Torpağa məhəbbət və xeyirxahlıq toxumu səpən alim

Bu gün Azərbaycan Respublikası çoxillik tarixinin yeni inkişaf mərhələsini və şərəfli dövrünü yaşayır. Bu yaxınlarda Azərbaycan xalqı özünün böyük oğlu, bügünkü müasir Azərbaycanı yaratmış ümummilli lider Heydər Əliyevin 90 illik yubileyini qeyd etmişdir. Ölkəmiz Ulu öndərin rəhbərliyi, onun sarsılmaz iradəsi, zəngin dövlətçilik təcrübəsi və beynəlxalq aləmdə böyük nüfuzu sayəsində öz milli dövlətçiliyini XX əsrin sonlarında yenidən bərpa edə və qoruyub saxlaya bildi, dünya dövlətləri arasında öz şərəfli yerini tutdu, regionda güc mərkəzinə çevrildi. Demokratik cəmiyyət, azad bazar iqtisadiyyatı və sosial ədalət prinsiplərinə əsaslanan milli dövlətçilik quruculuğu qısa müddət ərzində öz bəhrələrini verdi və indi Azərbaycan Şərqi Avropa regionunda daha sürətlə demokratikləşən, iqtisadiyyatında ən yüksək və davamlı inkişaf templərinə malik ölkələrdən biridir. Aparılan siyasətin təməl daşını dialektik islahatçılıq təşkil etdiyindən, bütün sahələrdə daim yeni perspektivlər açılır, ölkə sürətlə beynəlxalq aləmə inteqrasiya olunur, insanların həyat səviyyəsi yüksəlir.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev siyasi kursunun davamçısı, möhtərəm Prezident cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmiz yüksək bəşəri dəyərlərə, güclü iqtisadiyyata və elmi-texniki potensiala, zəngin təbii ehtiyatlara malik olmaqla gələcəyə inamla irəliləyir.

Ulu öndərin müdrik siyasəti və gərgin fəaliyyəti hesabına əsası qoyulmuş və möhtərəm Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurla möhkəmlənməkdə davam edən, milli dövlətçilik ənənələri, sabit iqtisadi inkişaf, idarəçiliyin səbr, zəhmət, qənaət, məşvərətçilik kimi prinsipləri Azərbaycanın parlaq gələcəyinə inamı daha da artırır, dünya dövlətləri arasında nüfuzumuz yüksəlir, ölkəmizə, onun tarixinə, mədəniyyətinə və iqtisadiyyatına maraq günü-gündən artır.

Ölkəmizin iqtisadiyyatında müşahidə edilən sabit və davamlı inkişaf uzaqgörənliklə, hərtərəfli düşünülmüş və addım-addım həyata keçirilən vahid iqtisadi strategiyanın qanunauyğun nəticəsidir. Bu strategiya cənab Prezident tərəfindən formalaşdırılmış, onun iradəsi və nəzarəti altında həyata keçirilir. Məhz buna görə də əsasını köklü islahatlar təşkil edən bu strategiya müvəffəqiyyət qazanır və öz bəhrəsini verir. Çünki cənab Prezidentin apardığı islahatların əsaslarını möhkəm səbəb-nəticə əlaqələri, məntiqlik, ardıcıllıq və dialektik inkişaf qanunları təşkil edir.

Bu gün Azərbaycanın vaxtilə onunla eyni start xəttində olmuş ölkələrlə müqayisədə əsas üstünlüyü göz önündədir. XX əsrin 90-cı illərinin ortalarından - aqrar islahatların başlandığı vaxtdan ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalında nəzərə çarpacaq dərəcədə artım əldə olunmuşdur. Xüsusilə taxıl, kartof, meyvə, tərəvəz və bostan məhsullarının istehsal həcmi keçmiş SSRİ dövrünün ən yüksək göstəricilərini keçmişdir. 2011-ci ildə ölkədə 2,5 milyon ton taxıl istehsal edilmişdir ki, bu, 1995-ci illə müqayisədə 2,67 dəfə çoxdur. Kartof istehsalı 1995-ci illə müqayisədə 2011-ci ildə 6 dəfə, tərəvəz 2,86 dəfə, meyvə 2,36 dəfə, bostan məhsulları 11,4 dəfə artmışdır. Azərbaycan bazarında vaxtı ilə möhkəm mövqe tutmuş İranın, Türkiyənin, Rusiyanın kartofu öz yerini daxili istehsalçılara vermək məcburiyyətində qalmışdır.

