Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsi və Bölmədənkənar müəssisələr üzrə 2012-ci ildə alınmış mühüm nəticələr

BİOLOGIYA ELMLƏRI ÜZRƏ

BOTANİKA İNSTİTUTU

Bitkilərin taksonomiyası, sənədləşdirilməsi, bioloji müxtəlifliyinin qiymətləndirilməsi və qorunması

1. Azərbaycan florasında yayılmış Zannichelliaceae fəsiləsinin yeni Althemia Petit cinsinin Althemia filiformis növü və A. filiformis sspş betpak-dalensis Tzvel. yarımnövü müəyyən olunmuşdur.

İcraçılar: b.ü.f.d. P.Qaraxani, b.ü.f.d. M.Musayev

2. İlk dəfə olaraq Pecedanum ruthenicum M.B. və Heracleum pastinacifolium (Apiaceae) növlərinin köklərindən elm üçün yeni 3 bioloji fəal maddə - furokumarin törəməsi (psoroheraklin, peyserutenin və peyseruteninin) fərdi şəkildə alınmış və müasir spektroskopiya metodları (infra-qırmızı, proton maqnit rezonansı, karbon-13 nüvə maqnit rezonansı, NMR Dept 135 və Dept 90) ilə onların quruluş formulları təyin edilmişdir.

İcraçılar: k.ü.e.d. S.Sərkərov, G.Qasımova, F.Qurbanova

3. Abşeronda introduksiya edilmiş Ceratostiqma plumbaginoides bitkisindən tərkibində insan və heyvanlarda ağciyər və yuxarı tənəffüs yollarının iltihabına səbəb olan mikrob və bakteriyalara inhibitor təsir göstərən yüksək antibiotik xassəli plumbagin maddəsi və digər bitkilərin efir yağlarının iştirakı ilə biokompozisiyanın yeni alınma texnologiyası hazırlanmış və patent alınmışdır (2012, patent N 009).

İcraçılar: b.ü.f.d. A.Şixiyev, B.Yaradanquliyev

Məhsuldarlıq proseslərinin molekulyar-genetik əsasları

1. Bitkilərdə fototənəffüsün israfçılıq olması haqda uzun illər dünya elmində mövcud olan təsəvvürlərin əksinə olaraq, müxtəlif üsullarla aparılan çoxillik təcrübələrlə tarla şəraitində yetişdirilən kontrast buğda genotiplərində qaz mübadiləsinin, karbon metabolizminin və RBFK/O fermentinin aktivliyinin tədqiqi əsasında ilk dəfə sübut edilmişdir ki, fototənəffüs təkamül nəticəsində formalaşmış həyat əhəmiyyətli metabolik proseslərdən biridir və bitkilərin məhsuldarlığını artırmaq məqsədilə bu prosesi azaltmaq cəhdləri əsassızdır.

İcraçı: akad. C.Əliyev

2. Yumşaq buğda genotiplərinin (Triticum aestivum L.) genotiplərinin SCAR (Sequence Characterized Amplified Regions) markerlərlə skrininqi nəticəsində 45 genotipin 7D xromosomunda qonur pas xəstəliyinə davamlılığa cavabdeh Lr19 geni aşkar edilmişdir.

İcraçılar: akad. C.Əliyev, m.ü. İ.Hüseynova, b.ü.f.d. S.Rüstəmova

3. İlk dəfə olaraq dünyada fitoplazmalar üçün növlərarası rekombinasiyanın baş verməsi müəyyən edilmişdir. Abşeron yarımadasından toplanmış yarpaqların qızarması simptomuna malik xəstə armud ağacında identifikasiya olunmuş ўCa. P. pyriў fitoplazmasının PO145-AZ izolyatının ўCa. P. prunorumў və ўCa. P. pyriў fitoplazma növləri arasında rekombinant olması, imp, aceF, secY və pnp gen lokuslarının Multilokus Sekvens analizi nəticəsində müəyyən edilmişdir.

