Milli rəqslərimizin əzabkeşi
Qorxmaz Qurbanov
tamaşaçıların qəlbini fəth edib
Uzaqdan-yaxından "Qarabağ
şikəstəsi"nin
şən melodiyaları
insanı həyəcana
gətirir: xəyal və reallıq yoğrularaq ulu yurdumuzun keçmiş tarixini bizə çatdırır. İncə,
kövrək səmimiyyət
doğuran bu musiqinin dərin lirizminin təsirində səhnədə iki gənc görünür:
bu gənclər xəyal dolu, sələf- xələf fəlsəfəsinin musiqi
ladlarında, rəqslərin
dili ilə seyrçini heyran edirlər. Birdən gənclərin ayağı
yerdən üzülür,
səma quşu kimi sevinc dənizində
- buludlar qucağında
sanki səmaviləşirlər:
"Qarabağ şikəstəsi",
"Vağzalı" ilə
qucaqlaşır. Sevinc sədaları
artır. Səhnə
işıqlanır: üzündə
heç vaxt təbəssüm, sevgi əskik olmayan, həmişə cavan,
1971-ci ildən tanıdığım
Qorxmaz Qurbanov dayandığı, rəqs
etdiyi səhnədə
sanki heykələ dönür...
Yenə də heç kəsə bənzəməyən üzündəki
təbəssümlə deyir:
"Böyük zamandır,
1971-ci ildə "Bəzi
sənədlərinizi verin,
yenicə yaranmış
Ədəbiyyat və
İncəsənət Dövlət
arxivinə aparacağam,
orada sizə şəxsi fond açacağıq"
- deyə Qorxmaz mənəvi xəzinəmizin
qonağı olarkən
çılğın halda
ötənləri xatırlamış,
sonra mənə xitabən demişdi: "Yaxşı ki, o illərdə bizim sənədlərimizin bir
hissəsini bura qəbul etmisiniz, yoxsa"...
Qorxmaz müəllimin
səsi kövrəldi,
sanki 35 il
əvvələ boylandı.
Elə bu an, əməkdaşımız gülə-gülə
417 saylı şəxsi
fondun siyahısını
Qorxmaz müəllimə
verdi. Onun sevinci
kədərini üstələdi.
Qonaqlarımızdan biri - unudulmaz
rəqqas Əlibala Abdullayevin qızı
Elmira xanım da bu sevinci duydu.
Digər
rəqs ustamız Xanlar Bəşirov da sevincimizdən ruhlandı. Söhbət
uzandı: çansız
sənədlər təzədən
canlandı. Parisin məşhur konsert
solonunda Qorxmazın yüksək müvəfəqiyyət
qazanmasını da danışdıq.
Qorxmaz 1953-cü ildən
müəllimi, dostu olmuş Əlibala Abdulayevi xatırladıqdan
sonra dedi: "7 yaşında ilk dəfə
həvəskar kimi, 13
yaşımda isə rəqs etməyə qəti olaraq başladım. Harada bir rəqs havasını
eşidirdimsə, yerimdə
dura bilmirdim, bütün bədənim
sanki hərəkətə
gəlirdi. Rəqs
qrupuna yazıldıqdan
az sonra
Qorxmaz yoldaşlarından
fərqlənir və
o, məşqə həvəslə
başlayır. O, sanki
Ana Kürün-Akuşa çayının
sahilində, dünyaya
göz açdığı
Neftçala rayonunu, gəzib-dolandığı Salyan
ərazisindəki çal-çağırı
eşitmiş, rəqslərimizin
ifaçısı olmağa
can atmışdı. Can atmaq
az idi,
o, özünəməxsus yeni ritmlər, taktlar yaradaraq melodiyanı ifa edirdi, rəqsini daha da yaddaqalan
edirdi: Çox keçmədən Ə.Abdullayevin
quruluşunda olan
"Rəqs müəlliminin
rəqsi" Qorxmazın
ifasında hamını
həyəcanlandırdı. Çevik, cəld, plastik hərəkətləri
hamının diqqətini
cəlb etdi: o, elə bu illərdə
"Çobanlar", "Gənclik" "Şəki"
rəqslərini heç
kəsə bənzəmən
ifa edir, yavaş-yavaş professional xoreoqrafiyanın
sirlərinə yiyələnirdi.
1956-cı ildə Qorxmazı Macarastana beynəlxalq düşərgəyə istirahətə
göndərirlər. Gözəl
rəqs ifaçısı
kimi mükafat alan Qorxmaz
bu inamdan daha da ruhlanır
və Macarastandan qayıdıqdan sonra bütün varlığı
ilə milli rəqslərimizin ifasına
qəlbən bağlanır.
