Tarixdən gələn mübarizə

Bəzən gizli, bəzən açıq cərəyan edən gender problem

"Mən qadınam, paltaryuyan deyiləm!" Bir reklamda deyilən bu söz son zamanlar ailələrdə mübahisə mövzusuna çevrilib. Dövrün reallıqları, texnologiyanın sürətli inkişafı nəticəsində bilik və dünyagörüşün artması qadınların ictimai həyatda daha fəal rol oynaması və öz hüquqlarını tələb etməsi üçün stimul yaradıb. İndi əksər ailələrdə təxminən belə bir dialoq ortaya çıxır:

Kişi: - İşdən gəlmişəm, ac və yorğunam, sən isə mənə qulluq etmək əvəzinə seriala baxırsan...

Qadın: Neyləməliyəm, bütün günü ev işləri ilə məşğulam, mənim şəxsi həyatım yoxdur?

- Ailədə hərənin öz işi var, mən işləyirəm, pul qazanıram, sən isə ev işlərini görməlisən.

- Xeyir ola, bu qaydaları kim qoyub? Mən də işləmək istəyirəm, nə vaxta kimi evdə çürüyəcəm?

- Evin xanımı evdə oturmalıdır, uşağını böyütməli, evi idarə etməlidir. Sənin işləməyinə ehtiyac yoxdur.

- Niyə, mən insan deyiləm, dünyaya ancaq ev işlərini görmək üçün gəlmişəm? Zəhmət çəkib özünə qulluqçu tutarsan. Mən paltaryuyan maşın deyiləm, insanam, insan.

- Sən ağa, mən ağa, inəkləri kim sağa? İkimiz də işə getsək, yeməyimizi kim bişirəcək, ev işlərini kim görəcək? Belə ailəmi olar?

- Başqa ölkələrdə necə olur? Bizdə işləyən qadınlar yoxdurmu? Zəhmət çəkib sən də ev işlərində mənə yardım edərsən.

- Xeyr, mən kişiyəm, istəyirsən bütün camaat mənə gülsün? Dədə-babadan ailədə belə olub. Kişi işləyir, pul qazanır, qadın da ev işləri görür, uşağını böyüdür.

- Mən belə yaşaya bilmərəm, xoşun gəlmirsə, boşanaq, qurtarıb getsin...

- Nə dedin?! Sənin xəyalından başqa şey keçir, deyəsən. Bu dəqiqə mən səni başa salaram!

... Və qonşular bir neçə zərbə yemiş qadını ərinin əlindən güclə alırlar...

Gender problemləri bəzən gizli, bəzən açıq formada cərəyan edib. Bir çox ölkələrdə olduğu kimi, bu məsələ Azərbayanda da mübahisə mövzusu olub. Kulturoloq Aydın Xan Əbillinin sözlərinə görə, gizli formada qadınlar həmişə çalışıblar ki, ya yaradıcılıq, ya elmi, ya da digər sahələrdə kişilərlə bərabər olsunlar və bu yöndə də mübarizə aparıblar. "Elə bu mübarizənin nəticəsində elə sahələr var ki, qadınlar üstünlük təşkil edir. Məsələn, təhsil, təbabət, incəsənətdə qadınlar çoxluq təşkil edir".

Kulturoloq qeyd edir ki, Azərbaycan ədəbiyyatında həmişə qadın-kişi münasibətləri özünü büruzə verib. "Cəfər Cabbarlının "Sevil", "Almaz" əsərlərini götürmək olar. Və yaxud Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" əsərində gender məsələləri özünü biruzə verir".

Dediyinə görə, qadınların kişilərlə mübarizəsi öz məqsədinə çatmasa da, müəyyən məqamlarda bu öz nəticəsini verib. Həmsöhbətimiz buna misal kimi dünyada ilk dəfə olaraq 1918-ci ildə Azərbaycanda qadınlara səsvermə hüququnun verildiyini göstərir.

