AMEA Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin 2012-ci ildəki elmi və elmi-təşkilati fəaliyyəti haqqında hesabat

Yanvarın 23-də Azərbaycan Tibb Universitetinin Tədris-Terapevtik Klinikasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin (BTEB) 2012-ci il üçün hesabatına həsr olunmuş iclas keçirilmişdir.

İclasa BTEB-in elmi müəssisə və digər təşkilatlarının direktorları, direktor müavinləri, elmi katiblər, Bölmə üzrə mühüm nəticələrin icraçıları və əlaqədar təşkilatların nümayəndələri dəvət olunmuşdular.

Tədbir iştirakçıları əvvəlcə iclas zalının foyesində Bölmə institutlarının hesabat ilində əldə etdikləri elmi nailiyyətləri əks etdirən sərgi ilə tanış olmuşlar.

İclası giriş sözü ilə açan AMEA-nın prezidenti, akademik Mahmud Kərimov gündəlikdəki məsələlər barədə məlumat vermişdir.

Sonra AMEA Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin akademik-katibi, akademik Əhliman Əmiraslanov Bölmə institutlarının 2012-ci ildəki elmi və elmi-təşkilati fəaliyyəti haqqında hesabat məruzəsi ilə çıxış etmişdir (Məruzəni diqqətinizə təqdim edirik).

2012-ci il Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin (BTEB) elmi müəssisələrinə, müstəqil Azərbaycan elmi potensialının formalaşmasına, qloballaşma dövrünün tələblərinə uyğun elm və təhsil strategiyasının inkişafına əvəzsiz töhfələr vermişdir. Cari il Respublika Prezidenti İ.Əliyevin təşəbbüsü ilə 4-5 oktyabr tarixində Bakıda əlamətdar hadisələrdən biri - Humanitar Forumun keçirilməsi ilə yadda qalmışdır. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən gəlmiş nüfuzlu elm və mədəniyyət xadimləri, təhsil işçiləri tərəfindən bu möhtəşəm forumun Bəyannaməsi irəli sürülmüş, elmin sürətli inkişafının, yeni sahələrarası elmi istiqamətlərin təşkilinə yol açması və təhsil üçün zəruriliyi xüsusi qeyd olunmuşdur. Forum çərçivəsində "XXI əsrdə qloballaşma proseslərinə yeni metodoloji yanaşmalar", "Müasir səhiyyəyə baxışları dəyişən texnologiyalar və molekulyar biologiya" mövzularında təşkil olunmuş dəyirmi masalarda BTEB-in əməkdaşlarının çıxışları və mühazirələri geniş əks-səda doğurmuşdur.

Hesabat ilində Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin elmi müəssisələri Respublika Prezidentinin imzaladığı aşağıdakı sərəncamların icrasında fəal iştirak etmişlər:

- "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı"nın həyata keçirilməsi məqsədilə tədbirlərin yerinə yetirilməsində iştirak etmişlər (Botanika İnstitutu - 3 tədbir: 5.2.3; 5.12.5; 5.12.7; Zoologiya İnstitutu - 3 tədbir: 5.7.6; 5.12.7; 5.12.16);

- "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı"nın həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planının (2011- 2015-ci illər) təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 28 iyun 2011-ci il tarixli 1578 №-li Sərəncamının yerinə yetirilməsini təmin etmək məqsədilə Zoologiya İnstitutu tərəfindən tədbirlər (3.3.4.1.1) icra olunmuşdur;

- "Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı"nda iştirak edən Mikrobiologiya İnstitutunda bitki tullantıları üzrə tədqiqatlar davam etdirilmiş və hesabatlar AMEA Rəyasət Heyətinə təqdim olunmuşdur;

- "Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya" və onun həyata keçirilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı əsasında müvafiq tədbirlərin icrası institutlar tərəfindən davam etdirilmişdir;

- "Narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsi və narkomanlığın yayılması ilə mübarizə üzrə Proqramın (2007-2012-ci illər)" icrasında Fiziologiya İnstitutunun əməkdaşları iştirak etmişlər və hesabat Dövlət komissiyasına təqdim olunmuşdur. Bundan əlavə, Bölmənin alimləri AMEA-nın digər təşkilatları ilə yeni "Narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsi və narkomanlığın yayılması ilə mübarizə üzrə Proqram (2013-2018-ci illər)" layihəsinin hazırlanması üzrə 9 tədbir təklif etmişlər.