Elə 1956-cı ildə
M.F.Axundov adına
Dövlət Akademik
Opera və Balet teatrında verilmiş böyük konsert zamanı Q.Qurbanov tamaşaçıların daha
çox rəğbətini
qazanır. O, illərdə
Qorxmaz Pionerlər sarayında fəaliyyət
gəstərən ehtiyat
əmək qüvvələri
sarayında məşq
etməyə göndərildi.
Burada o, əməkdar artist Böyükağa
Məmmədovla birlikdə
yeni Azərbaycan rəqslərini məşq
etməyə səylə
çalışır. Get-gedə rəqslərimizin
vurğununa çevrilən
bu gənc istedad müəlliminin təklifi ilə Dövlət Mahnı və Rəqs ansablına keçir.
20 ildən çox
bu ansablda çalışır, rəqs
onun varlığına
çevrilir. İncəsənətin ən çətin, mürəkkəb sahəsi
olan rəqs sənətinin özəyinə
daxil olmaq, onu xalqa sevdirmək
hər rəqqasa nəsib olmur. Bunun üçün qandan gələn və Allahdan verilən istedad birinci rol oynayırsa da, ən əsası
gərgin zəhmət,
ardıcıl, sistemli
məşqdir.
Xalqımızın qədim və zəngin rəqslərinin
yorulmaz ifaçısı
olan Q.Qurbanov həmişə milli rəqslərə müraciət
edir və özünün zəhməti
sayəsində çox
vaxt bu rəqslərin
ifasında yeni melodiyalarla yoğrularaq özünün parlaq istedadını nümayiş
etdirir. Belə ki, o, öz
ifasında xalqımızın
rəqs ünsürlərini
oynaq, ritmi professionallıqla məşq
edərək, tamaşaçının
qəlbini fəth edir. İstər xalq rəqsləri,
istərsə də bəstəkarlarımızın bir sıra rəqs
melodiyaları onun ifasında artıq tarixləşib və əbədiləşib. Bu
əbədilik onun mənəvi xəzinəmizdə
mühafizə olunan şəxsi fondundakı həmişə canlı sənədlərində öz
əksini tapıb.
Qorxmaz Qurbanov ömrünün ixtiyar çağında, yenidən
mənəvi xəzinəmizin
qonağı olarkən
birlikdə onun keçdiyi, qastrollarda olduğu dünya şəhərləri ilə
bağlı fotoları
gözdən keçirdik:
Moskava, Kiyev, Riqa,
"Canlı"
sənədlərdə Ə.Abdullayev
yazırdı: "Ansamblın
solisti Qorxmaz Qurbanov istedadlı oyunu ilə ürəkləri fəth
edib. Azərbaycan incəsənəti qarşısındakı
xidmətlərinə və
Moskvada müvəffəqiyyətli
çıxışlarına görə Qorxmaz Qurbanov "Respublikanın
əməkdar artisti"
fəxri adına
layiq görülüb.
Vaxtilə Ümumdünya
Sülh Şurasının üzvü, alman
yazıçısı Anna Zegers yazmışdı; "Mən
Sovet Şərq xalqlarından Vətənə qayıdarkən
bütün almanlara danışacağam. Mən füsunkar Azərbaycan
rəqsləri və mahnıları haqqında, gözəl
müğənniləri haqqında yazacağam". 1959-cu ildə
deyilmiş bu sözlərdən Qorxmaz Qurbanova da pay
düşür. Mahnı və Rəqs ansamblının
yaradıcı kollektivi arasında 1960-cı illərdə
bütün dünyanı dolaşan istedadlı solistləri və
üzvlərindən bu gün az qala unudulanlarımızı
həmişə xatırlamalıyıq.
Qorxmaz müəllimin xatırladığı 1950-1960-cı illərin rəqqas və rəqqasələrindən Əhmədağa Məmmədov, Ramiz Məmmədov, Böyükağa Məmmədov, Roza Cəlilova, Nailə Mahmudova, Şərqiyə İsgəndərova, Əlikram Aslanov, Xoşbəxt Məmmədov, Roza Mahmudova, Ramiz Eynullayev və başqalarının keçdiyi yaradıcılıq yolundan həmişə bəhrələnməliyik. 1958-ci ildə bu kollektiv "Azərbaycan Respublikasının əməkdar kollektivi" kimi yüksək fəxri ada layiq görülüb. Qorxmaz Qurbanov da həmin kollektivin üzvü olmaqla və illərdir burada bədii rəhbərliyi ilə fəxr edir. Vaxtilə bəstəkarlardan C.Cahangirov, R.Mustafayev, H.Xanməmmədov, V.Adıgözəlovun əsərlərində Qorxmaz Qurbanov solist kimi rəqs etmiş, tamaşaçıların yaddaşlarında həkk olunub. "Çobanlar rəqsi", "Lənkəran", "Azərbaycan", "Bayram şənliyi" və s. rəqslərdə Q.Qurbanov yüksək ifaçılıq məharəti göstərib.