İcraçılar: akad. C.Əliyev, m.ü. İ.Hüseynova, prof. X.Foissac (Fransa Milli KT ETİ), b.ü.f.d. Ə.Məmmədov, G.Balakişiyeva

ZOOLOGİYA İNSTİTUTU

Azərbaycanın quru ərazilərində yaşayan heyvanların biomüxtəlifliyinin öyrənilməsi, genofondunun qiymətləndirilməsi, faydalı növlərin çoxaldılma texnologiyalarının hazırlanması və səmərəli istifadəsi

Elm üçün yeni otbiçən növü - Homolophus nakhichevanicus Sneqovaya 2012 Naxçıvan MR ərazisindən təsvir edilmişdir. Azərbaycan faunası üçün yeni cins və növ aktinedid gənə - Trachymolgus nigerrimans, hörümçəklərdən isə - Metellina mengei növü aşkar edilmişdir.

İcraçılar: b.ü.f.d. N.Sneqovaya, b.ü.f.d. O.Aslanov, b.ü.f.d. E.Hüseynov

FİZİOLOGİYA İNSTİTUTU

Orqanizmin inkişafının neyrokimyəvi, fizioloji və ekoloji əsasları

Boğazlığın II kritik dövründə hipoksiyaya məruz qalmış heyvanlardan alınmış balaların beyin strukturlarında aminturşuların mübadiləsi, lipid peroksidləşmədən müdafiə sistemi və energetik mübadiləni tənzimləyən fermentlərin fəallığında dəfələrlə dəyişikliklər baş verir.

İcraçılar: m.ü. T.Ağayev, b.ü.f.d. S.Babazadə, b.ü.f.d. A.Rəşidova, b.ü.f.d. N.Yolçiyeva

MİKROBİOLOGİYA İNSTİTUTU

Təbii biotoplarda yayılan mikroorqanizmlərin müxtəlifliyinin ekoloji, fizioloji-biokimyəvi və biotexnoloji aspektləri

Ganoderma lucidum, Laetiporus sulphureus, Pleurotus ostreatus və Trametes versicolor növlərinin ştamları karbon atomları və poliasetilenlərin qarışığından ibarət birləşmələri sintez edir. Kimyəvi sintezdən fərqli olaraq, bazidili göbələklər bu proses zamanı poliasetilen birləşmələrdən olan optiki aktiv qlikollarla yanaşı, ketospirtlər də əmələ gətirir.

İcraçılar: m.ü. P.Muradov, k.ü.e.d. M.Vəliyev, G.Yaqubova

MƏRDƏKAN DENDRARİSİ

Faydalı və nadir, nəsli kəsilməkdə olan bitkilərin bioloji müxtəlifliyi, introduksiyası və məlumat bankının yaradılması

Xəzər rayonunda Pinus L., Thuya L., Juniperus L., Cupressus L. cinsinin bəzi növlərinin dendroxronoloji təyinatı aparılmış, yaşı, tarixi inkişafı dövründə ekoloji amillərdən asılılıq cədvəlləri, qrafikləri, fonespektrləri elmi əsaslarla öyrənilmişdir. Bu rayonda bəzi növlər yaşına görə təbiət abidəsi kimi qeydə alınmışdır.

İcraçılar: m.ü.T.Məmmədov, b.ü.f.d. S.Bağırova

MƏRKƏZİ NƏBATAT BAĞI

Azərbaycan florasından olan bitki növlərinin introduksiyası və genofondunun qorunması

Qafqazın və qonşu bölgələrin şam (Pinus sylvestris L.) populyasiyalarının fenogenetik differensiasiyası öyrənilmişdir.

