Təbiətin və tarixin bütünləşdiyi məkan - Kapadokiya

300 km2 ərazini əhatə edən Gereme Milli Parkı və Kapadokiya qayalıqları 1985-ci ildə 357 saylı qeydiyyat nömrəsi ilə UNECKO-nun (IX sessiya) ümumdünya irsinə daxil edilmişdir.

"Dünyanın səkkizinci möcüzəsi" hesab edilən Kapadokiya (ərəb dilindən tərcümədə "gözəl atlar ölkəsi" deməkdir) Kiçik Asiyanın şərqində - müasir Türkiyə ərazisində yerləşir. Bu təbii möcüzə ən bəsitindən başlamış ən moderninə qədər bütün insan cəmiyyətlərini özünə cəlb etmiş və Anadolunun tarixi baxımından mühüm rol oynamışdır. Vulkan mənşəli, olduqca maraqlı landşaftı, b.e.ə. I minilliyə aid yeraltı şəhərləri və erkən xristianlıqdan xəbər verən mağara - monastırları ilə seçilir. Kapadokiya kontinental iqlimi, azsaylı su mənbələri olan, dəniz səviyyəsindən 1000 m hündürlükdə yerləşən düz, əsasən flora aləmindən məhrum ərazidir.

Burada insanların məskunlaşması Paleolit dövrünə təsadüf edir. Kapadokiyanın yazılı tarixi hettlərdən başlayır. Hettlərin aborigen olduğu bu ərazilər ərəblərin buradakı bir neçə əsrlik ağalığından sonra ərazi Makedoniyalı İsgəndər tərəfindən işğal edilmişdir. İsgəndərin imperiyası süquta uğradıqdan sonra Kapadokiya 350 il azad yaşamışdır. Sonrakı tarixi mərhələlərdə isə ərazi Roma imperiyasının əyalətinə çevrilmişdir. Romalılar ərazinin quruluşunda heç bir dəyişiklik etməmiş, yalnız imperator Trayanın zamanında burada yeni yolların çəkilməsi ilə kifayətlənmişlər. Tarix boyu ticarət koloniyalarının qərargahına çevrilən, ölkələr arasında ticari və sosial bir körpü quran Kapadokiya eyni zamanda Böyük İpək Yolunun önəmli qovşaqlarından biri olmuşdur.

Bura mağara şəhərləri və kilsələri ilə məşhurdur. Bu ərazi hər zaman özünəməxsusluğu ilə insanların diqqətini çəkmişdir. Asketlər, mömin xristianlar buranı tərki-dünya həyat tərzi keçirmək, Allahla maneəsiz ünsiyyət üçün ən münasib yer hesab etmişlər. Kapadokiyanın Göreme vadisi daha əlverişli hesab edilmiş və burada möminlər ilk hücrələr, kilsə, yeraltı yollar inşa etmişlər. Təbii ki, ən diqqətəlayiq yer kilsələr hesab edilirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, onların hamısı eyni dərəcədə dəbdəbəli və geniş deyil. Əksinə, bu kilsələrin bir çoxu sadəliyi ilə seçilir və daha çox geniş otaqları xatırladır. Lakin onların sırasında günbəz və qübbəşəkilli memarlıq nümunələrinə də rast gəlinir. Hal-hazırda Göreme ərazisindəki 350-dən çox kilsənin böyük əksəriyyəti X-XI əsrlərə aid olsa da, onların arasında daha qədimlərinə də rast gəlinir. Qədim rəssamlar yeraltı sığınacaqların çılpaq divarlarına mürəkkəbliyi ilə o qədər də fərqlənməyən naxışlar həkk etmişlər. Sonralar texnikanın inkişafı ilə əlaqədar tikililərin divarları gipslə örtülür və naxışlar artıq gips üzərinə həkk olunurdu. Bu abidələr min illər boyu formalaşan mədəniyyətlərin izlərini müasir dövrümüzədək yaşatmışdır.

Kapadokiyanın nəhəng çoxyaruslu yeraltı şəhərləri tədqiqatçıların diqqətini daha çox cəlb edir. Əslində, bu şəhərlər Kapadokiya sakinlərindən birinin zirzəmi qazıntısı zamana üzə çıxmışdır. İlk araşdırmalar nəticəsində xeyli sayda yeraltı otaqlar müəyyənləşdirilmişdir. Hal-hazırda da davam edən qazıntılar nəticəsində aşkar edilən belə otaqların, dəhlizlərin sayı get-gedə artmaqdadır.

Pəri bacaları

Pəri bacaları Kapadokiya bölgəsindəki təbii relyef formalarına verilən addır. Vadi yamaclarından axan sel sularının və küləyin ayrı-ayrı tuf tərkibli təbii formaları aşındırması nəticəsində "Pəri bacası" adlanan maraqlı formalar meydana gəlmişdir. Sel sularının dik yamaclarda özünə yer tapması sərt qayaların çatlamasına və qopmasına səbəb olmuş, alt hissələrdə yerləşən və daha asan aşınan süxurların daha dərindən oyulması nəticəsində yamac çəkilmiş və beləliklə də, üst qisimlərdə papaqlı konik gövdələr meydana gəlmişdir. Nevşəhir-Avanos-Ürgüp ətrafında papaqlı pəri bacaları üstünlük təşkil edir. Gövdə tüf, tüffit və vulkan külündən yaranmış süxurdan; papaq qismi isə lahar və iqnimbrit kimi sərt süxurlardan meydana gəlmişdir. Yəni papaq hissəni əmələ gətirən növ, gövdə materialından daha möhkəmdir. Pəri bacaları asanlıqla işlənə bilən süxur tərkibi etibarilə bəzən bölgəni qoruyan qala, bəzən mənzil, bəzən xəstələrin şəfa tapdığı bir ocaq, bəzən də dua yeri kimi istifadə edilmişlər.

Dünyanın bir neçə nöqtəsində rast gəlinən Pəri bacaları say etibarilə Kapadokiyada üstünlük təşkil edir.

Bundan əlavə, yağış sularının vadi yamaclarında yaratdığı maraqlı cığırlar bölgənin təbii mənzərəsini daha da rəngarəngləşdirir. Bəzi yamaclarda müşahidə olunan rəng harmoniyası lava təbəqələrinin temperatur fərqinin məhsuludur.

Müasir Kapadokiya turizm baxımından olduqca vacib bölgələrdən biridir: Avanos, Ürgüp, Göreme, Akvadi, Uçhisar və Ortahisar qalaları, El-Nazar kilsəsi, Aynalı kilsə, Göyərçinlik vadisi, Dərinkuyu, Kaymaklı, Özkonak yeraltı şəhərləri, İhlara vadisi, Selime kəndi, Çavuşin, Güllüdərə vadisi, Paşabağ- Zelve bölgənin ən çox turist qəbul edən məkanlarıdır. Qayalar üzərində tikilmiş ənənəvi Kapadokiya evləri və göyərçin yuvaları XIX əsrdə kəsmə daşlardan inşa edilmişdir. Bölgə şərabçılıq və üzümçülüklə məşhurdur.

Hazırladı: Ülviyyə MƏMMƏDOVA

Elm.- 2012.- 10 oktyabr.- S.16.