"Mən xalqımdan çox hörmət görmüşəm"

Əvəzxan Xankişiyev: "Efirə çıxmaq üçün pul söhbəti o vaxt da var idi"

"Bu gün Şirvan muğam məktəbinin adlı-sanlı nümayəndələrindən danışılanda, nədənsə onu yaddan çıxarırlar. Halbuki bir zamanlar filarmoniyanın zalı, Bakının toy mağarları məhz onun sorağı ilə tamaşaçı əlindən dolub-daşırdı. Əvəzxan Xankişiyev 7 il Üzeyir Hacıbəyli adına Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının solisti olub, ondan sonra da neçə il "İrs" ansamblında çalışıb. Dəfələrlə efirdə canlı konsertləri nümayiş etdirilib. Amma sonradan onu küsdürdülər. Haqqını tapdalamaqla, layiq olduğu mükafatları ondan saxlamaqla küsdürdülər. Qəribədir ki, bu gün məşhur xanəndələrin əksəriyyətindən soruşanda ki, "Əvəzxan Xankişiyev necə oxuyur?", hamı "əşi, o, əjdaha oxuyandı" deyir. Amma bircə dəfə əlləri çatan yerlərdə demədilər ki, axı bizdə Əvəzxan Xankişiyev kimi bir xanəndə var, 40 ildən çox sənətdə əməyi var...

Əksinə, vaxtilə əl uzatdığı insanlar bu gün onu bəyənmir. Oxumaq öyrətdiyi indinin bəzi xalq artistləri bu gün onun zəngulələrini bəyənmir. Halbuki Azərbaycan xanəndələri arasında ən çox boğaz vuranların sırasında o, Sabir Mirzəyevdən sonra ikinci gəlir...

60 yaşı tamam olanda da onu yalnız Qobustan Rayon Mədəniyyət və Turizm İdarəsi yada saldı. Bir də, bir az gec də olsa, biz...

"Bizlər xalqın hesabına yaşayıb kef edirik"

- 60 illik yubileyiniz və yaradıcılığınızın 40 illiyi Qobustanda rayon səviyyəsində təmtəraqla qeyd olundu. Bakıdakıların yadına düşməsə də, qobustanlılar öz oğullarını yaddan çıxarmadılar. Necə düşünürsünüz, 40 il sənətə ömür xərcləməyə dəyərdimi?

- Ömrün necə gəlib keçməsindən xəbərim olmadı desəm, günah olar. Mən bu sənəti seçəndən sonra xalqımdan çox hörmət görmüşəm. Bizlər xalqın hesabına yaşayıb kef edirik. Şükür Allaha, evim, eşiyim, 6 qız köçürmüşəm, bir oğul evləndirmişəm, indi də nəvələrin evlənmək vaxtı yetişib. Bu sənət Azərbaycanın hər nöqtəsində canlara dəyən dostlar verib mənə. Sənət aləmində də sağ olsunlar, hörmətimi saxlayırlar. Özümdən yaşca balacalar mənə artıq "Əvəzxan əmi" deyə müraciət edirlər. Sənət aləmində hər adama "əmi" deyilmir...

- Bu yaxınlarda xalq artisti Əlibaba Məmmədov Teymur Mustafayevə "əmi" deyilməsinə görə yaman hirslənmişdi...

- Əlibaba Məmmədova mən özüm "əmi" deyirəm. Təbii ki, Xandan sonra Əlibaba Məmmədova "əmi" deyilib. Əminin çox olmasının ziyanı yoxdur, onsuz da hər əminin öz yeri var...

- Siz uzun illər Müslüm Maqomayev adına Dövlət Filarmoniyasının solisti olmusunuz. Bəs o illərin Əvəzxan Xankişiyevi nə səbəbdən bu gün paytaxtdan əyalətə sıxışıb?