Cari ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı əsasında Botanika və Zoologiya institutlarının əməkdaşları tərəfindən hazırlanmış, Azərbaycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvan növlərinə dair məlumatları, onların areallarının xəritələrini əhatə edən respublikanın "Qırmızı kitab"ı AR Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə çap üçün təqdim olunmuşdur.

BTEB-in elmi fəaliyyəti 2012-ci ildə də biologiya və tibb sahəsində fundamental və tətbiqi problemlərin həllinə yönəldilmişdir. BTEB-in bürosunun elmi-təşkilati işləri Botanika, Zoologiya, Fiziologiya, Mikrobiologiya institutları, Mərkəzi Nəbatat Bağı və Mərdəkan Dendrarisinin, respublikada tibb elmləri sahəsində fəaliyyət göstərən institutların, bəzi biologiya təmayüllü ali məktəb kafedralarının və xarici alimlərin fəaliyyəti ilə əlaqələndirilmişdir.

Hesabat ilində BTEB-in biologiya elmi üzrə müəssisələrində elmi tədqiqat işləri 2 istiqamətdə davam etdirilmişdir:

- Azərbaycanda flora, fauna, torpaq örtüyü və mikroorqanizmlərin biomüxtəlifliyinin öyrənilməsi, genofondun qorunması və səmərəli istifadəsi;

- canlıların həyat fəaliyyətinin molekulyar-genetik və fiziki-kimyəvi əsasları.

Tibb elmləri sahəsində tədqiqatlar 4 elmi istiqamət üzrə aparılmışdır:

- Azərbaycan Respublikası əhalisinin sağlamlığının və xəstəliklərinin regional xüsusiyyətləri: monitorinq, epidemiologiya, müalicə və profilaktika üsullarının təkmilləşdirilməsi;

- respublikada ana və uşaqların sağlamlığının monitorinqi, çox yayılmış xəstəliklərin müalicə və profilaktikası üsullarının təkmilləşdirilməsi;

- Azərbaycanın ekoloji və təbii amillərinin orqanizmə təsir mexanizminin öyrənilməsi, yeni dərman preparatlarının, kompleks müalicə və reabilitasiya üsullarının işlənib hazırlanması;

- hüceyrə, toxuma və orqanların normada və patologiyada funksional və morfoloji xüsusiyyətləri.

Qeyd olunan 6 istiqamət üzrə 45 problem, 197 mövzu (9 tamamlanmış), 467 iş (55 tamamlanmış) və 764 mərhələ üzrə tədqiqatlar aparılmışdır. Onlardan biologiya sahəsində 9 problem, 50 mövzunun (2 tamamlanmış) yerinə yetirilməsində 163 işi (19 tamamlanmış) əhatə edən 226 mərhələnin tədqiqatları tamamlanmışdır. Tibb sahəsində 13 elmi təşkilatda (Azərbaycan Tibb Universiteti, Milli Oftalmologiya Mərkəzi, Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu, Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu, Travmatologiya və Ortopediya İnstitutu, Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutu, Pediatriya İnstitutu, Tibbi Bərpa İnstitutu, Tibbi Profilaktika İnstitutu, Kardiologiya İnstitutu, Elmi Cərrahiyyə Mərkəzi, Milli Onkologiya Mərkəzi, Hematologiya və Transfuziologiya İnstitutu) 36 problem, 147 mövzu (7 tamamlanmış), 304 iş (36 tamamlanmış) davam etdirilmiş və 538 mərhələ üzrə elmi işlər tamamlanmışdır (cədvəl 1).

Göstərilən problemlər üzrə 29 mühüm elmi nəticə alınmışdır (müvafiq olaraq biologiya sahəsində - 11: Botanika İnstitutu - 6, Zoologiya İnstitutu - 1, Fiziologiya İnstitutu - 1, Mikrobiologiya İnstitutu - 1, Mərkəzi Nəbatat Bağı - 1, Mərdəkan Dendrarisi - 1; tibb elmləri üzrə 13 elmi təşkilatda 18 mühüm elmi nəticə).