Əvvəllər ziyanla işləyən heyvandarlıq indi kəndlinin əsas dolanışıq mənbələrindən birinə çevrilmişdir. 1995-ci illə müqayisədə, 1 yanvar 2012-ci ilə olan məlumata əsasən iri buynuzlu mal-qaranın sayı bir milyon 49 min baş və yaxud 64,2%, qoyun və keçilərin sayı 4 milyon baş və ya 87,8% artmışdır.

Bu gün artıq öz torpaq və əmlak payına malik olan kəndli azad sahibkara çevrilmişdir və öz təsərrüfatını bazar münasibətlərinə uyğun idarə edir. Kənddə sərbəst seçimə və azad iqtisadi təşəbbüsə geniş meydan verilməsi aqrar istehsalın ölkənin real tələbatına uyğun qurulmasına, ərzaq probleminin demək olar ki, aradan qalxmasına və gəlirlərin artmasına imkan yaratmışdır.

Məhz bu artımın nəticəsidir ki, son illərdə adambaşına istehlak olunan ərzaq məhsullarında daxili istehsalın payı xeyli artmışdır. Hazırda əhalinin kartofa, bostan məhsullarına, meyvəyə və tərəvəzə olan illik tələbatı daxili istehsal hesabına ödənilir.

1995-ci ildən başlayaraq, aqrar bölmənin inkişaf tarixinə nəzər salsaq, asanlıqla görmək olar ki, kənddə ilkin kapitalın yaranması, işlək xammal və ərzaq bazarlarının formalaşması və infrastrukturun inkişafı ilk növbədə taxılçılığın inkişafı ilə sıx bağlı olmuşdur. Taxılçılığın inkişafı həm də ötən əsrin 70-ci illərində ölkədə mövcud olmuş yüksək təsərrüfatçılıq ənənələrinin və əkinçilik mədəniyyətinin yenidən bərqərar olmasına, təsərrüfatdaxili ixtisaslaşmaya, növbəli əkin sisteminin getdikcə daha geniş tətbiqinə səbəb olmuşdur.

Hörmətli oxuculara aydındır ki, XX əsrdə yaranmış qlobal inkişaf meyilləri və baş verən proseslər insanların və cəmiyyətin həyatında özünü daha kəskin büruzə verən 4 əsas strateji problemi müəyyənləşdirməyə imkan vermişdir. Bunlar Ərzaq təhlükəzisliyi, İqtisadi artım, Yoxsulluğun aradan qaldırılması və Qlobal iqlim dəyişkənliyi və ətraf mühitin mühafizəsi problemləridir. Bu problemlərin həllinə isə yalnız və yalnız fundamental və tətbiqi elm qadirdir.