- Əvvəla, filarmoniyaya solist kimi qəbul olunanda, məni rəhmətlik Xan əmi imtahana çəkib. Onda Xan Şuşinskinin imtahanından keçən xanəndələrə rəhmətlik maestro Niyazi də "hə" deyirdi. Filarmoniyanın Bədii Şurasında da Tofiq Quliyev, Niyazi, Cahangir Cahangirov, Şövkət Ələkbərova kimi böyük sənətkarlar cəmləşmişdi. Qəbul komissiyasında bu nəhəng sənətkarlardan başqa mütləq mədəniyyət nazirinin müavini də iştirak etməli idi. Solist olmaq istəyənlərə komissiya üzvləri qulaq asandan sonra Xandan soruşurdular ki, "əmi, nə deyirsən?" Xan əmi də ifa xoşuna gəlməyəndə, deyirdi ki, "az səsdi, batajax..." Necə istəyirsən oxu, lap ağzınla göydə quş tut, fərqi yoxdur, əgər Xan əmi razılıq verməsəydi, onu Filarmoniyaya götürmürdülər. Mən komissiyanın qarşısına çıxanda, birinci "Mirzə Hüseyn" segahı oxudum. Çünki eşitmişdim ki, "Segah"ı yaxşı oxuya bilməyəni Xan xanəndə saymır. Həm də Sabir Mirzəyevin "Mirzə Hüseyni" dəbdə idi, gənc xanəndələr hamısı bunu oxumağı xoşlayırdılar. Amma mən imtahanda Sabir Mirzəyev kimi yox, Xan əmi kimi oxudum, onu yamsıladım. Qəlyan damağında bir az qulaq asıb qayıtdı ki, "ə, bala, saxla". Fikirləşdim ki, işim bitdi, onun kimi oxumağım xoşuna gəlməyib, acıqlandırmışam. Çünki Xan əmi çox ciddi adam idi, biz cavanlar ürək edib ona yaxınlaşa bilmirdik. Mənə qayıtdı ki, "bala, bu mən, bəs sən? Yəni ki, indi özün kimi oxu. Onda "Cahargah"ın müxalifini oxudum. "Mənsuriyyəni" oxuyub qurtarandan sonra soruşdu ki, "ə bala, haralısan". Mən də cavab verdim ki, "Xan əmi, anam qarabağlıdır". Həqiqətən də atamın arvadlarından biri qarabağlı idi. Onda rəhmətlik üzünü Niyaziyə tutub dedi ki, "ə, bunu götürün, yaxşı oxuyan olajax".

Mən Xan əmininin yerlipərəst olduğunu eşitmişdim, ona görə xırda yalan danışmalı oldum. Əslində, düz demişdim, analığım və ya anam, nə fərqi var?

- Nə üçün efirdə görünmürsünüz?

- Mən vaxtilə özümə görə tanınmış xanəndə olmuşam. İndi isə hər şey pulla olub. Ümumiyyətlə, pul söhbəti həmişə olub, lakin bizim dövrümüzdə bu bir az gizli həyata keçirilirdi. Yəni, xanəndə pulu birbaşa verilişin rəhbərinə, musiqi redaktoruna vermirdi, arada gəzən vasitəçilər vardı. Lakin mən sizə səmimi deyirəm ki, efirə çıxmaq üçün heç vaxt pul verməmişəm. Açığı, mənə həm hörmət ediblər, həm də çəkiniblər. İndinin özündə də məndən çəkinirlər ki, "Əvəzxan bir az "opasnı" adamdı".

- Bu sözün bir əsası varmı?

- Əlbəttə, heç vaxt boş yerə söz yayılmır. Od olmasa, tüstü olmaz. Hərdən bəziləri efirə çıxıb deyir ki, filan xəbərə inanmayın, şayiədir. Gözünün içinə qədər yalan deyir, xalq hər kəsi yaxşı tanıyır. Az.TV-də rəhmətlik Elbrus musiqi redaksiyasına rəhbərlik etdiyi dövrdə məni efirə buraxmırdılar. Ümumiyyətlə, heç telestudiyanın qapısından içəri girməyə icazə vermirdilər. Ona görə də fikrim vardı ki, onu vurum. Onda da mən həmişə maşının "bardoçok"unda dəmir (tapança) gəzdirirdim. Amma Ağdaşda toyda onunla rastlaşdım, məndən üzr istədi ki, "Əvəzxan, səhv etmişəm, bağışla". İndi sağ olsun, Nadir Axundov bayram çəkilişlərinə məni dəvət edir.

"Sazı eşidəndə, camaat toydan qaçırdı..."

- Bildiyimə görə, 60 illik yubileyinizə Bakıdan çox həmkarınızı dəvət etmişdiniz. Amma əksəriyyəti orada iştirak etmədi. Mən biləni, həmin şəxslərlə əməlli-başlı münasibətiniz var və çoxlarının sənətdə möhkəmlənməsinə təkan vermisiniz...

- Mən özüm də onların gəlməməsinə məəttəl qaldım. Bir dəfə rəhmətlik Ceyhun Mirzəyevin dostu dedi ki, tələbələri fəxri ad aldıqlarına görə onunla görüşəndə utanırdılar. İndinin özündə əməkdar artistlər, xalq artistləri var ki, bir məclisə düşəndə, məndən icazə alıb oxuyurlar. Yəqin, həmin adamlar da fəxri adları olduqlarına görə məndən utanıb yubileyimə gəlməyiblər...

Gəlmədilər, Allah canlarını sağ eləsin. Müəyyən adamlar var ki, vəzifəli adamlarla dostluq etməyi xoşlayırlar. Amma onların bir tədbiri olsa, mən yenə də gedib iştirak edəcəyəm. Bəlkə də tədbiri Qobustan rayonunda keçirdiyimə görə gəlməyiblər. Əslində, yubileyi mənim üçün Qobustan Rayon Mədəniyyət İdarəsi keçirdi. Çox qəribədir ki, mən oralı olsam da, Qobustan rayonunda doğulmamışam. Amma məni həqiqətən nəinki Qobustanda, bütün Şirvan mahalında çox istəyirlər. Mən oralara gedəndə, nəsə Bakıya qayıtmaq istəmirəm. Allah yaxşı dostlarımın canını sağ eləsin, hər kənddə bir evim var...