Botanika İnstitutunda Azərbaycanın Kür-Araz ovalığı və Arazboyu düzənliklərində qış otlaqlarının əsasını təşkil edən lokal biotiplərin layihə örtüyünü və məhsuldarlığı, o cümlədən səhralaşmanın ümumi təhlükəliliyini təyin etmək üçün yeni riyazi formullar tərtib olunmuşdur. Düstura əsasən qış otlaqlarında səhralaşmanın zəif, orta, şiddətli və çoxşiddətli qrupa aid olduğu aydınlaşmışdır. Respublikanın şorangəlik səhra şəraitində Anabasis apulla (L.) (Chenopodiaceae Vent.) - yarpaqsız öldürgən növünün arealının iki dəfə azalması müəyyənləşdirilmiş, onun ekologiyası və aqrobiologiyası öyrənilmişdir.

Azərbaycanın zəngin biomüxtəlifliyinin saxlanması məqsədilə Botanika İnstitutunda çox dəyərli herbari kolleksiyasının infrastrukturu müasirləşdirilmiş, respublikanın endem, nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki fondu yenilənmiş və yeni nümunələrlə zənginləşdirilmişdir. Elm üçün yeni olan, Azərbaycandan təsvir edilən bitki tiplərinin ilk dəfə xüsusi "Herb-skaner" cihazı vasitəsilə digitallaşdırılması həyata keçirilmişdir. Ali və ibtidai bitki növlərinin məlumat bazaları yaradılmış və çapda olan "Azərbaycanın Qırmızı Kitabı"na (300-ə yaxın nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri və 206 heyvan növü, II nəşr) daxil edilmişdir. Bu işlərlə əlaqədar Avropanın qabaqcıl Berlin Botanika Bağı və Botanika Muzeyi (Almaniya), Kyu Kral Botanika Bağı (Böyük Britaniya) ilə əməkdaşlıq haqqında memorandumlar imzalanmışdır. İnstitutda Berlin Botanika Bağı və Botanika Muzeyi, Fribourg Təbiət Tarixi Muzeyi (İsveçrə) ilə müştərək layihələr çərçivəsində respublikanın Botanika Muzeyinin təşkili üzrə işlər davam etdirilir. Bu muzeyin 2013-cü ildə Berlin Botanika Bağı və Botanika Muzeyində Qafqaz florasına aid və 2015-ci ildə Fribourg Təbiət Tarixi Muzeyində dünyanın relikt bitkilərinə həsr edilmiş beynəlxalq sərgilərdə iştirakı nəzərdə tutulmuşdur.

Akademik C.Əliyev tərəfindən bitkilərdə gedən fototənəffüs prosesi haqqında yeni fikir irəli sürülmüşdür. Müəyyən edilmişdir ki, fototənəffüs təkamül nəticəsində formalaşmış həyat əhəmiyyətli metabolik proseslərdən biridir və bitkilərin məhsuldarlığını artırmaq məqsədilə bu prosesi azaltmaq cəhdləri əsassızdır.

İkinci fotosistemdə sitoxrom b559 komponentinin su molekullarının oksidləşməsini və molekulyar oksigenin ayrılmasını həyata keçirən katalitik S-tsiklinin reaksiyalarına qoşularaq S2 və S3 pillələrini elektronla təchiz etməsi müəyyənləşdirilmişdir.

Azərbaycanda meyvə-tərəvəz bitkilərini yoluxduran fitoplazma və virus xəstəlikləri aşkar olunmuş, onların molekulyar diaqnostikası və identifikasiyası aparılmışdır.

İmmunoferment analizlə ilk dəfə olaraq, pomidorda və bibərdə - Tomato chlorosis virus, T. mosaic virus, T. yellow leaf curl virus; xiyarda, badımcanda və bibərdə - Cucumber mosaic virus, Cucurbit yellow stuning disorder virus, Cucumber vein yellowing virus və Cucurbit clorotic yellows virus; yemişdə - Melon necrotic spot virus və Cucurbit yellow stunting disorder virus xəstəlikləri aşkar edilmiş, onların molekulyar identifikasiyası aparılmış və bitkilərin yoluxma səviyyələri ilə sərbəst radikalların əmələ gəlməsi arasında korrelyasiya müəyyən edilmişdir.

Azərbaycanda Genbankda toplanan buğda genotiplərində müxtəlif molekulyar markerlərdən istifadə etməklə quraqlığa davamlılığa cavabdeh genlər və gen lokusları müəyyən edilmişdir.

Botanika İnstitutunda Almaniya və Fransanın aparıcı alimlərinin iştirakı ilə bioloji məhsuldarlığın fundamental problemlərinə həsr olunmuş seminar-treninq keçirilmişdir.