Bu gün Azərbaycanda fundamental tədqiqatlarla praktiki seleksiyanın qırılmaz vəhdətini özündə əks etdirən böyük bir elm, böyük bir məktəb vardır. Bu, akademik Cəlal Əliyev elmi və Cəlal Əliyev məktəbidir. Ömrünün 65 ilini Azərbaycan elminə həsr etmiş, son dərəcə zəhmətkeş, istedadlı, mərd, vətənpərvər, yüksək elmi və intellektual səviyyəsi ilə seçilən, adı dünyanın elm korifeyləri ilə bir sırada çəkilən, elmi nəticələri həmişəlik olaraq dünya elmi xəzinəsinə daxil olmuş akademik Cəlal Əlirza oğlu Əliyevin anadan olmasının 85 illiyi tamam olur. O, 1928-ci il iyun ayının 30-da Azərbaycan Respublikasının qədim Naxçıvan şəhərində zəhmətkeş fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. 1944-cu ildə Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun təbiətşünaslıq-coğrafiya fakültəsini, 1951-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Universitetinin biologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib Azərbaycan Elmlər Akademiyasının bitkilərin fiziologiyası üzrə aspiranturasına daxil olmuş və 1955-ci ildə "Mikroelementlərin buğdanın inkişafına və məhsuldarlığına təsiri" mövzusunda namizədlik, 1971-ci ildə isə "Bitkilərin fotosintetik fəaliyyəti, mineral elementlərlə qidalanması və məhsuldarlığı" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Onun həmin illərdəki fəaliyyəti mənim gözümün önündədir. Həmin illərdə o, həqiqətən çox böyük zəhmət hesabına, bütün gələcək nailiyyətlərinin əsasını təşkil edə biləcək dərin tədqiqat əsəri yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Cəlal müəllim daim zəhmətə qatlaşmağa, yalnız özünə, öz əməyinə güvənməyə, insanlara qayğı və həssaslıqla yanaşmağa, imkansız və kimsəsizlərə arxa olmağa, onlara kömək etməyə, sadə və təvazökar həyat sürməyə üstünlük vermiş, şan-şöhrətdən uzaq olmuşdur. Akademik C.Əliyev 65 ildən artıqdır ki, kənd təsərrüfatı bitkilərinin, başlıca olaraq isə buğdanın fotosintetik məhsuldarlığının nəzəri əsaslarının və onun praktiki seleksiyada tədqiqi ilə məşğul olur. Özünün ardıcıl və məqsədyönlü fəaliyyəti ilə Cəlal Əliyev məhsuldarlıq proseslərinin əsası kimi fotosintezin kompleks şəkildə tədqiq olunmasını inkişaf etdirmişdir. Bu tədqiqatların dairəsi bitkilərin məhsuldarlığının fizioloji, biokimyəvi və molekulyar-genetik əsaslarını, eyni zamanda bitki orqanizmlərinin həyatının struktur-funksional təşkilinin molekulyar səviyyədən başlayaraq bütöv bitki və əkinə qədər bütün dövr və formalarında məhsuldarlıq proseslərinin öyrənilməsini əhatə etmişdir. O, Azərbaycanda fiziki-kimyəvi biologiya sahəsində tədqiqatları inkişaf etdirməklə, molekulyar biologiyanın, molekulyar genetikanın və gen biotexnologiyasının respublikada inkişafının əsasını qoymuş və hazırda onun rəhbərliyi ilə bu sahədə tədqiqatlar müvəffəqiyyətlə davam etdirilir.

Dünyada ilk dəfə olaraq akademik C.Əliyev fotosintezin ilkin proseslərinin məhsuldarlıqla əlaqəsi ilə bağlı ilk tədqiqatlar aparmış, bitkilərin fiziologiyası və biologiyanın yeni istiqamətləri - fiziki-kimyəvi biologiya, xüsusilə fotosintez sahəsində öz layiqli məktəbini yaratmış, onun tədqiqatları əsasında məhsuldar, yüksək keyfiyyətli, xəstəliklərə, zərərvericilərə, əlverişsiz hava şəraitinə davamlı buğda sortları yaradılmış, yüksək keyfiyyətli dən məhsulu alınmasını təmin edən fızioloji və biokimyəvi əsaslar işlənib hazırlanmış, buğdanın hüceyrə seleksiyası üsulu tətbiq edilmişdir. Onun yaratdığı onlarla buğda sortları, o cümlədən "Qaraqılcıq-2", "Mirbəşir-50", "Tərtər", "Vüqar", "Şir-Aslan-23", "Bərəkətli -95", "Əlincə-84", "Qiymətli - 2/17", "Əkinçi-84", "Qobustan", "Nurlu-99", "Ruzi-84" respublikamızda geniş ərazilərdə becərilir. Bəzi sortlar ("Qaraqılcıq-2", "Mirbəşir-50", "Tərtər") təkcə Azərbaycanda deyil, Türkiyədə, Özbəkistanda və Türkmənistanda da müvəffəqiyyətlə yetişdirilir. O, ölkəmizdə taxılçılığın sort ehtiyatının yaradılması və onun toxumçuluğunun təşkili istiqamətində misilsiz xidmət göstərmişdir.

