Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır

(əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb.

Tapşırığa dərhal riayət edilmiş, 1950-ci il avqustun 11-də keçirilmiş MK Bürosunun qərarı ilə M.C.Bağırovun imzaladığı qərarla partiyadan çıxarılaraq cinayət məsuliyyətinə alınmış Mixail Abramyants yeni partiya bileti almışdır.

Azərbaycan Respublikası İşlər İdarəsi Siyasi Sənədlər Arxivində Abramyantsın köhnə partiya biletinə dair maraqlı qeydlər vardır. 1935-ci ilin dekabrında Əlibayramlı rayon partiya komitəsinin birinci katibi İmadi yoldaşın Azərbaycan K(b)P MK-ya ünvanladığı məktubda oxuyuruq: "Abramyants Mixail Qriqoryeviçin partiya sənədlərini yoxlayarkən aşağıdakı qüsurlar müəyyən edilmişdir:

 a) Partiya biletində soyadı "Qriqoryeviç" əvəzinə "Qriqoryev" yazılmışdır. Şəxsi imza və fotoşəkil yoxdur. Anketinin türkcə mətni doldurulmamışdır.

 b) Uçot vərəqində yalnız il qeyd edilmişdir, ay və gün göstərilməmişdir.

Abramyants Əlibayramlı (Qaraçala) rayonu Şirvan sovxozları qrupu partiya təşkilatının uçotundadır. 1935-ci ilin may ayından partiya üzvlük haqqını ödəmir, yığıncaqlarda iştirak etmir, rayonumuzdan özbaşına çıxıb getmişdir.

Azərbaycan K(b)P Əlibayramlı rayon partiya komitəsinin 19 sentyabr 1935-ci il tarixli (protokol N40) qərarı ilə Abramyants Mixail Qriqoryeviç dezertirliyinə, partiya həyatından ayrı düşdüyünə və üzvlük haqqı ödəmədiyinə görə partiya sıralarından xaric edilmiş və partiya bileti əlindən alınmışdır".

Fərarilik edən Abramyants sonralar Moskvadakı havadarlarının köməyilə SSRİ Ticarət Bankının Azərbaycan Kontorunda işə düzəlmişdir. Burada o, baş inkassator vəzifəsinədək yüksəlmişdir... və 1949-cu ildə cinayət hərəkətlərinə görə Kontorun rəisi İsrafil Atakişiyev tərəfindən işdən kənarlaşıdırılmış və məhkəməyə verilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, Abramyants möhtəkirlərlə əlbir olaraq 30 min manat dövlət pulunu mənimsəmişdir. O zaman M.C.Bağırov İ.Atakişiyevi müdafiə etdiyindən, nə Tarunyanın, nə də Mikoyanın İ.Atakişiyevə gücü çatmışdır. 1956-cı ildə isə daşnak fırıldaqçı yenidən kommunist olmuşdur.

 Respublikamızın bir sıra şəhər və rayonlarında yurd salmış və Mir Cəfər Bağırovun vaxtında haqlı olaraq cəzalandırılmış digər daşnaklar da 1956-cı il mayın 22-də Mərkəzi Komitənin Bürosundan şad-xürrəm çıxmışlar.

Baqdasarov Arşak Baqdasaroviç (Kürdəmir rayonu) - 1908-ci ildə anadan olmuşdur, erməni, fəhlə, ali təhsilli, 1930-cu ildə partiyaya qəbul edilmişdir. Partiya məsuliyyətinə cəlb olunduğu vaxt Daxili İşlər Xalq Komissarlığının Xüsusi şöbəsinin 508-ci batalyonunda işləmişdir. Hazırda Azərbaycan Şəhər və Kənd İnşaat Trestinin Kürdəmirdəki 4 nömrəli tikinti idarəsinin baş mühəndisidir.

SSRİ Daxili İşlər Xalq Komissarlığı Qafqaz cəbhəsinin 1942-ci il 12 yanvar və Qafqaz Cəbhəsi Siyasi İdarəsi yanında Partiya Komissiyasının 1942-ci il 20 yanvar tarixli qərarları ilə Baqdasarov xarici ölkəyə ezamiyyət zamanı ləyaqətsiz davranışına görə partiya sıralarından çıxarılmışdır. Bu qərarı Sov. İKP MK yanında Partiya Nəzarəti Komissiyası 1945-ci il 18 yanvar və 13 aprel tarixli, 1947-ci il 24 oktyabr tarixli və 1950-ci il 24 yanvar tarixli qərarları ilə təsdiq etmişdir.