Zoologiya İnstitutunda atom-absorbsion spektrofotometriya metodu ilə (AAS-300, Perkin-Elmer, USA) gürzə zəhərinin biokimyəvi göstəriciləri üzərində tədqiqatlar aparılmış və müəyyən edilmişdir ki, ağır metalların zəhərdə miqdarı ilan tutulan ərazidəki torpaq və bitki nümunələrində olan ağır metalların miqdarı ilə korrelyativ əlaqə mövcuddur.

Xəzər dənizinin müxtəlif ərazilərindən ovlanmış kefal balığından 7 növ parazit tapılmışdır: 3 növ trematod, 2 növ monogeney, 1 növ miksosporidi və 1 növ nematod, külmə və kütüm balıqlarında isə 8 növ monogeney müəyyən edilmişdir. "Elm" gəmisinin işləməməsi Xəzər dənizi biomüxtəlifliyinin müasir vəziyyətinin öyrənilməsində çətinliklər yaradır.

Fiziologiya İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycanın subtropik iqlim qurşağında yerləşən Lənkəran rayonunun coğrafi mövqeyinə görə düzənlik arealda yaşayan uzunömürlülərin sağlamlıq durumu dağlıq, dağətəyi və sahilyanı arealda yaşayanlardan daha qənaətbəxşdir və bu coğrafi areal uzunömürlülər üçün əlverişli sayıla bilər. Həmçinin ilk dəfə olaraq kişilər arasında yüksək uzunömürlülük indeksi qeydə alınmışdır.

Tədqiqatlar göstərmişdir ki, zəfəran ekstraktının heyvanlara qabaqcadan verilməsi, ionlaşdırıcı şüalanmanın radiasiya zədələnmələri nəticəsində fəallığını itirən orqanizmin antioksidant sistemini korreksiya edərək fəallığını nisbətən artırır, həmin ekstrakt ürəyin miokard infarktı və qəfil ölüm hallarını azaldır. Zəfəran ekstraktı diabetik retinopatiya zamanı retinoprotektor xüsusiyyətlər daşıdığı və gözün buynuz qişasının kimyəvi yanıqları zamanı isə yüksək müalicəvi təsir göstərərək onun antioksidant, antimikrob təsiri qeyd olunur.

Mikrobiologiya İnstitutunda aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, dəniz mühitində karbohidrogen və digər üzvi birləşmələrin biodeqradasiyasında əsas rol mikroorqanizmlərin üzərinə düşür. Xəzərin Lənkəran-Astara sahillərində karbohidrogenləri mənimsəyən bakteriyalardan ayrılan 10 cinsə aid 44 təmiz kultura əldə edilmiş, onların aromatik karbohidrogenlərə münasibəti təyin olunmuşdur. Bundan əlavə, suda saprofitlərin və biogen elementlərin miqdarı müəyyənləşdirilmişdir.

Suvarılan boz-qonur, çəmən-meşə və sarı-qleyli torpaqların mikroflorasının tədqiqi zamanı alınan məlumatlar, əsasən iyun ayında bakteriyaların üstünlük təşkil etdiyini göstərir. Becərilən torpaqların şumlanmış qatında spor əmələ gətirməyən bakteriyaların miqdarı artır.

Mərdəkan Dendrarisində ilk dəfə olaraq, ərazinin "Torpaq xəritəsi" və "Bitki xəritəsinin ibtidai forması, bitkilərin legendası" tərtib edilmişdir. Məsələn, Dendrarinin əməkdaşları Xəzər rayonunun ekoloji vəziyyəti ilə bağlı neftlə çirklənmiş ərazilərdə atmosfer havasının nəmliyi və temperatur göstəricilərini, torpağın müxtəlif qatlarının temperaturunu, 1 m3 havadakı O2, CO2 və CO qazlarının faizlə miqdarını aylara və günlərə görə təyin etmiş və yeni "Xəzər rayonunun texnogen çirklənmə xəritəsi"ni hazırlamışlar.