Onun tədqiqatları nəticəsində Azərbaycanda ilk dəfə olaraq biologiyanın bir sıra yeni sahələrinin - molekulyar biologiyanın, molekulyar genetikanın, riyazi biologiyanın, radiobiologiyanın və kənd təsərrüfatı radiologiyasının əsasları qoyulmuşdur. Ötən əsrin 80-ci illərində Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunda Cəlal Əliyevin şəxsi iştirakı ilə Zaqafqaziyada yeganə olan ixtisaslaşdırılmış fitotron istixana kompleksi tikilmişdir. Bu kompleks süni iqlim qurğularından istifadə etməklə, burada xarici mühitdə olan bütün şəraitin yaradılmasına və nizamlanmasına imkan vermişdir. Bunun köməkliyi ilə respublikamızın müxtəlif zonaları üzrə müasir əkinçiliyin tələblərinə cavab verən yüksək dən keyfiyyətinə malik, məhsuldarlığı hektardan 6,0-7,0 ton, potensial məhsuldarlığı 8,0-10,0 ton olan yumşaq və bərk buğdanın yeni sortlarının yaradılma müddətinin iki dəfə azaldılaraq 10-12 ildən 5-6 ilə qədər endirməyə nail olmuşdur.

Hələ 90-cı illərin ortalarında onun gərgin əməyi və şəxsi təşəbbüsü ilə hazırlanmış "Azərbaycanın bitki genetik ehtiyatları üzrə ölkə proqramı" FAO tərəfindən yüksək qiymətləndirilərək Azərbaycan Respublikası Birləşmiş Millətlər Təşkilatının "Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatına" (FAO) qəbul edilmiş, və Beynəlxalq Bitki Genetik Ehtiyatları İnstitutunun üzvü seçilmişdir.

1997-ci ildə onun əldə etdiyi yeniliklər və nailiyyətlərlə tanış olmaq üçün Rusiya, Ukrayna və Belarus Kənd Təsərrüfatı akademiyalarının bir qrup aparıcı alimi, habelə Buğda və Qarğıdalının Seleksiyası üzrə Beynəlxalq Mərkəzin (SIMMYT) əməkdaşları Azərbaycana gələrək Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu və onun təcrübə stansiyalarında buğda üzrə aparılan fundamental və tətbiqi tədqiqatlarla, buğdanın yeni yaradılmış sortları ilə tanış olmuşlar.

C.Əliyevin tədqiqatları ilə tanış olan bu görkəmli alimlər onun gördüyü işlərə heyran olduqlarını, onunla şəxsən tanış olmaları ilə fəxr etdiklərini gizlətmirdilər. Rusiya Kənd Təsərrüfatı Elmləri Akademiyasının prezidenti, akademik K.A.Romaninko Azərbaycan alimlərinin bitkilərin genetik ehtiyatları sahəsində səmərəli işlərinin şahidi olmuş, Rusiyanın bu sahədə Azərbaycandan geridə qaldığını etiraf etmiş və birgə fəaliyyət göstərməyin zəruriliyini qeyd etmişdir. Belarus Respublikası Aqrar Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, akademik S.İ.Qrib demişdir ki, "Sizin institutun təcrübə stansiyalarında, təsərrüfatlarda gördüyümüz nəticələr ən yüksək qiymətə layiqdir". Akademik N.K.Kovalyov da onunla həmfikir olduğunu bildirərək demişdir: "Etiraf etməliyəm ki, Sizin institutun təcrübə sahəsində gördüklərim dünya standartlarına tam uyğun gəlir". Akademik V.İ.Fisin isə öz təəssüratı barədə demişdir: "Akademik Cəlal Əliyevin apardığı elmi təcrübələr və bunlardan əldə edilən nəticələr məni heyrətləndirdi. Akademik C.Əliyevin rəhbərliyi altında aparılan elmi axtarışlar dünya səviyyəli tədqiqatlardır. İnanıram ki, respublika seleksiyaçılarının yaratdığı sortlar nəinki Azərbaycanda yetişdiriləcək, bunlarla başqa dövlətlər də maraqlanacaqlar".