Filosof Niyazi Mehdiyə görə, gender problemi kişi və qadınların bir çox münasibətlərini bildirir. "Məsələn, psixoanalitik Koren Hornidə deyim var ki, kişilərlə qadınlar arasında əbədi çarpışma, savaş var. Bu çarpışma bəzən gizli, bəzən açıq gedir. Vaqif İbrahimoğlu bir dəfə mənə söyləmişdi ki, ailə qondarma, yəni süni qurumdur, ona görə də çoxlu didişmələrin qaynağıdır. Məni inandırmış sözlərdir".

Adətən, ər-arvad arasında "sənin qohumların", "mənim qohumlarım" üstündə çəkişmə getdiyini deyən filosofa görə, çox vaxt düşünürlər ki, bu çəkişmələrin səbəbi qohumlardır, qayınanadır. "Ancaq ciddi araşdırsan, görərsən ki, bir çox hallarda qohumlar üstündə dava qohumlar üstündə deyil, kişinin və ya qadının bir-birinə "mən"ini yedirtmək üstündədir".

Tez-tez "Azərbaycanın ailə institutu" terminini işlədən mühafizəkarlar hesab edirlər ki, Avropa düşüncəsindəki kişi-qadın bərabərliyi Azərbaycanın ailə institutuna zərər yetirir. Qadın Krizis Mərkəzinin sədri Mətanət Əzizova isə hesab edir ki, hazırkı Azərbaycan ailəsi qarışıq bir vəziyyətdədir: "Nə avropalaşıb, nə də mili elementləri saxlanır. Nə arxadayıq, nə də qabaqda. Keçmişimizi buraxa bilmirik, gələcəyə gedə bilmirik".

Onun sözlərinə görə, hazırda Azərbaycan ailəsində qadınların kişilərlə bərabərlik mübarizəsi gedir və bu da çox vaxt ailələrin dağılması ilə nəticələnir. Avropa ailəsində qadının özünü daha çox təhlükəsiz hiss etdiyini deyən müsahibimiz bunun əsas səbəbini qanunların işləməsində görür.

Filosof Niyazi Mehdiyə görə isə "belə geyindin, elə geyindin", "ona baxdın-buna baxdın", "çox pul xərclədin, bunu almadın" ucbatından başlayan savaşlar hətta konservativ sayılan Azərbaycan ailələri üçün də xarakterikdir. "Ailəni saxlamaq yüksək sənət bacarığı tələb edir. Ailə elə bir simfoniyadır ki, ər də, arvad da onun harmoniyasında iştirak etməlidir", - deyən N.Mehdi hesab edir ki, ancaq bu simfoniya üçün bir-birinə uyuşan çalğıçıları tapmaq çox çətin olur.

Filosofun dediyinə görə, qadın və kişinin azadlığı gələnəksəl ailə tikilisini dağıdan amillərdir. "Azadlığın gözəl ailə memarlığına işləməsi çətindir. Mən azadlıq deyəndə həm də iqtisadi azadlığı nəzərdə tuturam. Uyarlı ailəyə yalnız seçmə qadın və kişilərin azadlığı gətirib çıxarır. Batıdan gördüyümüz kimi, çox vaxt isə bu azadlıq ailəni dağıdır. Kişilər və qadınlar dəfələrlə ayrılandan sonra bir nikahda sakitləşirlər".

Onun fikrincə, əgər gələcəkdə qadınların iqtisadi asılısızlığı olacaqsa, bizdə də elə olacaq. Həmsöhbətim hesab edir ki, ancaq artıq indidən belə olmağa başlayır. Belə ki, dediyinə görə, indi boşanmış qadının üstündə reputasiya ləkəsi qabaqkı kimi deyil, ona görə də artıq qadın hər kişiyə dözmür.

"Elə bir durum arzulamalıyıq ki, dağılmış ailə kişi və qadın üçün ölümcül olmasın. Kişinin və qadının yenidən birləşməsinə də, başqası ilə birləşməsinə də şansları çox olsun".

B.MƏMMƏDLİ

Ekspress.- 2010.- 15 iyul.- S.8.