Mərkəzi Nəbatat Bağında 5 yeni növ dekorativ bitkinin (Bergerantus multiceps - Çoxbaşlı bergerantus, Ruschia diversifolia - Müxtəlifyarpaqlı Rusxya, Akanthostachys strobilaceae - Qozadaşıyan akantostaxis, Aechmea recurvata - Əyri exmeya və Cordyline terminalis - Terminal kordilina) introduksiya şəraitində ontomorfogenezi və struktur əlamətləri öyrənilmişdir, hazırda onların uyğunlaşma potensialı aşkar edilir və həyat tsiklinin ilkin dövrü üçün becərmə üsulları hazırlanır.

Cari ildə "Azərbaycan MEA-nın elmi-tədqiqat və təcrübə-konstruktor işlərinin 2012-ci il üçün tətbiq planı"na BTEB elmi müəssisələrindən 6 iş (Botanika İnstitutu - 4, Zoologiya İnstitutu - 2) daxil edilmişdir. Onlardan 2-si keçici, 4-ü isə yenidir. Səhiyyə Nazirliyi və Təhsil Nazirliyinin elmi və tədris təşkilatları 114 tətbiq işi aparır, onlardan 95-i keçici, 19-u yenidir. Bölmə üzrə müvafiq olaraq 120 işdən 97 iş keçici, 23 iş yenidir (cədvəl 2).

Hesabat ilində BTEB-in tərkibindəki elmi müəssisələrdə çalışan əməkdaşlar tərəfindən 3098 elmi əsər, onlardan 24 kitab (2-si xaricdə), 17 monoqrafiya (3-ü xaricdə), 1729 məqalə (531-i xaricdə) və 1112 tezis (418-i xaricdə) dərc edilmişdir (cədvəl 3). Onlardan bəzilərini qeyd etmək olar: İ.Hüseynova, N.Sultanova, Ə.Məmmədov, C.Əliyev "Virusnıe zabolevaniə, porajaöhie ovohnıe kulğturı v Azerbaydjane" (Bakı: Elm, 120 s.), G.Balakişiyeva, Ə.Məmmədov , İ.Hüseynova "Azərbaycanda fitoplazma xəstəlikləri". (Bakı: Elm, 100 s.); T.Məmmədov "Azərbaycan dendrologiyası" (II c. Bakı: Elm, 320 s.; K.Əsədov, T.Məmmədov, F.Məmmədov "Dendrologiya" (Bakı, Elm, 482 s.); E.Qurbanov "İİR-in Ərdəbil bölgəsində kartof sort nümunələrinin aqrobioloji xüsusiyyətləri" (İran, "Təbriz", 307 s.); İ.Ələkbərov "Svobodnojivuhie infuzorii Azerbaydjana" (Bakı: Elm, 520 s.); Ş.İbrahimov. "Parazitı i bolezni rıb Kaspiyskoqo morə" ( Bak:, Elm, 396 s.); T.Kərimov və b. "Azərbaycanın mühüm ornitoloji əraziləri" (Bakı: Victori, 447 s.); Q.Mustafayev, İ.Babayev "Quşların qorunması" (Bakı: Elm 255 s.) və s.

Ötən il ərzində Bölmə elmi müəssisələrinin əməkdaşları tətəfindən 10 patent (1 - biologiya və 9 - tibb üzrə) alınmış, 18 patentin verilməsi üçün iddia sənədləri hazırlanmışdır (6 - biologiya və 12 - tibb üzrə), xaricdən 1 patent (tibb üzrə) alınmışdır (cədvəl 4).

Hesabat dövründə "Azərbaycan MEA-nın Xəbərləri (biologiya və tibb elmləri)" jurnalının 2 nömrəsi (№ 1 və № 2) nəşr üçün hazırlanmış və çapdan çıxmışdır. AMEA-nın internet saytında yerləşdirilmiş jurnallarda biologiya və tibb elmlərinin müxtəlif sahələrinə aid 48 elmi məqalə dərc edilmiş, konfranslar və yubileylər haqqında məlumatlar dərc edilmişdir.

2012-ci ildə BTEB-in tərkibində AMEA-nın 8 həqiqi (3 - biologiya, 5 - tibb) və 16 müxbir üzvü (11 - biologiya, 5 - tibb) AMEA-nın və Səhiyyə Nazirliyinin elmi müəssisələrində fəaliyyət göstərmişlər. Bölmənin elmi müəssisələrində 8238 əməkdaş (onlardan 3014 elmi işçi), müvafiq olaraq biologiya elmləri sahəsində 1012 əməkdaş (459 elmi işçi) və tibb elmləri sahəsində 7226 əməkdaş (2555 elmi işçi) çalışmışdır. Bölmənin elmi müəssisələrində hesabat ilində 310 elmlər doktoru (45 - biologiya üzrə, 265 - tibb üzrə) və 1473 fəlsəfə doktoru (228 biologiya üzrə, 1245 - tibb üzrə) elmin və tədrisin müxtəlif sahələri üzrə və elmi problemlərin həllində iştirak etmişlər (cədvəl 5).