Yenə də qayıdıram sənədlərlə "danışmağa". 417 saylı şəxsi fond Qorxmaz Qurbanov və Nailə Mahmudovanın adına açılıb. 1971-ci ildə hər ikisi yazmışdı: "İdeologiyamızın qoruyucularına hədiyyə: Nailə xanım və Qorxmaz Qurbanov Az.SSR əməkdar artistləri. İmzalar". Artıq o illərdən xeyli vaxt keçib. Bu gün Nailə xanım dünyasını dəyişib, Qorxmaz Qurbanov isə həmişəki kimi rəqslərimizin mahir ifaçısı olaraq yaşayır, öz təcrübəsini gənc rəqqaslara həvəslə öyrədir.
Qorxmaz Qurbanov həyat yolu, bu sənətə necə gəlməsi barədə də yazmışdı: "Mənim bütün həyatım mahnı və rəqs ansamblı ilə bağlıdır. 1958-ci ildə məni ansambla qəbul etdilər. "Qələbə rəqsi", "Ceyran" rəqslərində əsasən aparıcı rolda çıxış edirdim. Tamaşaçıların göstərdiyi səmimiyyət məni yaradıcılıq zirvələrinə qaldırdı. Mən bir çox xarici ölkələrdə olmuşam. Son illərdə Hindistana səfər etmişdim. Hind xalqının Azərbaycan musiqisi və rəqsinə nə qədər dərin bağlı olduğunu gözlərimlə gördüm. Mən xalqın sevincini, əzəmətini, qururunu, qəhrəmanlığını özündə əks etdirən xalq rəqslərini ifa etmişəm. Sevinirəm ki, Azərbaycan rəqsləri nəinki ölkəmizdə, bütün dünyada məftunluqla qarşılanıb, indi də qarşılanır. Türkiyə və Fransa səfərimi heç vaxt unutmaram.
Biz həmin səfərlər zamanı musiqimizin, mahnımızın, rəqslərimizin xalqları bir-birini tanımasındakı rolunun bir daha şahidi olduq. "Qarabağın maralı", "Neftçilər süitası", "Naz eləmə" rəqslərimi ifa edərkən tamaşaçı alqışlarının səsi indi də qulaqlarımdan getmir. Xüsusilə məni 5 dəfə səhnəyə sürəkli alqışlarla qaytarmalarını unutmuram". Bu kövrək xatirələrdən ayrılıb yenə də vaxtilə mənəvi xəzinəmizə verdiyi sənədləri nəzərdən keçirdi. Öz gələcək arzularını da deməkdən çəkinmədi: "Bizim sənətdə izi, sözü olanları da unutmamalıyıq. O cümlədən böyük Üzeyir bəy tərəfindən yaradılmış ansamblımızın sənətkarları ilə bu gün də təmasda olmalıyıq. Rəqqas və rəqqasələrin əməyi həmişə diqqət mərkəzində olmalıdır".
1940-cı il: 18 iyulda Neftçala rayonun Xolqarabucaq kəndində dünya göz açan Qorxmaz "Bala Kürün - Akuşa çayının" şıltaqlarına dözərək adı kimi də sənətin zirvələrinə qorxmadan irəlilədi. Mərd, cəsur, gümrah Qorxmaz müəllim bu gün də dünənki kimi rəqslərimizin keşiyində müsəlləh əsgər kimi durur, bacarığını yeri gəldikcə gələcək nəsillərə həvəslə öyrədir. Ənənə də, sənət də könül kimidir, sındımı, onu yamamaq çətin olur. Əsil xalq sənətkarı, milli rəqslərimizin əzabkeşi olan Qorxmaz Qurbanovu bugünkü ifa olunan rəqslərin əksəriyyətinin bayalığı narahat edir. Bu narahatlıq bəzən onun qəlb evinin şüşəsinə təsir edir. Tez də özünə gəlir. Fikirləşir ki, bu bayağılıq hər zaman olub, əsas odur ki, rəqslərimiz heç vaxt solmur, solmayacaq. Buna görə də varisliyi, ənənəviliyi tədqiq edən, araşdıran insanlar rəqslərimizin də ifaçılarını, həm də onların yaradıcılığını reallıqla təsvir etməlidir. Bu baxımdan Qorxmaz Ağababa oğlu Qurbanovun rəqs yaradıcılığı, şəxsiyyəti, əlaqədə olan şəxsiyyətlər, gəzdiyi ölkələrdə Azərbaycan rəqsinin işığındakı fəaliyyəti də geniş öyrənilməli və təbliğ olunmalıdır.
Maarif Teymur,
ədəbiyyatşünas-publisist
P. S. Elm, təhsil
və həyat.- 2010.- 24 sentyabr.- S.3