Şah İsmayıl Xətainin bir fərmanı tapılıb
ABŞ-ın paytaxtı Vaşinqton
şəhərində yaşayan həmvətənimiz, tədqiqatçı
Həsən Cavadi tariximizə dair iki maraqlı materialı bizə
göndərmişdir. Bunlardan biri Şah Təhmasibin hakimiyyəti
dövründə Səfəvilər dövlətinə gəlmiş
Venesiya səyyahı Mikael Memberin qeydlərindən ibarətdir.
İtalyan
və ingilis dillərində çap edilmiş bu səfərnaməni
H.Cavadi fars dilinə tərcümə etmişdir. Əsərdə
XVI əsrin ortalarında Səfəvilər dövlətində,
Anadolu və Gürcüstanda siyasi, iqtisadi vəziyyət,
baş vermiş bəzi tarixi hadisələr, ölkənin mədəniyyəti,
yerli adət-ənənələr, Təbriz, Ərdəbil,
Marağa şəhərləri barədə maraqlı məlumatlar
vardır. Səfərnamənin dilimizə tərcüməsi
XVI əsr tariximizin öyrənilməsinə töhfə ola
bilər.
İkinci
material surəti Sankt-Peterburq Şərqşünaslıq
İnstitutu kitabxanasından götürülmüş
Şah İsmayıl Xətainin bir fərmanıdır. Burada
Səfəvi hökmdarı Əhməd ağa Qaramanlu
adlı şəxsi ölkənin vilayətlərindən
birinə hakim təyin etmişdir. Fərman "Əbülmüzəffər
sözümüz" başlığı altında verilibdir.
"Əbülmüzəffər" I Şah
İsmayılın ləqəbi olmuşdur. Tarixçilər
Əbülmüzəffərin Xətai olduğunu
yaxşı bilirlər. Fərman mənasında
"sözümüz" yazılması çox diqqətəlayiqdir,
Şah İsmayılın ana dilinə - Azərbaycan türkcəsinə
münasibətini bariz surətdə ifadə edir. Fərmanda əmr
mənasında doğma dilimizdəki "buyuruq"
sözünün işlədildiyini görürük. Hicri
tarixlə 917-ci il rəbiüləvvəlin 7-sində, miladi
tarixlə 1511-ci ilin 5 iyununda imzalanmış bu fərmanın
dilinin sadəliyi, qeyd etdiyimiz kimi, siyasi terminlərin belə
doğma dildə verilməsi diqqəti cəlb edən ən
vacib cəhətləndəndir.
Fərmanın mətni
Əbülmüzəffər
sözümüz
Əmiri-əzəm
əkrəm Musa Dorğut oğlu inayət və şəfqətimiz
ümidvar olandan sonra şöylə bilsün kim,
iftixarül-əazim vəl-əyan Əhməd ağa Qaramanlu
ol tərəfə göndərdük və ol yerin
ixtiyarligini kəndunə şəfəqqət etdük. Gərək
kim, müşarileyh sözümdən və məsləhətimdən
çıxmasun və mütabiət və yardım ona
qılsun kim, inşaallah-təala hər nə kim, etmək
muradi və istəgi olsa, hasildür. Gündən-günə
hər iş vaqe bolsa. Əhməd ağa ittifaqi ilə dərgahi-müəllamizə
bildirsünlər kim, hər növ buyruğumuz olsa, əməl
etsün, könlümüzə xoş dutub mərhəmətimizə
əmrdar olsun.
Təhrirən
7 rəbiüləvvəl, sənə 917
Xətm
Elm.- 2012.- 10 oktyabr.- S.7.