AMEA-nın və Səhiyyə Nazirliyinin doktoranturalarında BTEB elmi müəssisələrinin 39 doktorantı əyani və 15 nəfəri qiyabi təhsilini davam etdirmişlər. 2012-ci ildə 16 əyani və 10 qiyabi yerə qəbul olunanların sayı müvafiq olaraq, biologiya üzrə 7 əyani və 5 qiyabi, tibb üzrə 9 əyani və 5 qiyabi təşkil edir. Bölmənin 9 doktorantının təhsil müddəti başa çatmışdır. BTEB elmi müəssisələrində hesabat ilində 12 elmlər doktoru (biologiya üzrə 4, tibb üzrə 8) və 78 fəlsəfə doktoru (biologiya üzrə 18, tibb üzrə 60) dissertasiya müdafiə etmişlər. 182 dissertant (biologiya üzrə 42, tibb üzrə 140) dissertasiya mövzuları üzərində tədqiqatlarını davam etdirmişlər (cədvəl 6).

2012-ci ildə BTEB elmi müəssisələrinin 120-dən artıq alimi 55 qrant layihəsində iştirak etmişlər. Nəticədə AR Elmin İnkişaf Fondu, Ukrayna Elm və Texnologiyalar Mərkəzi, Alman Texnoloji Əməkdaşlıq Təşkilatı, İsveç Elm Fondu, BP şirkəti, Avropa Birliyi və s. fondlar tərəfindən 39 qrant (biologiya üzrə 28, tibb üzrə 11) əldə edilmiş, 2.084.453 man. (biologiya üzrə 850.068 man., tibb üzrə 1.234.385 man.) vəsait hesabına tədqiqatlar maliyyələşdirilmişdir (cədvəl 7). Qeyd olunmalıdır ki, ötən ildə Bölmənin elmi müəssisələri ilə Azərbaycan Tibb Universitetinin birgə qrantı əsasında Transmission Elektron Mikroskopu, ona əlavə olunmuş köməkçi cihaz, avadanlıq və materiallar alınaraq müvafiq firmaların mütəxəssisləri tərəfindən quraşdırılmış və hazırda fəaliyyət göstərir. Bu tədbir respublikada nəsli kəsilməkdə olan flora və fauna nümunələrinin anatomik-morfoloji xüsusiyyətləri, bitkilərin məhsuldarlığının molekulyar-genetik əsasları, transgen mənşəli məhsulların insan sağlamlığına təsiri haqqında informasiyaların, insanlarda bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsi və s. xəstəliklərin müasir səviyyədə tədqiqinə imkan yaratmışdır.

Hesabat ilində BTEB elmi müəssisələrinin sədrliyi və təşkilatçılığı ilə 12 respublika və beynəlxalq konfrans, seminar və yubiley iclasları keçirilmişdir. Bunlardan aşağıdakıları qeyd etmək olar: 2012-ci il iyun ayında Botanika İnstitutunda Fransanın İNRA Mərkəzindən professor Bruno Gronenborn və doktor Axmed Keyr, Almaniya DSMZ mərkəzindən Stefan Vinterin ilə birgə "Bitkilərdə virus xəstəliklərinin DAS-ELISA metodu ilə molekulyar diaqnostikası və identifikasiyası" respublika elmi-praktiki konfransı (90 nəfər), yenə həmin institutda Herbari Fondunun təkmilləşdirilməsi və 75 illiyi ilə əlaqədar respublika seminarı (100 nəfər) keçirilmişdir.

Fiziologiya İnstitutunda REA-nın institutlarının (İnstitut Bioloqii razvitiə RAN, Moskva, İnstitut Fizioloqii, Sankt-Peterburq) əməkdaşları ilə birgə "Stres amillərinin orqanizmə təsiri" mövzusunda beynəlxalq elmi-metodik seminar keçirilmişdir. Seminarda respublikadan və xarici ölkələrdən 70 alim iştirak etmişdir.