İcraçılar: b.ü.f.d. V.Fərzəliyev, b.ü.e.d. S.Sannikov, b.ü.e.d. İ.Petrova, b.ü.f.d. D.Abdulina, b.ü.f.d. Y.Yeqorov (REA Yekaterinburq Nəbatat Bağı)

BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ

İİR-in Ərdəbil bölgəsində kartof sort nümunələrinin aqrobioloji xüsusiyyətləri və seleksiyada əhəmiyyəti

İran İslam Respublikasının Ərdəbil bölgəsində kartof bitkisinin yerüstü hissəsinin meristem toxumalarından kəsiklər götürülmüş, qidalı mühitdə əkilib inkişaf etdirilmiş, seleksiya işlərində başlanğıc material kimi istifadə edilərək, bir neçə sağlam, ekoloji təmiz, quraqlığa davamlı və məhsuldar kartof sort nümunələri alınmışdır. "Savalan" kartof sortu sınaqdan müvəffəqiyyətlə çıxmış və İİR-in bir çox bölgələrində rayonlaşdırılmışdır.

İcraçı: b.ü.e.d. E.Qurbanov

ET BALIQÇILIQ TƏSƏRRÜFATI İNSTİTUTU

Azərbaycanın su hövzələrində heyvanların biomüxtəlifliyinin öyrənilməsi, genofondunun qorunması və səmərəli istifadəsi

Akvakultura və dəniz şəraitində nərəkimilərin müxtəlif növ nümayəndələrinin erkən fərdi inkişafında qameto və qonadogenez proseslərinin heteroxroniyasının və ekoloji plastikliyinin morfofunksional əsasları tədqiq edilmişdir. Akvakultura şəraitində süni artım biotexnikasının xüsusiyyətləri əmtəə nərəyetişdirmə məqsədilə törədici (reproduktiv) sürülərin formalaşması, saxlanılması və istismarında nəzərə alınmalıdır.

İcraçılar: b.ü.e.d. M.Axundov, b.ü.f.d. G.Hüseynova

TIBB ELMLƏRI ÜZRƏ

AZƏRBAYCAN TİBB UNİVERSİTETİ

Azərbaycanda bədxassəli şişlərin yayılması, diaqnostikası və müalicəsi

Sümük və sümük yaradıcı şişlərdə DEBA-nın CD31 reseptorunun sekresiyasından asılı olaraq xəstəliyin erkən diaqnostik və proqnostik amillərinin parametrləri dəqiqləşdirilmişdir. Bu şişlərin müalicəsi zamanı angiogen preparatlarının tətbi-qi məqsədəuyğun hesab edilmişdir.

İcraçılar: akad. Ə.Əmiraslanov, tibb ü.e.d. H.Muradov, tibb ü.e.d. A.Qaziyev, tibb ü.f.d. E.İbrahimov

Qarın boşluğu üzvləri xəstəliklərinin patofizioloji mexanizmlərinin öyrənilməsi və cərrahi müalicəsinin təkmilləşdirilməsi

Laparaskopik hernioplastika üsullarının istifadəsi üçün göstərişlər və əks gös-tərişlər müəyyən edilmiş, həmin əməliyyatların istifadəsindən sonra baş verə biləcək ağırlaşmaların profilaktikası üsulları işlənib hazırlanmışdır.

İcraçılar: tibb ü.e.d. N.Bayramov, tibb ü.f.d. Ə.Rüstəm, tibb ü.f.d. N.Zeynalov

Respublikanın əmək qabiliyyətli əhalisində psixi pozğunluqlu xəstəliklərin gedişatının xüsusiyyətləri və müalicəsi məsələləri

Azərbaycan Respublikasının əhalisi arasında aqressiv və auto-aqressiv şəxsiyyət pozuntusu reaksiyaları, metadon proqramının öyrənilməsi, qadınların ginekoloji patologiyalı psixi sonsuzluq aspekti, suisidal davranış məsələləri araşdı-rılmışdır.