Hörmətli akademikin beynəlxalq aləmdə böyük nüfuzu və mövqeyi 1999-cu ilin martında Bakı şəhərində Dünya Bankı, ISNAR (Milli Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatlarına Beynəlxalq Xidmət Mərkəzi), CIMMYT (Buğda və Qarğıdalının Seleksiyası üzrə Elm Mərkəzi), ICARDA (Quraq Zonalarda Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatları üzrə Beynəlxalq Elm Mərkəzi), FAO (BMT-nin Kənd Təsərrüfatı və Ərzaq Təşkilatı) və Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatları Məsləhət Qrupunun aparıcı ekspertlərinin iştirakı ilə "Milli Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatları Sistemində islahatlar" mövzusunda beynəlxalq seminarın keçirilməsinə nail oldu. Milli aqrar elmində köklü islahatların aparılması istiqamətində ilk ciddi addım və dönüş nöqtəsi olan bu seminarda Cəlal müəllimin çıxışı tədqiqat sisteminin gələcək inkişaf strategiyasının tezislərini formalaşdırdı. Dünya elmində aparıcı rol oynayan təşkilatlarla Azərbaycan elminin böyük potensiala malik olmasını, eyni zamanda bizim yalnız inkişafa yönəlmiş islahatlar əzmində olduğumuzu sübut etdi.

Mart müşavirəsində beynəlxalq elm və maliyyə təşkilatları Azərbaycan elminə strateji seçim qarşısında ən düzgün qərar qəbul etmək qabiliyyətinə malik bir insanın rəhbərlik etdiyinin əyani şahidi oldular. Məhz bu amil Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyasının dəstəyi ilə müvəffəqiyyətlə reallaşan və ilk dəfə olaraq Azərbaycan aqrar elminə investisiya qoyulmasını nəzərdə tutan Müsabiqəli Qrantlar və Elmi Sistemin İslahatı Proqramının yaranmasını şərtləndirdi.

Dünya elmində baş verən proseslərin mahiyyətini dərindən bilən əsl tərəqqiyə yalnız qlobal əhəmiyyətli tədqiqatları öyrənməklə və tətbiq etməklə nail olunmasını öz təcrübəsində sübut edən Cəlal müəllim daim uzaqgörənliklə beynəlxalq elmi təşkilatlarla əlaqələrin gücləndirilməsinin zəruriliyini qeyd etmişdir. Onun rəhbərliyi ilə ICARDA, SIMMYT, IPQRI, ICRISAT-la yaradılmış sıx əlaqələr, bu təşkilatların nümayəndələrinin mütəmadi olaraq Azərbaycana səfərləri, onların ET Əkinçilik İnstitutunun təcrübə tarlaları ilə tanışlığı son nəticədə Azərbaycanın "Mərkəzi Asiya və Qafqaz ölkələrində kənd təsərrüfatının davamlı inkişafı" üzrə birgə proqrama qoşulması ilə nəticələnmişdir. Bu proqram çərçivəsində ölkəmizin aqrar tədqiqatlar sistemi dünyanın 9 beynəlxalq elm mərkəzi ilə əməkdaşlığa nail olmuşdur. Xüsusilə dənli və dənli-paxlalı bitkilər və bitki genefondunun öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi, alim və mütəxəssislərin beynəlxalq elm mərkəzlərində təlim keçməsi, birgə məcmuələrin nəşri və s. sahəsində əhəmiyyətli nəticələr əldə edilmişdir.