Sov. İKP MK yanında Partiya Nəzarəti Komitəsi Baqdasarovun partiyanın XIX qurultayına apellyasiya ərizəsinə baxaraq, 1953-cü ilin yanvarın 30-da onun partiya sıralarına bərpa olunması xahişini rədd etmişdir.

Baqdasarov Sov. İKP-nin XX qurultayına da eyni məzmunlu məktubla müraciət etmişdir. Baqdasarovun müraciətinə Sov. İKP MK-nın 1956-cı il 11 aprel tarixli "Sov. İKP-nin XX qurultayına apellyasiya ərizələrinə baxılması qaydası haqqında" qərarına müvafiq nəzərdən keçirilir. İş üzrə materiallardan aydın olur ki, Baqdasarov 1941-1942-ci illərdə İranda Daxili İşlər Xalq Komissarlığı Xüsusi İdarəsinin əməliyyat müvəkkili kimi ezamiyyətdə olarkən, Təbriz şəhərində əvvəllər SSRİ-dən sürgün edilmiş İran vətəndaşları ilə yaxın əlaqə saxlamış, qohumu S.Tumanyanın evində qonaq qalmışdır.

Yazılı ərizə və izahatlarında Baqdasarov ona qarşı sürülən ittihamları inkar etmir. Göstərir ki, həqiqətən İranda olarkən S.Tumanyanın qonağı olmuşdur. Bundan əlavə, İran tacirinin arvadı Jana ilə tanış olmuş, ərinin mağazasında dəfələrlə görüşmüşdür. Qadının xahişi ilə Yerevandan ətriyyat, süfrə, gitara alaraq ona hədiyyə etmişdir. Baqdasarov İranda olarkən əvvəllər onunla birlikdə Bakıda işləmiş İran vətəndaşından hədiyyə olaraq iki kitab almışdır. Hədiyyə mübadiləsini, Tumanyanın mənzilinə təşrif aparmasını Baqdasarov "Sovet zabitlərinin ləyaqət rəmzi" kimi qiymətləndirir.

Baqdasarov günahlarını etiraf edir, ancaq belə hesab edir ki, onu çox ciddi cəzalandırmışlar. Xahiş edir ki, partiyaya bərpa olunsun və ona əməli işdə özünü doğrultmağa imkan yaradılsın.

Qeyd olunmalıdır ki, Baqdasarov partiya sıralarından çıxarıldıqdan sonra Böyük Vətən Müharibəsi cəbhələrində ləyaqətlə döyüşmüşdür. "Qırmızı Ulduz" ordeni, "Berlinin alınması uğrunda", "Praqanın azad edilməsi uğrunda", "Qafqazın müdafiəsinə görə" və "1941-1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalları ilə təltif olunmuşdur.

Hal-hazırda iş yerində Baqdasarov müsbət xarakterizə edilir. Apellyasiya müzakirə olunarkən Baqdasarov Partiya Komissiyasının iclasında və Azərbaycan KP MK Bürosunda iştirak etmişdir.

Partiya Komitəsinin təklifi: Baqdasarov Sov. İKP üzvlüyünə bərpa olunsun.

Qərara alındı: Baqdasarov 1942-ci ildə partiya sıralarından düzgün xaric edilsə də, öz səhvlərini səmimi surətdə etiraf etməsini, Böyük Vətən müharibəsində iştirakını, müsbət xidməti və partiya xasiyyətnamələrini nəzərə alaraq partiya sıralarına bərpa edilsin.

Azərbaycan KP Kürdəmir rayon komitəsinə tapşırılsın ki, Baqdasarova yeni partiya bileti təqdim etsin.

Bəli, 1942-ci ilin yanvarında Mir Cəfər Bağırovun imzaladığı qərarla cəzalandırılmış daşnak mələk donunda Kürdəmirdə qarşılanmışdı, tumanyanlar təzə don geyinmişlər...

Azərbaycan KP MK-nın 1956-cı il mayın 22-də keçirilmiş büro iclasında yalnız bir nəfərin Sov. İKP-nin XX qurultayına apellyasiya müraciət rədd edilmişdir. Tanış olun:

Bağırov Seyidməmməd Mirağa oğlu (Quba rayonu) - 1944-cü il may ayından Sov. İKP üzvü olmuşdur, partiya bileti N 5242771 (ləğv edilmişdir), 1914-cü ildə anadan olmuş, azərbaycanlıdır, qulluqçudur, natamam orta savadlıdır.

Quba şəhərindəki "Kommunizm yolu" kolxozunda atlı keşikçi işləyir. Əvvəllər Azərbaycan Ticarət Nazirliyinin Quba şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışmışdır.

