Dil tarixinin yorulmaz tədqiqatçısı
Sevil Hacı qızı Mehdiyeva Azərbaycan
dili tarixi sahəsində ardıcıl tədqiqatlar aparan zəhmətkeş
alimlərdəndir. Milli Elmlər Akademiyası İ.Nəsimi
adına Dilçilik İnstitutunun özü ilə
yaşıd Azərbaycan dili tarixi şöbəsində
işlədiyi 45 il müddətində baş laborant vəzifəsindən
həmin şöbənin müdiri vəzifəsinədək
məşəqqətli, lakin bir elmi ömür yolu keçən
Sevil xanım Mehdiyeva filologiya elmləri doktoru, professor, səriştəli
elmi işçi, Əməkdar müəllim, dilçi-tənqidçi,
həm də özünəməxsus bədii söz sahibi,
ictimaiyyətin dəyərləndirdiyi onlarla bədii
yazıların müəllifi kimi Yazıçılar
Birliyinin üzvüdür. "Ana!!",
"Xarıbülbül!!", "Hardasan, Dədəm
Qorqud?!", habelə "Əzizlərimi ağlayaraq"
silsilə ağıları Sevil xanımın həm də
bir qələm adamı olmasından xəbər verir.
1967-ci ilin
oktyabrından Azərbaycan dili tarixi şöbəsində dil
tarixi maraqlısı kimi işə başlayan Sevil xanım
Mehdiyeva bu günə qədər öz peşəsinə
sadiq qalmış, dil tarixi sahəsində hər cür təzyiqlərə,
çətinliklərə, maneələrə böyük səbr
və təmkinlə durub-dözmüş, ana dilimizin tarixən
inkişaf durumunu araşdırmaq, tədqiq etmək
üçün enerji və iradəsini əsirgəməmiş,
gərgin əməyi, yuxusuz gecələri hesabına müəyyən
uğurlara da nail olmuşdur. Dil tarixi sahəsində
dözümlü, ardıcıl zəhməti, ən
başlıcası, Tanrının ona verdiyi mülayim və
ağır təbiəti sayəsində o bu
"Varidatı" əldə edə bilmişdir.
Uzun illərin
müşahidəçisi kimi (mən uzun illər Sevil
xanımla bir kollektivdə işləmişəm) Sevil
xanım Mehdiyevanın Allahdan verilmiş təbii cizgilərini
belə təsvir edə bilərəm: həyatının hər
səviyyəsində səliqəli, ağır, zəhmətsevər,
savadlı, qələmli, səbrli, dözümlü, ən
başlıcası, insanlarla davranmaq bacarığı... Onu
yaxından tanıyanlar bu xanımda olan səbr və təmkinə,
hər bir vəziyyətdə barışıq, sülh yaratmaq
meylinə heyran qalır. Hər kəslə öz dilində
danışmaq, insanları axıra kimi dinləmək,
insanlara yaxşılıq etməkdən xüsusi həzz
almaq və s. kimi bu gün az təsadüflərdə qalan
humanist cizgilər onun müsahibini heyran etməyə bilmir...
Çöhrəsindəki daimi təbəssüm
(doğrudur, son illərdə onun çöhrəsində
tez-tez duman da görünür) insanları onunla məsləhətləşmək,
bölüşmək istəyinə sövq edir. Qəddarlara
sərt, yazıqlara yardımçı... Belə insani keyfiyyətlərin
sayını artırmaq olar... Bədii yazılarında
adı ilə yanaşı işlətdiyi "Nur"
sözü, zənnimizcə, bütün bunları birləşdirir.
"Nə üçün bu sözü təxəllüs
kimi götürmüsünüz?" sualına Sevil xanım
belə cavab verdi: - Mənim anam İslam təhsilli bir
xanım idi: həmişə səhər çağları,
xüsusən orucluq ayında, avazla Quran oxuyardı, biz onun
Quran avazının səsinə yuxudan oyanardıq... Bəlkə,
bununla əlaqədardır ki, yalnız mən yox, anamın
dörd övladının bir təyini var idi: üzü nurlu
adam! Mənə də çox adamlar "üzündə nur
var!" dedikləri üçün mən "nur"
sözünü xoşlayıram, baxmayaraq ki, alınma
sözdür, lakin xalqımızın qəbul etdiyi
sözdür... Bir də, atamın soy-kökündə
"nur" sözü var: bizim ellərdə atamın nəsli
Nurəlibəylilərdir. Hər iki istiqamətdə
"nur" sözünü özümə məhrəm
hesab edirəm...
-Sevil xanım, asudə
vaxtlarınızda hansı işlərlə məşğul
olmağa üstünlük verirsiniz?