İcraçılar: tibb ü.e.d. G.Gəraybəyli, tibb ü.e.d. N.İsmayılov, tibb ü.e.d. F.İsmayılov

Diş xəstəlikləri - kariyes və ağırlaşmaları, parodont xəstəlikləri

Üz-çənə nahiyəsinin müxtəlif növ qazanılmış defekt və deformasiyası olan xəstələrin müayin və müalicəsində müasir kompyuter texnologiyalarının istifadəsi ilə virtual müayinə və planlaşdırma metodları, kliniki alqoritmlər tətbiq olunmuşdur.

İcraçılar: tibb ü.e.d. Ç.Rəhimov, tibb ü.e.d. T.Babayev, tibb ü.e.d. Y.Yusubov

Ana və uşaqların sağlamlığının mühafizəsi

1. Uzunmüddətli postmenapauza dövründə olan qadınlarda aşağı sidik yollarının urodinamik pozuntularının qeyri-invaziv diaqnostika üsullarının informativliyi öyrənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, urogenital pozuntuların klinik təzahürlərinin tezliyi və ifadəliliyi estrogen defisitinin getdikcə artması ilə şərtlənir.

İcraçılar: tibb ü.e.d. E.Əliyeva, tibb ü.e.d. N.Kamilova, tibb ü.f.d. A.Səfərəliyeva

2. Azərbaycan populyasiyalı birləşdirici toxumanın deferensə olunmayan displaziyası olan uşaqlarda yaşdan və cinsdən asılı olaraq səciyyəvi fiziki inkişaf əlamətləri və morfometrik xüsusiyyətləri, displaziya elementlərinin təzahür xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, uşaqlarda displaziyanın fenotipik əlamətlərinin optimal təzahürü qızlarda 13-17 yaşlar arasında daha qabarıq şəkildə baş verir.

İcraçılar: tibb ü.e.d. İ.İsayev, tibb ü.f.d. S.Xanməmmədova, tibb ü.f.d. M.Fətəliyeva

Müxtəlif üzv və sistemlərdə norma və patologiyada baş verən morfoloji və funksional dəyişikliklərin xüsusiyyətləri

Kəskin endotoksemiya zamanı makrofaq və tosqun hüceyrələrin epinevral qişanın təşkilində iştirak edən strukturlarla qarşılıqlı əlaqələri və quruluş xüsusiyyətləri, beyin qabığında damarətrafı astrositar ayaqcıqlarda baş verən dəyişikliklərin Transmission Elektron Mikroskop xarakteristikası, onurğa beyni qanqlionlarının qidalanmasında iştira edən damarların quruluş xüsusiyyətləri öyrənilmişdir.

İcraçılar: tibb ü.e.d. E.Qasımov, tibb ü.f.d. M. Mehdiyev, G.Əyyubova

Azərbaycan Respublikasının ekoloji və təbii amillərinin orqanizmə təsiri, yeni yerli fitopreparatların işlənib hazırlanması

1. Tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, qapalı mühitin (sınaq qəfəsi-nin) ozonlaşdırılması təcrübə heyvanlarınınşəraitə uyğunlaşma qabiliyyətini yük-səldir və adaptogen durumunu artırır.

İcraçılar: b.ü.e.d. R.Axundov, b.ü.f.d. C.Piriyeva

2. Azərbaycanın bitki mənşəli dərman resursları əsasında yeni "Rozxmeli-sporitsa" fitokompozisiyasının alınma texnologiyası optimallaşdırılmış, rasional dərman formaları təklif edilmişdir, hazırda onların farmakoadaptogen xassələri öyrənilir.

İcraçılar: b.ü.f.d. F.Rəcəbova, V.Qaraxanova

ET KARDİOLOGİYA İNSTİTUTU

Ürək-damar sistemi xəstəliklərinin epidemiologiyası, profilaktikası, diaqnostikası, müalicə metodlarının və reabilitasiya üsullarının təkmilləşdirilməsi və optimallaşdırılması

Ürəyin işemik xəstəliyi zamanı C-reaktiv zülalın və beyin natriumuretik peptidin səviyyəsinin yüksəlməsi koronar hadisələrin və miokardın gizli disfunksiyalarının rastgəlmə tezliyini artırır.

