"O gecə Şelli dağında anamı itirdim"

Xocalı müsibəti şahidlərin gözü ilə

Sabah Xocalı soyqırımının 18-ci ildönümüdür. Xocalı şəhəri 1991-cı ilin oktyabrından blokadada olub. Oktyabrın 30-dan etibarən şəhərə gedən bütün avtomobil yolları bağlanıb. Xocalıya sonuncu vertolyot 1992-ci il yanvarın 28-də enib. Fevralın ikinci yarısından başlayaraq ermənilər hər gün toplardan, ağır texnikadan şəhəri atəşə tutub. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə isə Ermənistan silahlı qüvvələri keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoatıcı alayının zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməkliyi ilə Xocalı şəhərini işğal edib. Yalnız dinc sakinlərdən ibarət olan şəhər əhalisi qəddarcasına qətlə yetirilib. Ermənilərin silahlı basqını nəticəsində Xocalı şəhəri bütövlükdə yandırılıb. Sakinlərin 613-ü qətlə yetirilib, 487 nəfər yaralanıb, 1275 nəfər əsir götürülüb, 150 nəfər isə itkin düşüb.

Xocalıya üç istiqamətdən hücum edildiyindən əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olub. Bu istiqamətdə qaçan xocalılılar Ağdam rayonu ilə qonşu olan Əsgəran rayonunun Naxçıvanik kəndi yaxınlığında erməni silahlı dəstələri tərəfindən gülləbaran edilib. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əsgəran-Naxçıvanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilib. Şahidlər "Turan"a Xocalı müsibətindən danışıblar.

Cavid Əliyev Xocalı Rabitə şöbəsinin müdiri olub. O, şəhəri sonuncu tərk edənlərdəndir. "Xocalılılar şəhəri tərk edəndən sonra, mən rabitəni söndürüb çıxmışam. Fevralın 25-də axşam Xocalı zirehli texnikalarla mühasirəyə alınmışdı. Ermənilər tanklar, BMP-lər və BTR-lərdən istifadə edirdi. Biz bunlarla bağlı Ağdama və Şuşaya məlumat vermişdik. Mənim işçilərim Gülşən də, rəhmətlik Gülbahar da məlumatları daim ötürürdü. Həmin gecə növbədə Gülbahar idi, o, anası və bacısı ilə birgə həmin gecə öldürüldü. Şəhərdəkilərin hamısı dinc əhali olduğundan qarışıqlıq düşdü, mən də atamı, anamı, bütün qohumlarımı itirdim".

"Mən o gecə Şelli dağında anamı itirdim. O gecə mənim həyatımda ən ağır, ən faciəli gecədir, - deyə şəhərin digər qadın sakini qeyd edib.

Əli kişinin evi Xocalının ən ucqar yerində, Noraguğla üzbəüzdə yerləşib. Dediyinə görə, basqın birinci onların evinə olub və bütün məhəllədəki evlər yandırılıb. "Balaca qardaşımı evimizdə öldürdülər. Sonra ermənilər zirzəmilərdə gizlənmiş qadınları və uşaqları güllələdilər. Bizim məhlədə yaşayanların, demək olar ki, hamısı öldürüldü. Məhləmizdən iki-üç adam qalmışıq".

Xocalı sakini olan daha bir qadın hadisələr zamanı ailəsindən üç nəfərin güllələndiyini deyir. "Ermənilər ailə üzvlərim Əliyev Əyyub Sarı oğlunu, qayınatam Salahov Məhəmməd Əbdül oğlunu və gəlinim Salahova Zəhra Əliabbas qızını öldürdülər".

Şəhər sakini Tahir deyir ki, fevralın 25-dən 26-na keçən gecə "Kəsik" deyilən yerə qaçıblar. Onun sözlərinə görə, yolda anası yorulduğundan, mühasirəyə düşüblər: "6 sutka mühasirədə qaldıq, anam soyuqdan donub öldü. 6 sutkadan sonra Ağdamın Muğanlı kəndinə çatdıq. Qardaşım Tofiq hadisələrdən 12 gün sonra gəlib çıxdı. Soyuqdan hamımızın ayaqları donmuşdu".

Zülfiyyə xanım hadisələr zamanı bütün əzizlərini itirib. "Hamısı Xocalı hadisələri zamanı ermənilər tərəfindən qətlə yetirilib. O gecə həyat yoldaşımı, nəvəmi, gəlinimi, oğlumu, yeznəmi - hamını itirdim. Hər yan meyitlərlə dolu idi. Qaranlıqda zülmlə meyitləri ayaqlaya-ayaqlaya yol gəldik. Qaynım hələ də girovdur. Ağdama az qalmışdı, yenidən ermənilər qarşımızı kəsdi, hamını qırdı. Qarın üzərində insan meyitləri o qədər idi ki, elə bilirdin qara yaylıq sərilib".

Adını açıqlamaq istəməyən digər bir qadın əsir götürülüb. "O qırğında anamı, qardaşımı, həyat yoldaşımı, iki bacımı, qohum-əqrəbamı itirmişəm. İki körpə uşaqla ermənilər məni əsir götürərək, Əsgərana apardılar. Bizi döyürdülər, gözümün qarşısında neçə kişinin başını kəsdilər".