CIMMYT-in, ICARDA-nın, Türkiyənin aparıcı institutlarının nümayəndələri doktor A.Morqqunov, doktor S.Benival, doktor Ömər Fərrux Mamluk, doktor V.Uzunlu, doktor F.Altay, Rusiya Elmlər Akademiyası (REA) Kazan Biologiya İnstitutunun Zülalların Metobolizm laboratoriyasının rəhbəri, REA-nın akademiki İqor Anatolyeviç Torçevşki, Rusiya Elmlər Akademiyasının N.İ.Vavilov adına Ümumi Genetika İnstitutunun direktor müavini, professor İlya Artemyeviç Zaxarov, REA-nın Ümumi Genetika İnstitutunun ehtiyat zülallarının genetikası bölməsinin rəhbəri Andrey Anatolyeviç Pomortsov akademik Cəlal Əliyevin seleksiya təcrübəsini öyrənmək məqsədilə Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunda, institutun Qobustan və Tərtər bölgə təcrübə bazalarında aparılan seleksiya işləri, Muğan bölgəsində yeni sortların istehsalat, ekoloji sınağı və tətbiqi ilə tanış olmuş və Cəlal Əliyevin taxılçılıq sahəsində apardığı fundamental tədqiqatların praktiki seleksiya ilə vəhdət təşkil etməsi və onların nəticələrinin fermer təsərrüfatlarında tətbiqini çox yüksək qiymətləndirmişlər. Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun Abşeron Təcrübə Bazasında uzun illər boyu morfofizioloji əlamətlərə görə fərqlənən buğda genofondu əsasında aparılan seleksiya işlərinin nəzəri-metodoloji və praktiki əsaslarının düzgün əlaqələndirilməsi, stress amillərə davamlı genotiplərin yaradılması üçün fizioloji proseslərin molekulyar mexanizminin aydınlaşdırılması, hüceyrə-toxuma seleksiyasının birgə aparılması və onların nəticəsində əldə olunan nailiyyətlərin təsərrüfatlara tətbiqi məsələsinə qədər bütün proseslərin akademik Cəlal Əliyevin bilavasitə özünün rəhbərliyi ilə kompleks şəkildə aparılması doktor S.Benivalın diqqətini cəlb etmiş, onu heyrətə gətirmiş və onda xoş təəssürat yaratmışdır. Doktor S.Benival bu görkəmli azərbaycanlı alimi tanınmış elm korifeyləri, Nobel mükafatı almış alimlərlə müqayisə edərək demişdir: "Əgər Nobel mükafatı müəyyən bır işin nəticələrinə görə verilirsə, akademik Cəlal Əliyevin kompleks şəkildə apardığı tədqiqatların hər bir istiqaməti bundan yüksək qiymətə layiqdir". Hələ 1987-ci ildə dünyanın ən böyük və möhtəşəm elm mərkəzlərindən birinin rəhbəri, dünya miqyasında tanınmış görkəmli alim, keçmiş SŞRİ Elmlər Akademiyasının Prezidenti, SSRİ EA-nın həqiqi üzvü Q.İ.Marçuk Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Ümumi yığıncağında demişdir: "Akademik Cəlal Əliyevin biologiya sahəsindəki elmi xidmətləri olmasaydı, Azərbaycan elmi hansı müvəffəqiyyətlərin hesabatını verərdi".

Akademik C.Əliyevin şəxsi təşəbbüsü və bilavasitə köməkliyi ilə 70-ci illərdən başlayaraq müxtəlif ixtisaslar: biologiya, kimya, fizika, riyaziyyat, aqrokimya üzrə ali məktəb məzunlarından ibarət elmi kollektivin hazırlanmasına başlanmış və elmlərin bu inteqrasiyası sayəsində respublikamızda ilk dəfə olaraq biologiyanın və kənd təsərrüfatının mühüm nəzəri və praktiki məsələlərinin həll edilməsi üçün riyazi metodların və kompüter texnikasının geniş surətdə tətbiq edilməsi mümkün olmuşdur. Bu fəaliyyət dairəsində Moskva, Sankt-Peterburq, Novosibirsk, Kiyev və başqa şəhərlərin aparıcı elmi-tədqiqat institutları və nüfuzlu alimləri ilə elmi əlaqələrin yaradılması və genişləndirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb etmiş və respublikada həmin elmi istiqamətlərin inkişafına təkan vermişdir. Bu sahədə Cəlal Əliyevin ən böyük xidmətlərindən biri də onun şəxsi təşəbbüsü ilə respublikada fiziki-kimyəvi biologiya, o cümlədən biologiya, biofizika, molekulyar biologiya və gen biotexnologiyası sahəsində elmi tədqiqatların inkişafı ilə bağlı ən yeni avadanlıqlarla təchiz olunmuş laboratoriyalar yaratmasından ibarətdir.