-Siz
çox incə yolla mənim boş vaxtımın olması
ilə maraqlandınız. Deyim ki, mənim boş vaxtım
olmur, yəqin inanmazsınız... Əslində mənim həqiqətən
də boş vaxtım olmur... Nəşriyyatda
kitablarımız var, onların çap prosesi, monoqrafiyalar
üzərində işlər, ümumiyyətlə, mən,
demək olar ki, "qələmnən dostam", elmi işlərin
fasiləsi olursa, mən o zaman bədii yazılarımla məşğul
oluram, mən yazmağı çox sevirəm, istər elmi
yazı olsun, istərsə də bədii... Yazmaq (təbii ki,
həm də oxumaq...) mənim həm peşəm, həm də
xobbimdir... Mənim yorğunluğum yazı masamın
arxasında olarkən çıxır... Belə bir ritorik
yazım da var... "Mənim yazı masam, neylərdim sən
olmasaydın?!" Ümumiyyətlə, deyim ki, işləmək,
yazmaq üçün mən hər zaman vaxt tapa bilirəm, bu
mənada məndə vaxt qıtlığı olmur...
-Yəqin, bu səbəbdən məqalələriniz
kifayət qədərdir...
-Bəli, məqalələrimin
sayı çoxdur. Məsələn, son vaxtlarda möhtərəm
Prezidentimizin Azərbaycan klassikləri Nizami Gəncəvi,
M.F.Axundzadə, X.Natəvan, M.Ə.Sabir və başqalarının
yubileylərinin qeyd edilməsilə əlaqədar sərəncamları
olub. Bunların elmi-bədii irsinə həsr olunmuş
konfranslarda mən "Bir daha Nizami Gəncəvi
yaradıcılığında türk ruhu, türk məişəti
haqqında", "M.F.Axundzadənin üslub
novatorluğu", "Xan qızı Natəvanın qəmli
üslubu haqqında qeydlər" və s. kimi məqalələr
yazıb çap etdirmişəm. Bax, məqalələrin
siyahısı belə-belə artır. Bu yaxınlarda mənim
iki monoqrafiyam da çap olunub "Bayatıdan dastana",
"Ədəbi dil məsələləri". Yəni
yazmaq hər zaman yaşadır bizi... Tanrı bəndələrinə
fərqli-fərqli peşə "seçib"... Məncə
yazmaq, məzmunlu yazmaq da alimlərin peşəsidir, Allah belə
qismət edib!
...Bu
gün prof. Sevil xanım Mehdiyevanın elmə sonsuz məhəbbəti
və gərgin əməyinin səmərəsi göz
qabağındadır. Prof. S.Mehdiyeva 4 monoqrafiyanın
(Yazılı dastanların dili. Bakı: Elm, 1991; Folklor abidələrinin
linqvopoetik tədqiqi. Bakı: Elm, 2003; Bayatıdan dastana.
Bakı: Elm və təhsil, 2010; Ədəbi dil məsələləri.
Bakı: Elm və təhsil, 2012); 7 kollektiv monoqrafik tədqiqatın
("Kitabi-Dədə Qorqud" dastanlarının izahlı
lüğəti. Bakı: Elm, 1999; "Kitabi-Dədə
Qorqud" Məqalələr. Bakı: Elm, 1999; Azərbaycan
dili xaricdə. Bakı: Elm, 1986; Füzulinin dili. Məqalələr.
Bakı: Elm, 1996; Çoxcildlik: Azərbaycan ədəbi dili
tarixi (XIII-XVI əsrlər), I c.: Azərbaycan ədəbi dili
tarixi (XVII-XVIII əsrlər), II c.: Azərbaycan ədəbi
dili tarixi (XIX əsr), III c.: Azərbaycan ədəbi dili tarixi
(XX əsr -1900-2000-ci illər) həmmüəllifi, son əsərlərin
həm də elmi redaktoru olmuşdur. Prof. Sevil Mehdiyevanın
elmi, elmi-kütləvi, resenziya-məqalələrinin sayı
200-ü haqlamışdır.
Prof. Sevil
xanım Mehdiyevanın rəhbərliyi ilə şöbədə
son illərdə "Azərbaycan dilinin tarixi
leksikologiyası", "Kitabi-Dədə Qorqud"un
dili", "Azərbaycan dilinin tarixi frazeologiyası",
"Azərbaycan dilini tarixi onomastikası (XIII-XVIII əsrlər
yazılı abidələrdə onomastik vahidlərin
üslubi özəllikləri)" kimi fundamental əsərlər
yerinə yetirilmiş və o, bu işlərin həm
elmi-istiqamətverici rəhbəri, həm də bu monoqrafik
(kollektiv) tədqiqatların əsas müəlliflərindən
biri olmuşdur. Hazırda prof. S.Mehdiyeva "Azərbaycan
dilinin tarixi lüğəti", "Füzulinin poetik əsərlərinin
izahlı lüğəti" kimi fundamental əsərlərin
nəşrində məsul şəxs kimi çap məsələlərinə
nəzarət edir.
