Yaqub Məmmədov...Özü də birincisi

...Kəndin tən ortasında kolxoz binasının həyətində işıq dirəyinə oxşayan namünasib yekə bir ağacın başına pərçimlənmiş reproduktordan səs aləmə yayılardı. Köhnələrin sözü, televizorun çıxmayan, radionun matah vaxtlarıymış onda. Hər gün səhərdən axşama ağacın təpəsindəki dəmir parçası kiriməzmiş. Xəbər, konsert, veriliş bir-birinə calanarmış. Sahədə, əkində-biçində olan adamlar, günorta həm dincini almaq, həm də bir qismət çörək yemək xatirinə özlərini verərmişlər bu ağacın altına. Xan əmi, Zülfi bəy, Mütəllim kişi, Sara xanım oxuyarmış. Camaat nəfəs çəkmədən dinlərmişlər bu səsləri. Hayıl-mayıl olub sakitcə dinşəyən kim, başını yırğalamaqdan əldən-heydən düşən kim. Beləymiş rüzgar, hər ay, hər həftə, hər gün. İllah da yazdan payızacan, havaların xoş vaxtı...

Aran Qarabağda - Bərdədə muğama qiymət Şuşadan geri qalan deyil. Necə olmasa Qarabağdı, üstəlik qədim tarixi, ənənəsi olan paytaxt şəhərdi Bərdə. Dədəm danışardı ki, Xan əmi adamların gözündə eyzən peyğəmbər misallıydı. Ona yaxın düşməyi, əl verib görüşməyi, kəlmə kəsməyi hamı sanki möcüzə sayırdı. Dövrün, zamanın belə vədəsində Xan əmi bir yol Bərdəyə gələndə yanında cavan, qarayanız, şivərək oğlan gətirmişdi. Kolxozdakı, başı radiolu ağaçın böyründə traktorun lapetindən "səhnə" düzəldilmişdi. Üstünə xalça-palazdan sərib, stullar qoyulmuşdu. Əvvəlcə qayda üzrə Xan oxudu. Sonra növbə o cağacan bərdəlilərin düz-əməlli tanımadığı həmin oğlana çatdı. Bayaqdan böyük xanəndəyə qulaq kəsilənlər eşitdikləri təzə səsə heyran qaldılar. Ustad "bu qarabalanın adı Yaqubdu, maa elə gəlir gələcəkdə yerimi o tutacax" deyəndən sonra uğultu qopdu. Alqış-alqışa qarışdı. Bərdənin qonşuluğundakı Ağcabədidən olan Yaqubun bu bəlkə də ilk ciddi sənət imtahanıydı. Demək, o, sınaqdan üzüağ çıxmışdı, həyata vəsiqə qazana bilmişdi.

Lap çoxdan, əlli beş-altmış il əvvəl baş verən həmin hadisədən sonra Yaqub taleyini birdəfəlik Bakıya bağladı. Ev-eşik yiyəsi oldu, tanındı burda. Səsi radiodan eşidilməyə başladı. Bərdədə kolxoz həyətində onu görənlər neçə yol həmin başına radiodan papaq qoymuş ağacın altına yığışdılar, qara oğlanın bal kimi şirin, qaltanlı səsinə qulaq asmaqdan ötrü. Və bəlkə hələ çox yığışacaqdılar, əgər televiziya yaranmasaydı, radio dəbdən düşməsəydi, kolxozdakı məşhur ağacın kəlləsindəki "sehrli qurğu" quru dəmir parçasına dönməsəydi, lap sonra paslanıb göz dağına çevrilməsəydi:

Azərbaycan muğam sənətində sayseçmə imzaların içinə Yaqub Məmmədovun adı hələ cavan yaşlarında yazıldı. Səs, ifa, sənətkarlıq görənin, eşidənin ağlını başından alırdı. Yaqub çox şey oxuyub: "Rast" "Bayatı-Şiraz", "Çahargah", "Şur", "Segah": Əsas muğamlardan savayı onun səsinə-nəfəsinə bələnən "Arazbarı", "Qarabağ şikəstəsi", "Gül açdı", "Boz at" və sair var. Amma Yaqub Məmmədov deyəndə göz önünə ən birinci "Mənsuriyyə" gəlir. Onacan və ondan bəri çox xanəndələr "Çahargah" oxuyub. Yaddaqalanları da yetərincədi. Di gəl, Yaqubun ifasına çatan çətin tapıla. Özü də maraqlıdı ki, "Çahargah" bütünlüklə yox, məhz "Mənsuriyyə"siylə əlçatmaz, ünyetməz zirvəyə yüksəlib. Yaqub səsiylə möhürlənib və yalnız lentlərə yox, ürəklərin başına yazılıb "Mənsuriyyə". Mən bunu tam əminliklə deyə bilərəm, nədən ki, özüm həmin muğamı dinləməkdən doymayan, dili-ağzı təpimiş kimi su yerinə içənlərdən biriyəm. Xüsusilə Habil kamanının iniltisinə qoşulub, qıyya çəkən yerdə bu səs, ifa adamın ürəyini oyum-oyum oyur, yarasına duz basır. Bunca təsir, bunca ovsun hardandı? Bax, ifanın hüsnü də ordandı.

Mən Yaqub Məmmədov adında bir neçə nəfər tanıyıram. Amma heç şübhəsiz onların sırasında xanəndə Yaqub Məmmədov birincidi. Əlbəttə, birinci. Həm yaşda boyük, həm də sənətdə məşhur olan xalq artisti zamansızlığına görə mütləq başda dayanmalıdı. Ayrı cür mümkünsüz. Necə onilliklər boyu sevilən sənətkar, rəsmi xalq artisti adını altmış yaşında alsa da, hələ çox qabaq xalqın bu ada layiq gördüyü Yaqub dayı ömru boyu dinməz-söyləməz gəzib. Onun dinib-danışmağı, oxuyanda gələrdi. Bir də hərdənbir mənim kimi qabağına əhli-qələm çıxanda. Bir zaman xoşbəxtlikdən onunla kəlmə kəsməyə macal tapmışdım. Ustadın şirin, yapışıqlı səslə oxuduğu "Mənsuriyyə", "Şur", "Bayatı-Şiraz", "Mirzə Hüseyn segahı" və daha neçə təkrarsız inciləri dinləməyə vaxt tapan təki. Yaqub Məmmədov var olandan onunla qolboyun səs ustadın gedişindən sonra da meydandı. Və hələ nə qədər beləcə əzəmətlə, məğrurcasına çağlayacaq Yaqub ömrünün tərcümanı səs.

İllər öncə bir qış gününün ilıq havalı vaxtında dəniz qırağında elədimiz söhbətdən yaddaşımda ilişib qalanları bayaqdan bəri söylədiklərimin ardına qoşsam, yəqin pis çıxmaz. Məncə yazımıza məntiqi tamlıq, ağzımıza dad gələr. Yaqub tamı, Yaqub dadı-duzu...

Kaloritli, sadə-sayə danışığıyla tanınan Yaqub Məmmədov salam-kəlamın ardınca başlamışdı ki, bəs a bacoğlu, çatan-çatan bir şəkil aparır, ta məndə şəkil-zad qalmıyıb. Elə bunu güclə tapıb gətirdim.

-Yaqub dayı, bu nə sirri-xudadı ki, Siz hələ də əvvəlki şövqnən, ustalıqnan oxuyursuz?

-Allahın milyon-milyon möcüzəsi var. Yaradanın kəramətinnəndi görünür. Cavanlıqda deyirdim əllidə oxumağı qoyacam qırağa. Sonra gördüm əməlli-başlı oxuyuram, çıxmadım meydandan.

-Sizin musiqi təhsiliniz yoxdu. Bəs muəllimləriniz kimlərdi, demək olarmı?

-Vallah, deyim ki, heç düz-əməlli orta təhsilim də yoxdu, inanmarsan. Həqiqətdə cəmi altı sinif oxumuşam. Müharibə vaxtıydı, çətin zamanıydı onda. Düzdü, mən elə çox əzab-əziyyət çəkməmişəm. Balacalıqdan oxumuşam, müharibə dövründə rayonumuzda - Ağcabədidə bir kənd-kəsək qalmazdı, kedib konsert verərdik ki, camaat ruhdan düşməsin. Qabağımıza bir tikə pendirdən, çörəkdən qoyardıldar, ac qalmazdıx. Xan əmini, rəhmətdik Mütəllim Mütəllimovu özümə müəllim hesab eləyirəm. Onlara baxa-baxa, qulaq asa-asa öyrənmişəm... Məşhurlaşan vaxtlarımda çox yerdən dedilər ki, ay gəl, bu məktəbdə oxu, ay o məktəbdə oxu. Dedim, yox qağa, tutalım yalandan attestat aldım, sonra da institut oxudum, əşşi, bir şey bilməyəndən sonra bunun nə xeyri?