Akademik C.Əliyevin hərtərəfli elmi-təşkilatçılıq, bacarıq və qabiliyyəti 1962-ci ildən Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun "Bitki fiziologiyası", Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Botanika İnstitutunun "Məhsuldarlıq proseslərinin molekulyar-genetik əsasları" şöbələrinə, 1981-1990-cı illərdə isə Milli Elmlər Akademiyasının Biologiya Elmləri Bölməsinə rəhbərlik etməsi dövründə özunü daha aydın şəkildə büruzə vermişdir. Bu dövrdə akademik C.Əliyev nəinki bitkiçilik sahəsində, habelə biologiyanın başqa sahələrində (zoologiya, mikrobiologiya, bitkilərin mühafizəsi, genetika və seleksiya, heyvan və insan fiziologiyası və s.) elmi işlərin müasir dünya səviyyəsinə qaldırılmasına, onların maddi, elmi-texniki bazasının və kadr potensialının möhkəmləndirilməsinə, laboratoriya və şöbələrin müasir avadanlıq və cihazlarla təmin edilməsinə xüsusi diqqət verməklə bölmənin uzun illərin geriliyindən çıxarılmasına, yeni canlanma və intensiv elmi fəaliyyətə başlamasına nail olmuş, bölmənin bütün institutlarının keçmiş SSRİ-nin və dünyanın bir sıra elmi mərkəzləri ilə əlaqə yaratmasına çalışmış və buna müvəffəq olmuşdur. Akademik C.Əliyevin həmin dövrdə respublikada bütünlükdə biologiya elminə və bu sahədə nəşr edilən əsərlərə prinsipial və elmi tələbkarlıqla yanaşması nəticəsində biologiya elminin səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmiş və bu sahədə çalışan alimlərimızin nüfuzu nəinki keçmiş İttifaqda, həmçinin də xarici ölkələrdə xeyli artmışdır.

Akademik Cəlal Əliyevin Azərbaycan elminin inkişafındakı əvəzsiz xidmətlərindən biri də onun uzaqgörənliklə hələ Sovetlər Ittifaqı vaxtı elmimizin bu günü üçün ən müasir xarici cihazlar alıb uzun illərdən bəri çalışdığı Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasi Botanika institutlarının elmi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə, SSRİ-nin ən nüfuzlu elmi mərkəzlərində biologiya elminin yeni və perspektivli sahələri üzrə respublikamızın müxtəlif bölgələrindən olan 350 nəfərdən çox azərbaycanlı gənclərin təhsil almasına və təcrübə keçməsinə hər cür kömək etməsindən ibarətdir. Onun təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə məhsudar işləyən kollektivdə 300-ə yaxın elmlər namizədi və doktoru hazırlanmışdır. Onun yetirmələrinin bir çoxu ABŞ, Almaniya, Fransa, Kanada, Avstralıya, Yaponiya, İsveç, İsrail, İngiltərə, Hollandiya, Türkiyə və digər ölkələrdə yüksək ixtisaslı mütəxəssis kimi işləyirlər. 1993-cü ildə bioloji məhsuldarlıq proseslərinin molekulyar əsaslarının öyrənilməsində boyük nailiyyətlərinə görə akademik C.Əliyev və onun əməkdaşları Beynəlxalq Soros Fondunun 8 qrantını almışlar. Son 10 ildə C.Əliyev və onun rəhbərlik etdiyi kollektiv beynəlxalq konqres, konfrans və simpoziumlarda fəal iştirak etmiş və onların nəticələri nüfuzlu beynəlxalq dövri nəşrlərdə öz əksini tapmışdır.

C.Əliyev 600-dən çox elmi əsərin, o cümlədən onlarla monoqrafiya və kitabın müəllifidir. Onun onlarca əsəri dünyanın bır çox ölkələrində və onların mərkəzi şəhərlərində (Moskva, London, Budapeşt, Riqa, Kiyev, Düşənbə və Sankt- Peterburq) çap etdirilmişdir. C.Əliyevin müxtəlif ölkələrdə ingilis, fransız, alman və başqa dillərdə biologiyanın ən müxtəlif və mühüm problemlərinə dair 100-dən çox məqaləsi çap edilmiş və o ölkələrin alimlərinin diqqətini cəlb etmişdir.