İcraçı: tibb ü.e.d. R.Abdullayev

ET TİBBİ BƏRPA İNSTİTUTU

Naftalan neftinin yeni preparatlarının tətbiqi və təsir mexanizmlərinin öyrənilməsi

Naftalanın yeni preparatları olan nanonaftalan balzamı və xüsusi texnologi-ya ilə təmizlənmiş naften karbohidrogen tərkibli yağın ilk dəfə olaraq klinik şəraitdə müxtəlif artroloji və osteoxondrozlu xəstələr üçün kompleks müalicə üsulları işlənib hazırlanmış, effektivliyi əsaslandırılmışdır.

İcraçılar: tibb ü.e.d. Ə.Musayev, tibb ü.f.d. R.Zeynalov, tibb ü.f.d. S.İmamverdiyeva, tibb ü.f.d. G.Həsənova, b.ü.f.d. S.Bağırova

ET HEMATOLOGİYA VƏ

TRANSFUZİOLOGİYA İNSTİTUTU

Azərbaycanda hemoblastozlar və hemoqlobinopatiyalar (epidemiologiya, diaqnostika, müalicə və profilaktikası)

Müxtəlif formalı hemoqlobinopatiyalı xəstələrin molekulyar-genetik müayinəsi zamanı ilk dəfə Azərbaycanda 3 yeni b-talassemik mutasiya aşkar olunmuşdur:

İVS 1-130 (G - C); Codon 37 (TGG®TGA); Codon 8 (- AA).

İcraçılar: tibb ü.f.d. Ç.Əsədov, tibb ü.f.d. T.Məmmədova, b.ü.f.d. S.Qafarova, S.Əbdüləlimov

ET AĞCİYƏR XƏSTƏLİKLƏRİ İNSTİTUTU

Azərbaycanda vərəm xəstəliyinin erkən diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikası tədbirlərinin təkmilləşdirilməsi

Virus hepatitlərlə ağciyər destruktiv vərəmli xəstələrin standart müalicəsinin intensiv fazasının başlanğıcında ozon terapiyasının tətbiqi tuberkulinə sensibilizə olunmuş T hüceyrələrinin miqdarının, PPD-L limfositlərə proliferasiya edən vahidlərin normallaşmasına gətirir, tuberkulin hissiyyatının azalmasına imkan verir.

İcraçılar: tibb ü.f.d. İ.Axundova və kollektiv

MİLLİ ONKOLOGİYA MƏRKƏZİ

Bədxassəli şişlərin epidemiologiyası, dərman müalicəsi və şüa terapiyası

1. "Bədxassəli şişlərin şüa müalicəsi: nəzəri əsasları, tətbiqi, nəticələri" əsəri (Bakı, 2012, 1227 s.) çapdan çıxmışdır. Əsərdə həkimlər üçün bədxassəli şişlərin müalicəsində istifadə olunan ionlaşdırıcı şüalar, onların fiziki xüsusiyyətləri, bioloji təsirləri, müasir şüa terapiyasının onkoloji xəstəliklərdə tətbiqi metodları, aparatları, radioterapiyanın təşkili, onkoloji xəstəliklərin klinikası, diaqnostikası, şüa müalicəsi metodları, onların fəsadları, nəticələri və perspektiv inkişaf yolları, həmçinin qeyri-onkoloji patologiyalarda radioterapiyanın aparılması barədə məlumat verilir.

İcraçılar: akad. C.Əliyev, tibb ü.e.d. İ.İsayev

2. "Ulğtrasonoqrafiə v onkoloqii" əsəri (Xarğkov: "Novoe slovo", 2012, 288 s.) çapdan çıxmışdır. Əsərdə abdominal və kiçik çanaq orqanlarının, qalxanvari və süd vəzilərinin normal ultrasəs anatomiyası, patoloji halları təqdim olunmuş, həmin orqanların normal ultrasəs anatomiyasının və şiş törəmələrinin təsviri olan 1000-dən çox exoqram öz əksini tapmışdır.