Prof. Sevil
xanım Mehdiyeva bir alim kimi obyektiv və kifayət qədər
cəsarətli alimdir. "Alim üçün obyektivlik məhək
daşıdır" - deyir Sevil xanım. "Xüsusən
dil tarixində prinsipial, ardıcıl olmaq gərəkdir -
AMEA-nın müxbir üzvü Tofiq Hacıyev kimi! Bu insan bir
çox vətəndaş alimlərimiz kimi, mənim də səcdə
etdiyim alimdir -kumirimdir! Axı Alban dövlətinin 26 tayfa qəbiləsinin
22-si türksoyludursa, burada türklərin aborigen olmasına
hansı şübhə ola bilər! Bu absurddur! Azərbaycanın
ən böyük əhalisi türksoylu əhalidir! Bu min illər
bundan öncə belə olmuş, indi də belədir! Bunun
birinci səbəbi türklərin, ümumən türksoylu əhalinin
qeyri-türklərlə səmimi münasibət qura bilmək
məharətidir. Etiraf edək ki, insanlar kimi, xalqları da
Allah yaradarkən, onların hər birinə (hər bir xalqa) məxsusi
xarakter və hal-əhval vermişdir... Məhz bu xasiyyətlərinə
görə türklər dünyanın bu başından o
başına gedib, hər yerdə öz səmimiyyətləri
və inamları, etibarlı olmaları ilə başqa millətlərlə
dil tapıb dolana bilmişlər! Bu gün dünyada ölkələr
arasında inteqrasiya şəffaflaşdıqca, biz bunu daha
aydın görürük -axı heç bir ölkədə
Azərbaycanda olduğu qədər millətlər, xalqlar
arasında səmimiyyət, açıq münasibət
olmayıb! Azərbaycan dünyanın ən tolerant məmləkətidir!
Bunun ilkin səbəbi, yəni, necə deyərlər, təşkilatçısı
məhz türksoylu azərbaycanlılardır.
Sevil
xanım öz işində daima ciddi, məsuliyyətli bir
işçi kimi diqqəti cəlb etmiş, səmərəli
elmi fəaliyyətinə görə fəxri fərmanlarla təltif
edilmişdir. O, hələ gənc yaşlarında, sovet
dönəmində Respublika üzrə İctimai Elmlərin
keçirdiyi gənc alimlərin müsabiqəsinin qalibi
olmuş (22 oktyabr 1973-cü il), bir neçə dəfə səmərəli
elmi və elmi-pedaqoji fəaliyyətinə görə Milli
Elmlər Akademiyasının fəxri fərmanları ilə təltif
edilmişdir (25 oktyabr 2002, 12 dekabr 2005).
Prof. Sevil
xanım Mehdiyevanın 20 ildən çox bir müddətdə
respublikanın müxtəlif ali məktəblərində tədris
etdiyi Azərbaycan dili dərsləri yüksək elmiliyi, məhrəm
pedaqoji səriştəsi ilə sözün həqiqi mənasında
azərbaycançılıq məfkurəsi üzərində
qurularaq azərbaycanşünaslığı təbliğ
etdiyi üçün böyük rəğbətlə
qarşılanmış və nəticədə onun bu zəhməti
də diqqətdən yayınmamış və o, Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 14 dekabr tarixli fərmanı
ilə "Azərbaycan Respublikasının Əməkdar
müəllimi" kimi fəxri ada layiq görülmüşdür...
-Sevil xanım,
ardıcıllarınız haqqında nə deyə bilərsiniz?
-Aspirantlarım var, amma, çox deyil... Dil tarixi çətin
və məsuliyyətli
sahədir. Dil tarixçisi olmaq üçün ilk növbədə
azərbaycançılıq məsləkin olmalıdır,
yalnız azərbaycançılığa
böyük önəm
verən gəncləri
bu sahəyə cəlb etmək səmərə verə bilər... Azərbaycançı
olmaq isə azərbaycanşünaslıqdan başlayır... Bütün
bunlar üçün
bizə, bizim şöbəyə Azərbaycanı
və Azərbaycan dilini sevən gənclər lazımdır!
-Müsahibəyə görə sağ olun!
-Siz də sağ olun!
Müsahibəni apardı:
Validə CƏFƏRZADƏ,
filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru
P.S. Bu günlərdə
professor Sevil xanım Mehdiyevanın doğum günüdür. Redaksiya
adından, tanıyanları
və dostları adından onu təbrik edir, gələcək işlərində
uğurlar arzulayırıq.
Elm.- 2012.- 30 oktyabr.- S.11.