Azərbaycan KP Quba rayon partiya komitəsinin 1954-cü il 24 may və Azərbaycan KP MK Bürosunun 1954-cü il 10 sentyabr tarixli qərarları ilə işdə qohumbazlığa və dostbazlığa yol verdiyinə, doqquz il müddətində elektrik enerjisi və sudan istifadə haqqını ödəmədiyinə görə Bağırov Sov. İKP sıralarından kənarlaşdırılmışdır.

1955-ci il dekabrın 21-də Sov. İKP MK-nın yanında Partiya Nəzarəti Komitəsi Azərbaycan KP MK Bürosunun Bağırovun partiya üzvlüyündən xaric olunmasına dair qərarını təsdiq etmişdir.

Bağırov Sov. İKP-nin XX qurultayına apellyasiya ərizəsi yazmışdır. Bağırovun məsələsi Sov. İKP MK-nın 1956-cı il 11 aprel tarixli "Sov. İKP-nin XX qurultayına apellyasiya müraciətlərinə baxılması qaydası barədə" qərarına uyğun müzakirəyə qoyulur.

Materiallardan göründüyü kimi, Bağırov Azərbaycan Ticarət Nazirliyinin Quba Şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyərkən, kadrların işə qəbul olunmasında partiya prinsiplərini pozmuş, qohumlarını, tanışlarını işə götürmüş, kollektiv üzvlərinə kobud münasibət göstərmişdir. Ayrı-ayrı əməkdaşlar heç bir səbəb olmadan işdən kənarlaşdırılmışdır. Bəzi hallarda Bağırov sovet ticarəti qaydalarına riayət etməyənləri işdən azad etsə də, onları həqiqətdə müdafiə etmiş və digər mağazalarda işləmələrinə himayədarlıq etmişdir.

Azərbaycan Ticarət Nazirliyi Quba şöbəsinin yarıtmaz fəaliyyəti barədə Quba rayon partiya konfransında da danışılmışdır.

Dayısı - Azərbaycan KP MK-nın keçmiş katibi M.C.Bağırovun adından sui-istifadə edərək, 1945-ci ildən 1954-cü ilədək elektrik enerjisindən və digər kommunal xidmətindən istifadə haqqını ödəməmiş, nəticədə 59 min 315 manat məbləğində borcu olduğuna görə məsuliyyətə cəlb olunmuşdur. Quba rayon prokurorluğu Bağırova qarşı yalnız 1951, 1952 və 1953-cü illər üçün 8 min 834 manat 40 qəpik məbləğində pulu ödəməyə dair iddia qaldırmış, 1945-1950-ci illərdə yığılıb qalmış məbləğin isə vaxtı keçdiyinə görə nəzərə almamışdır.

Quba rayon xalq məhkəməsi 1955-ci il iyul ayının 5-də işə baxmış, Bağırovdan 8 min 834 manat 40 qəpik pulun kommunal təsərrüfatı idarəsinin hesabına və 6430 manatın isə dövlət hesabına rüsum keçirilməsi barədə hökm çıxarmışdır.

Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsi 1955-ci il avqustun 15-də Quba rayon xalq məhkəməsinin qərarını təsdiq edərək, Bağırovdan 4.417 manat məbləğində pul tutulmasını lazım hesab etmişdir. Yalnız bu qərardan sonra Bağırov göstərilən məbləği tamamilə ödəmişdir.

Bağırov vəzifəsindən çıxarıldıqdan sonra heç yerdə işləməmiş və ona təklif olunan iş yerlərindən imtina etmişdir.

Bağırov özünü qeyri-səmimi aparır, ona qarşı irəli sürülmüş məhkəmə qərarlarını inkar edir və bəyan edir ki, 1953-cü ilədək elektrik enerjisi xərclərini ödəmiş, qəbzləri saxlamamışdır. Bağırovun dediklərini iş materialları tamamilə ifşa edir.

Bağırov işinə baxılarkən Partiya Komissiyasının iclasında və Azərbaycan KP MK Bürosunda iştirak etmişdir.

Partiya Komissiyasının təklifi: Bağırovun partiyaya bərpa olunması xahişi rədd edilsin.

Qərara alındı: Bağırov Seyidməmməd Mirağa oğlunun Sov. İKP üzvlüyünə bərpa olunmasına aid ərizəsi rədd edilsin, kadrların seçilməsində partiya prinsiplərini pozduğuna görə, Azərticarətin Quba şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyərkən yol verdiyi qüsurlara görə və uzun müddət kommunal xidməti borcunu ödəmədiyinə görə partiya sıralarına bərpa edilməsin.

(ardı var)

Teyyub Qurban

Ekspress.- 2010.- 28-30 avqust.- S. 14.