Hesabat ilində Bölmənin əməkdaşları bir sıra beynəlxalq və respublika səviyyəli elmi yığıncaqlarda məruzə ilə iştirak etmişlər: "Yeni hüceyrələr, yeni vaksinləri bazara doğru" beynəlxalq simpoziumu (iyun, ABŞ, Vilminqton ş. (b.ü.f.d. F.Quliyeva), "Floranın biomüxtəlifliyinin qorunmasında introduksiyanın rolu" beynəlxalq konfransı, Rusiya, Yaroslavl (b.ü.f.d. C.Nəcəfova, b.ü.f.d. A.Hüseynova), "Dünya florasının bioloji müxtəlifliyinin qorunmasında və istifadəsində introduksiya üsulları", Belarus MEA Mərkəzi Botanika Bağı (b.ü.f.d. E.Əliyev), "Dağ ekosistemləri və onların komponentləri" beynəlxalq konfransı, Abxaz Dövlət Universiteti, Nalçik (b.ü.f.d. V.Fərzəliyev). B.ü.e.d. Ş.İbrahimov Türksoya üzv olan dövlətlərin YUNESKO üzrə milli konfransında (Qazaxıstan, Astana), Zoologiya İnstitutunun 4 əməkdaşı "Qafqazın və Rusiyanın cənubunun bioloji müxtəlifliyi" XIV beynəlxalq konfransında (Dağıstan, Mahaçqala), b.ü.e.d. Ş.Topçiyeva "WSEAS: Riyazi metodlar və ekologiya" beynəlxalq konfransında (İtaliya, Siciliya), b.ü.e.d. N.Mirzəyeva "Dağların ekosistemləri və onların komponentləri" beynəlxalq konfransında (Gürcüstan, Suxumi) məruzələrlə çıxışlar etmiş, xarici ölkələrin alimləri ilə sıx əlaqələr yaratmışlar. Fiziologiya İnstitutunun əməkdaşları "Neyroelm tibb və psixologiya üçün" beynəlxalq konqresində (Ukrayna, Krım), "The XIX International simpozium on Hiqh Power Systems and Applications" II beynəlxalq fənlərarası konfransında (Türkiyə, İstanbul) məruzə ilə çıxış etmişlər. Mərdəkan Dendrarisinin əməkdaşları "Biomüxtəlifliyin qorunması və turizm" beynəlxalq konqresində (Türkiyə), Avropa üzrə Beynəlxalq Botanika bağlarının VI konqresində (Yunanıstan), "Botanika bağları və dendroparkların landşaft arxitekturası" beynəlxalq konfransında (Rusiya, Moskva), "Aralıq dənizi ölkələrinin təbii florası və biomüxtəlifliyi" beynəlxalq konfransında (Çexiya) məruzələrlə iştirak etmişlər.

Hesabat ilində tanınmış alimlərin yubileyləri ilə əlaqədar AMEA Rəyasət Heyətində, Bölmədə, elmi müəssisələrin elmi şuralarında iclaslar və elmi sessiyalar keçirilmiş (m.ü. G.Əbdürrəhmanov - 100, akad. R.Rəhimov - 90, akad. H.Həsənov - 80, m.ü. N.Feyzullayev - 80, m.ü. N.Qarayeva - 80, m.ü. İ.Əzizov - 60, b.ü.f.d. Z.Cəfərova - 80, b.ü.e.d. F.Əsgərov - 75, b.ü.e.d. R.Ağabəyli - 70, b.ü.e.d. E.Novruzov - 70, b.ü.e.d. S.Süleymanov - 60 və s.), elmi fəaliyyətini davam etdirən alimlər AMEA-nın Fəxri Fərmanı ilə təltif edilmişlər.