Akademik Cəlal Əliyev Rusiya Kənd Təsərrüfatı Elmləri Akademiyasının, Ukrayna və Belarus Aqrar Elmlər akademiyalarının xarici üzvü və bir çox nüfuzlu beynəlxalq elmi cəmiyyətlərin üzvüdür. O,1998-ci ildə elm qarşısında böyük xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının ən yüksək mükafatı olan "İstiqlal" ordeni ilə təltif olunmuşdur. Cəsarətlə demək olar ki, 70-ci illərdən başlayaraq respublikamızda biologiya elminin və taxılçılığın inkişafına yönəldilmiş elə bir dövlət tədbiri və elmi proqram yoxdur ki, onların hazırlanıb həyata keçirilməsində akademik C.Əliyevin və onun rəhbərlik etdiyi elmi kollektivin əməkdaşlarının iştirakı, xüsusi yeri və xidməti olmasın.

Akademik Cəlal Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi ilə buğda proqramı üzrə Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunda aparılan çoxillik kompleks seleksiya işlərinin nəticəsində 70-ə yaxın yeni intensiv tipli, yüksək keyfiyyətli buğda və digər dənli bitkilərin sortları yaradılaraq Dövlət Sort Sınağı Komissiyasına təqdim edilmiş və onlardan 30-dan çoxu artıq rayonlaşdırılmışdır. İnstitutun bərk buğda sortları öz keyfiyyət göstəricilərinə görə hətta dünya standartlarından da üstün olmaqla müxtəlif beynəlxalq sərgilərdə yüksək mükafatlara layiq görülmüşdur. Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində bu sortların elmi əsaslı toxumçuluğu təşkil olunmuş və nəticədə 1994-cü ildən respublikamızda 900 min hektar sahənin toxuma olan tələbatı (175 min ton) tam ödənilmişdir. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə bu qədər toxumun xaricdən alınması üçün ən azı 60 milyon ABŞ dolları tələb olunduğunu və bu toxumların yerli şəraitdə özünü nə dərəcədə doğruldacağı ilə bağlı böyük riski nəzərə alsaq, institutun bu nailiyyətinin əhəmiyyəti tam aydın olar.

Beləliklə, Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun kollektivinin elmi fəaliyyəti, fədakar əməyi nəticəsində yeni intensiv tipli sortların yaradılması, onların toxumçuluğunun təşkili, becərmə texnologiyasının işlənib hazırlanması və tətbiqi respublikamızda taxılçılığın inkişafına imkan vermiş və son nəticədə, Azərbaycanı çörəklə tam təmin edəcək qədər taxıl istehsalı imkanları yaranmışdır.

Cəlal müəllim əsl elm fədaisi kimi gələcəyə inamla baxmış, yorulmaq bilmədən daim elmi axtarışlarını davam etdirir. O, eyni zamanda elmi yaradıcılıq işlərini ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə də üzvü surətdə əlaqələndirir. Milli Məclisin üzvü kimi komissiyaların işində, elm və kənd təsərrüfatı ilə əlaqədar qanun və layihələrin hazırlanmasında fəal iştirak edir, tez-tez xalq arasında olmaqla Ermənistandan və Ermənistan tərəfindən işğal olunan ərazilərdən məcburi qaçqın və köçkün düşmüş insanlarla mütəmadi görüşür və onlara mənəvi dayaq olur.

O, həmkarı, mərhum akademik Budaq Budaqovla birgə "Türklər, azərbaycanlılar, ermənilər: tarixi həqiqətin soyqrımı" adlı kitabında erməni millətçiləri tərəfindən Türk dünyasına, Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş terror və təxribatları, ağlasığmaz dəhşətli faciələri, vəhşilikləri Azərbaycan millətinin başına gətirilən müsibətləri ürək yanğısı ilə, tarixi faktlarla qələmə almış, dünya ictimaiyyətinə çatdırmışdır.

Akademik Cəlal Əliyev çörək bolluğu yaradan alimdir. O, torpağa məhəbbət və xeyirxahlıq toxumu səpir. Əgər insan onu yaşadan maddi nemətə, torpağa bərəkət toxumu səpirsə, o, xoşbəxtdir, pakdır. Ürəyinin hökmü ilə Vətənin taleyinə ürəkdən yanan dahi insanı, dünya şöhrətli alimi, ictimai-siyasi xadimi anadan olmasının 85, elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyətinin 65 illiyi münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı, öz xeyirxah işlərində uğurlar arzulayırıq.

Siddiqə MƏMMƏDOVA,

akademik,

Əməkdar Elm Xadimi

Elm.- 2013.- 30 may.- S.14-15.