İcraçılar: akad. C.Əliyev, tibb ü.e.d. R.Abdullayev

MİLLİ OFTALMOLOGİYA MƏRKƏZİ

Azərbaycanda ən geniş yayılmış göz xəstəliklərinin profilaktikası və müalicəsi

1. Görmə üzvünün mexaniki zədələri zamanı aparılmış müayinələrin təhlili, nəticələri optik koherent tomoqrafiyanın (OKT) üstünlüyünü təsdiq edir. OKT gözün ön hissəsinin topoqrafik-anatomik, mikroskopik dəyişikliklərini dəqiqliklə aşkar edərək, optimal müalicə taktikasını seçməyə imkan verir. Doppleroqrafik müayinələr görmə üzvündə zədədən sonra yaranan işemik dəyişiklikləri müəyyənləşdirib yaş aspektində optimal müalicə aparmağa şərait yaradır.

İcraçılar: tibb ü.f.d. F.Şamilova, tibb ü.f.d. N.Həşimova

2. Proliferativ diabetik retinopatiya fonunda vitreomakulyar traksion sindrom və büllurun yanaşı bulanmaları zamanı kombinə olunmuş fakoemulsifikasiya, İOL implantasiyası və 23G pars plana vitrektomiya effektiv və təhlükəsiz metoddur. Bu patologiya zamanı OCT qiymətli müayinə vasitəsi olub, həm vitreomakulyar interfeysin dəyişikliklərinin detallı anatomik lokalizasiyasını öyrənməyə, həm də cərrahi müdaxilənin planlaşdırılması və əməliyyatdan sonrakı dəyişikliklərin monitorinqinə kömək edir.

İcraçı: tibb ü.f.d. M.Kərimov

ET TRAVMATOLOGİYA VƏ ORTOPEDİYA İNSTİTUTU

Dayaq-hərəkət sisteminin anadangəlmə, qazanılma və inkişaf qüsurları, onların müalicə prinsipləri

Bud sümüyünün proksimal hissəsinin müxtəlif lokalizasiyalı və xarakterli sınıqları zamanı təklif edilən yivli-mil xarici fiksasiya aparatı (İ 2003 0025) vasitəsilə sınığın lokalizasiya və xarakterindən asılı olaraq osteosintez üsullarının tətbiqi nəticəsində az invaziv olaraq, fəsadlar azalır, nəticələr yaxşılaşır.

İcraçılar: tibb ü.e.d. Q.Canbaxışov, İ.Ağabəyov

ET PEDİATRİYA İNSTİTUTU

Yeni doğulan uşaqlarda mərkəzi sinir sisteminin müxtəlif mənşəli zədələnmələri

Vaxtından əvvəl doğulan bəzi uşaqlarda mərkəzi sinir sisteminin hipoksik-işemik və hemorragik zədələnmələri zamanı neyrotrofik faktorun (NTF) qan zərdabında səviyyəsi diferensial diaqnostik əhəmiyyətə malikdir, həmçinin NTF patoloji prosesin gedişi və nəticəsi üçün proqnostik əhəmiyyət kəsb edir.

İcraçılar: tibb ü.e.d. S.Həsənov və kollektiv

NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ

Naxçıvan Muxtar Respublikasında ekoloji amillərin əhalinin tənəffüs orqanlarına təsirinin öyrənilməsi

Naxçıvan şəhərinin atmosfer havasının çirklilik dərəcəsinin ətraf ərazilərə nisbətən yüksək olması, şəhər sakinlərinin tənəffüs orqanlarının xəstəliklərinə rayonlarla müqayisədə daha çox rast gəlindiyi aşkar edilmişdir.

İcraçı: b.ü.e.d. S.Məhərrəmov.

Elm.- 2013.- 27 fevral.- S.6.