2012-ci ildə Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin və BTEB-in elmi müəssisələrinin elmi şuraları ilə birgə 11 büro iclası keçirilmiş, AMEA Rəyasət Heyətinin, dövlət qurumlarının qərar, sərəncam və məktubları müzakirə edilmiş və icra üçün müvafiq elmi idarələrə göndərilmişdir. Həmçinin elmi müəssisələrin elmi-tədqiqat planları nəzərdən keçirilmiş, hesabatları dinlənilmiş, Bölməyə təqdim olunan monoqrafiyalar, biblioqrafik göstəricilər, məqalələr toplusu, konfrans materialları müzakirə edilərək çapa təqdim olunmuşdur. Büro iclaslarında doktorantların attestasiyası, yeni qəbulun vəziyyəti, müəssisələrdə elmi işçilərin yeni vəzifələrə seçilməsi, şöbə və laboratoriya müdirlərinin təyin edilməsi, yaxud çalışma müddətinin uzadılması və s. haqqında təşkilatların elmi şuralarının vəsatətləri baxılaraq müzakirə üçün AMEA Rəyasət Heyətinə təqdim edilmişdir. Həmçinin hesabat dövründə elmi konfransların keçirilməsi, elmi müəssisələrdə müəyyən struktur dəyişiklikləri, yubiley və təltif haqqında vəsatətlər və s. məsələlər də BTEB bürosunun müzakirə obyekti olmuş, AMEA Rəyasət Heyəti üçün müvafiq qərar layihələri hazırlanmışdır.

BTEB-in tərkibindəki Biologiya elmləri üzrə və Tibb elmləri üzrə problem şuralarının 2012-ci il üzrə elmi-tədqiqat planları müzakirə edilmiş, elmi idarələr tərəfindən təqdim olunmuş mühüm nəticələr BTEB-in illik hesabatına daxil edilmişdir. Bölmənin fəaliyyətində Azərbaycan Botaniklər Cəmiyyəti (katib b.ü.f.d. V.Xəlilov), Azərbaycan Molekulyar Bioloqlar və Biokimyaçılar Cəmiyyəti (ak. C.Əliyev), Azərbaycan Bitki Fizioloqları Cəmiyyəti (m. ü. İ.Əzizov), Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyəti (sədr müavini m.ü. İ.Ələkbərov), Azərbaycan Fizioloqlar Cəmiyyəti (m.ü. T.Ağayev), Azərbaycan Mikrobioloqlar Cəmiyyətinin (ak. M.Salmanov) elmi və təşkilati məsələləri mühüm yer tutur.

Azərbaycan MEA Rəyasət Heyətinin "Biologiya Elmləri Bölməsinin 2011-ci ildə elmi və elmi-təşkilati fəaliyyətinin yekunları haqqında" 27 yanvar 2012-ci il tarixli 4/1 №-li qərarı ilə Biologiya Elmləri Bölməsinə və onun elmi müəssisələrinə verilən tapşırıqlar ilin əvvəlində Bölmədə müzakirə edilmişdir. Hesabat ili ərzində və əvvəllər alınmış müasir avadanlıq və cihazlar, o cümlədən Transmission Elektron Mikroskopu quraşdırılmış və istifadəyə verilmişdir. Elmi müəssisələr 2013-cü il üzrə kompleks işlər planlaşdırırlar. Zoologiya İnstitutu 2012-ci ildə Azərbaycan heyvanlar aləminin "Qırmızı kitabı"nı hazırlayıb Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə çap üçün təqdim etmişdir. Fiziologiya və Mikrobiologiya institutları respublikanın və xarici ölkələrin müvafiq profilli elmi mərkəzləri ilə, müştərək elmi tədqiqat işləri, elmi əsərlərin mübadiləsi, beynəlxalq elmi yığıncaqlarda iştirak üzrə Rusiya Federasiyası, İran İslam Respublikası, Türkiyə və bəzi MDB ölkələri ilə əlaqələri genişləndirmişlər.

***

Hesabatla bağlı müzakirələrdə iştirak edən akademiklər Akif Əlizadə, Arif Həşimov, Vaqif Fərzəliyev, AMEA-nın müxbir üzvləri İlham Ələkbərov, İradə Hüseynova, AMEA Botanika İnstitutunun direktoru, biologiya elmləri doktoru Validə Əlizadə, tibb elmləri doktoru, professor Eldar Qasımov və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun icraçı direktoru Elçin Babayev Bölmənin əməkdaşları tərəfindən aparılmış tədqiqatların nəticələrini yüksək qiymətləndirərək illik hesabatı qənaətbəxş hesab etmişlər.

AMEA Rəyasət Heyəti Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin 2012-ci ildəki elmi və elmi-təşkilati fəaliyyəti haqqında hesabatını dinlədikdən və müzakirə etdikdən sonra əldə olunmuş mühüm nəticələrin AMEA-nın illik hesabatına daxil edilməsi və hesabatın təsdiq olunması haqqında qərar qəbul etmişdir.

Elm.- 2013.- 27 fevral.- S.4-5.