxana fondlarının ümumi həcmi 53856 ədəd təşkil edir.

AMEA Naxçıvan Bölməsinin ehtiyacları və çatışmazlıqlar

2011-ci ildə Naxçıvan Bölməsinin fəaliyyətində qeyd edilən uğurlu göstəricilərlə yanaşı, bir sıra həll olunmamış problemlər də olmuşdur:

- 2011-ci ildə Naxçıvan Bölməsinin tərkibindəki institutlarda elmi-tədqiqat işlərinin müasir tələblər səviyyəsində aparılması üçün bir sıra qiymətli cihaz və avadanlıqlar əldə edilsə də, bu sahədə görülən işlərin davam etdirilməsinə ehtiyac duyulur.

- Tədqiqatlardan əldə edilən nəticələrin müzakirəsi Bölmə tərkibindəki elmi-tədqiqat müəssisələrində keçirilən elmi seminar və iclaslarda lazımi səviyyədə keçirilmir.

- Naxçıvan Bölməsinin bəzi elmi-tədqiqat institutları əməkdaşlarının elmi fəaliyyətləri və beynəlxalq tədbirlərdə iştirakı qənaətbəxş deyildir.

* * *

Hesabat məruzəsi ilə bağlı müzakirələrdə akademiklər Mahmud Kərimov, İsa Həbibbəyli, Asəf Nadirov, AMEA-nın müxbir üzvləri Yaqub Mahmudov, Adil Qəribov və başqaları çıxış edərək öz fikir və təkliflərini bildirmiş, Bölmənin illik hesabatını qənaətbəxş hesab etmişlər.

AMEA Rəyasət Heyəti Naxçıvan Bölməsinin 2011-ci ildəki elmi və elmi-təşkilati fəaliyyəti haqqında hesabatını dinlədikdən və müzakirə etdikdən sonra əldə olunmuş mühüm nəticələrin AMEA-nın illik hesabatına daxil edilməsi və hesabatın təsdiq olunması haqqında qərar qəbul etmişdir.

ELM.- 2012.- 24 fevral.- S.2-5.