Xocalı sakini olan digər qadın faciə zamanı 28 nəfər yaxınlarının ermənilər tərəfindən öldürüldüyünü bildirib. "Şəhidlərimin 16 nəfəri - bacım, qardaşım, onların həyat yoldaşları və balalarıdır. 7 yaşlı nəvəmin nə günahı var idi, hələ birinci sinfə gedirdi, onu da qəddarcasına öldürdülər. Yeznəm, qudalarım, dayım qızları öldürüldü. Heç birinin məzarı da yoxdur ki, üstündə ağlayasan. Soyuqdan ayaqlarımız dondu. O gecə sanki təbiətin də acığı tutmuşdu. Duman, çiskin, soyuq idi. Qardaşım qızımın ayaqları dondu və əlil oldu, ayaqlarını kəsdilər", - deyə faciənin şahidi deyib.

"Xocalıda qətliama məruz qalan insanlar bizim müsəlman bacı və qardaşlarımızdır". Bu sözləri APA-ya İran İslam Şurası Məclisinin Ərdəbildən olan deputatı, İran-Azərbaycan Parlamentlərarası Dostluq Qrupunun rəhbəri Seyid Kazım Musəvi deyib.

Millət vəkili Ermənistanı Xocalı qırğınına görə qınadıqlarını, onu təcavüzkar adlandırdıqlarını vurğulayıb: "Heç bir dində bir millətin uşağına, qocasına rəhm etmədən onu qətliam etmək yoxdur. Bunu edən bəşəriyyətin düşməni və qatili hesab olunur".

Musəvi Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar İranda, xüsusən də azərbaycanlılar yaşayan məntəqələrdə bəzi mərasimlərin keçirildiyini bildirib: "Bununla bağlı fevralın 25-də İran millət vəkillərindən ibarət qrup Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə gedib başsağlığı verəcək. Bu mərasimdə də erməniləri mühakimə edəcəyik".

Qeyd edək ki, artıq dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində Xocalı soyqırımın ildönümü ilə bağlı tədbirlər keçirilir. Azərbaycanın Hindistandakı səfirliyinin bu ölkənin Camia Millia İslamia Universiteti ilə birgə keçirdiyi seminar-sərgidə səfir Tamerlan Qarayev Xocalı soyqırımı haqqında ermənilərin törətdikləri bəşəri, mədəni və maddi cinayətlərdən geniş danışıb. Tədbirdə soyqırım haqqında sənədli film, videogörüntülər və fotosərgi nümayiş etdirilib.

Xocalı faciəsinin 18-ci ildönümü münasibətilə Rumıniyada keçirilən tədbirlər silsiləsi çərçivəsində Buxarest şəhəri 2-ci sektorunun Mədəniyyət Mərkəzində "Canlı alov - Azərbaycan təəssüratları" konfransı təşkil olunub. Konfransda Buxarest Yazıçılar Assosiasiyasının sədri, doktor Horia Qırbea Azərbaycan təəssüratlarını bölüşüb və fotosərgi nümayiş etdirib. H.Qırbea Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünün ağır nəticələrindən bəhs edib və erməni silahlı qüvvələri tərəfindən XX əsrin ən qanlı səhifələrindən biri adlandırdığı Xocalı faciəsi zamanı törədilən vəhşiliklərin üzərində xüsusilə dayanıb.

"Xocalıya Ədalət" beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində yazılmış repə çəkilən videoklipin təqdimat mərasimi də ötən gün keçirilib. Gənclər və idman nazirinin müavini İntiqam Babayev bildirib ki, erməni vəhşiliklərinin dünyaya çatdırılması üçün əyani vəsaitlər çox vacibdir və təqdim olunan klip də bu məsələdə əhəmiyyətli rol oynayacaq. Qeyd edək ki, rep üslublu mahnının müəllifi məhşur rep ifaçısı Toni Blekmendir, aranjman isə Qordon Uilyamsa məxsusdur.

Azərbaycanın Meksikadakı səfirliyi də bir sıra təbliğat-informasiya xarakterli tədbirlər təşkil edib. Mehriban Ələkbərzadənin müəllifi olduğu "Azərbaycanda Xocalı soyqırımı" adlı sənədli film ispan dilinə tərcümə edilib və səsləndirilib. Bundan əlavə, ispan dilində Xocalı soyqırımına həsr edilmiş iki internet səhifəsi (www.justiciaparajodyali.org, www.justiceforkhojaly.mx) hazırlanaraq istifadəyə verilib (APA).

Kölndə isə Xocalı qurbanları sabah anılacaq. Belə ki, fevralın 26-da Kölndə Dünya Azərbaycanlıları Konqresi (DAK), Azərbaycan Federal Demokrat Hərəkatı (AFDH) və Kölndə fəaliyyət göstərən Azərbaycan Kültür Ocağının təşəbbüsü və təşkilatçılığıyla soyqırımla əlaqədər konfrans keçiriləcək.

A.CAMAL

Ekspress.- 2010.- 25 fevral.- S.4.