-Təhsilsiz xanəndəyə əngəllər olmurdu?

-Allah sənə insaf versin, nə əngəl olacaqdı, vəzifə tutmamışdım, heç elə şeyin davasını da çəkmirdim. Nə tələb eləyirdilər, sağlığına, artıqlaması ilə oxuyurdum. Mənim konsertlərimdən "Azkonsert" bir dünya pullar qazanıb. Dövlətə nə qədər xeyir vermişəm. Ta hökumət bundan sonra mənə mane olacaqdı?

-Siz danışığınızda, hərəkətinizdə təbiisiniz, ölçü-biçi gözləyən deyilsiniz. Çəkilişlərdə problem yaranmır?

-Elə onu deyəcəkdim. Mən çox konsert yazdırmamışam, həmin bu vaxt-zad, quru-quru kamera qavağında oturmaq məsələsinə görə. O televiziyada gedən konsertlər də nətəri deyərlər, birnəfəsə yazılıb. Getmişəm, oturmuşam, qavalı kötürüb başlamışam oxumağa, çəkiblər. Bir də oxuyub qurtaranda durmuşam ayağa. Vəssalam, iş bitib. Ta ay burasın bir də oxu, orasını bir də çəkək, heylə şey olmayıb.

-İndi müğənnilər çoxalıb. Bu Sizi qorxutmur?

-Qorxutmağına qorxutmur. İntəhası bir şey pis olub ki, bir-iki kəlmə bilən düşüb ortaya. Camaatın da zövqü korlanıb ey. Yaxşı-yaman itib. Qabaq belə şey nə gəzirdi. Hərə öz yerini bilərdi. Sənə deyim, bu mikrofon moda minəndən aləm lap qarışdı.

-Heç səsiniz Sizi pis vəziyyətdə qoyub?

-Niyə, elə hallar olub. Olub ki, oxumaq istəmişəm, səsim sözümə baxmıyıb. Allah canlarına dəyməsin camaatımızın, üzümə vurmayıblar. Artıqlaması ilə pulumu da veriblər. Demişəm, bunu mənə niyə verirsiz, axı oxuya bilmədim. Deyiblər, biz səni tanıyırıq, halalındı.

- Yaqub dayı, taleyinizdən razısız?

- Narazı olmağa haqqım yoxdu. Allah mənə bu boyda səs bəxşeyiş verib. Bu səsin hesabına məşhurlaşmışam, əlim çörəyə çatıb... Mənə xalq artisti adı veriləndə, inan Allaha xəbərim olmamışdı. Heç həsrətində də deyildim. Camaat, xalq məni sevirsə, o elə hər şeydi. Həyatımda ad-sanımdan istifadə eləməmişəm. İndi fikirləşirəm ki, ayə, mən nətəri heç nəylə maraqlanmamışam. Cavan olmuşam dana, biclik-zad qanmamışam (Gülür).

-Ailənizdən danışmadız?

-Üç qız, bir oğul atasıyam. Gərək ki, on da nəvəm var. Hələlik yolumla gedəni yoxdu. Sonrasını Allah bilir. Yetmişi haqlamışam... Bircə müharibə söhbəti ortadan yığışsa, hər şey qaydasına düşəcək. Arzum budu ki, Qarabağ torpağı azad olsun, bir də o yerlərə gedək, gəzib dolanaq. Vətəni bərk qorumağı unutmamalıyıq. Ta bu səfər torpaq getsə, qutardı ey, qiyamətəcən çətin qayıda...

Bu söhbətdən sonra Yaqub Məmmədovun ömrü yetmişi bitirməyə, "Şöhrət" ordeni, prezident təqaüdü almağa yetdi, Qarabağın azadlığa çıxacağı günəsə yox. Amma nə qəm, nə qədər xanəndəni yaşatmaq yolunda zəhmət çəkən Füzuli müəllim kimi Yaqubsevərlər var, demək Qarabağı varlığından ayrı sanmayanlar, bu torpaq alınmayınca dinclik bilməyənlər sıralarımızdadı. Yaqub Məmmədov təki...

Seymur Elsevər

Ekspress.- 2010.- 30 iyun.- S.23.