- Vaxtilə "İrs" ansamblında birlikdə çalışdığınız xanım xanəndə var, özü də yerlinizdir, amma bir dəfə sizdən söz düşəndə, dedi ki, "mən Əvəzxan adında xanəndə tanımıram". Nə məsələdir, bəlkə xətrinə dəymisiniz?

- Mən, əvvəla, heç kəsin xətrinə dəymirəm, o ki qaldı qadın ola. Mən həmişə həmin xanım xanəndəni qorumuşam. "İrs" ansamblına gələndə, gənc qız idi. Onu mən öz balam kimi çox şeydən qorumuşam, çoxundan özünün xəbəri olmayıb. Amma mənim barəmdə elə danışması mənə çatmır. Mənim ona heç bir pisliyim olmayıb. Həmişə məndən soruşulanda, demişəm ki, xanım xanəndələr arasında ən əjdaha sənətçi odur. Bir neçə il bundan əvvəl həmin xanımla İmişlidə bir toyda iştirak etmişik. Özü də həmin toya o məni dəvət edib. O toyda qarabağlı xanəndələr də olub. Həmin məclisdə bu xanım oxuyanda, toy əhlindən bir-iki nəfər dedi ki, "Qəndab Quliyevanın yanında bu heç nədir". Qəndabla da neçə illərdir dostluq edirik, elə kişi kimi qadındır. Amma "bu Qəndabın yanında heç nədir" sözü mənim bərk xətrimə dəydi. Həmin anda bu xanım "Bəstə-nigar" oxuyurdu. Bu qurtaran kimi mən də durub bir "Bəstə-nigar" oxudum. Mən oxuyan kimi işıqlar söndü. Onda mənə qayıtdı ki, "sən bilirsən ki, mən seyid nəvəsiyəm, bilmirdin mənə ilişəndə işıqlar sönəcək. Guya "Bəstə Nigar"ı məndən yaxşı oxuyursan?" Mən də dedim ki, "nəinki səndən, Azərbaycanda Sabir Mirzəyevdən başqa hamıdan yaxşı oxuyuram". Əslində, mən ona ilişmək üçün yox, onu qızışdırmaq üçün oxuyudum. Həqiqətən bir az tənbəlliyi var. Yalnız pul fikirləşir, sənət vecinə deyil. Cavan vaxtı həqiqətən gözəl çalışırdı, yaxşı oxuyurdu, əvvəl sənət satırdı, indi... Nə isə, işıqlar yanandan sonra o, qəşəng bir "Simayi-Şəms" oxudu. Oradan qayıdandan sonra başladı mənim əleyhimə danışmağa.

- Siz aşıq Şakirin yeganə tələbəsi olmusunuz. Amma onun sənətini davam etdirməyib xanəndəliyi tutdunuz. Bu nəylə bağlı idi?

- Mən müstəqil formada sənətə başlayanda, artıq aşıq sənəti dəbdən düşmüşdü. Balabanı, zurnanı, sazı eşidəndə, camaat toydan qaçırdı. Həsrət Hüseynov kimi bir sənətkarı toya dəvət etmirdilər. Şakir kimi əjdaha sənətkara deyirdilər ki, "ortalıqda dastan demə, toya gitara, qarmon, sintezator gətir". Ona görə də xanəndə kimi fəaliyyət göstərdim.

- Övladlarınız arasında sənətinizi davam etdirəni varmı?

- Mən razı olmasam da, qızlarım müğənnilik sənətinə üz tutdular. Övladlarımın hamısının səsi var. Amma qızlarım məndən çəkindiklərinə görə ərə gedəndən sonra oxumağa başladılar. Yoldaşım Zemfira xanım da mənə ərə gələnədək müğənni idi, sonra məni çox sevdiyinə görə sənəti atdı. Sözün açığı bu gün də qızlarımın müğənni olmağına razı deyiləm. Çünki əvvəllər qız toyları ayrı olurdu, indi bir yerdədir. Qadın sənətçinin 200 sərxoş kişinin qarşısında oxumasına razı deyiləm. Sərxoş olanda, meymun da adamın gözünə gözəl görünür, görürsən aralarında axmaq olanı da tapılır ki, sənətçiyə nalayiq söz deyir. Ərləri icazə verir, mən nə edə bilərəm, boşatdıra bilmərəm ki. Amma yenə də əleyhinəyəm.

Əvəzxan adlı bir nəvəm var, onun da gözəl səsi var. Mənə elə gəlir ki, əgər xanəndə olmaq istəsə, ondan ikinci Əvəzxan olacaq...

İltifat

Ekspress.- 2010.- 17-19 iyul.- S.19.