Baxçaya gedən bir uşaq...

Ay, uzun saç, qara göz

Ağıllı kuklam mənim.

Gəl, əlifba oxuyaq

Sən şagird ol,

Mən müəllim...

Baxça otağına yaxınlaşdıqca mahnı oxuyan tərbiyəçinin və arxasınca onun dediklərini təkrarlayan uşaqların səsləri eşidilir. Həmin qrupda kiçik yaşlı körpələr tərbiyə alır. Onlar bəzi sözləri dəqiq təkrarlaya bilməsələr də oxumaqdan həzz aldıqları hiss olunur.

Uşaqlarını baxçaya göndərən "Olaylar" qəzetinin müxbiri, həmkarım Ülviyyə Xudiyeva məktəbəqədər təhsilin uşaqlarına çox şey verdiyini deyir: "Liseylərə qəbul zamanı baxçaya gedən uşaqlar qabiliyyət imtahanlarında daha çox fərqlənir. Baxça uşaqlarının 95%-i imtahanlardan keçirsə, digər 5%-i baxçaya getməyən, ancaq müəllim yanında hazırlaşan uşaqlardır".

Hazırda bir qızı Atatürk liseyinə qəbul olan ana, digər övladının 331 saylı baxçada təhsil aldığını bildirdi: "Baxçalarda uşaqlar kollektivə alışır, özlərini aparmağı, süfrə mədəniyyətini öyrənirlər. Hazırda Təhsil Nazirliyi baxçalar üçün ibtidai vəsaitlər hazırlayıb. Baxçaya gedən uşaq məktəbə demək olar ki, hazır gedir".

Qızının hələ baxçadan himni, eləcə də dövlət atributlarını öyrəndiyini deyən həmkarım məktəbəqədər tərbiyənin vacibliyini vurğuladı: "Bizdə valideynlər də bu işə düzgün yanaşmırlar. İclaslarda əksəriyyət baxçada yeməyin azlığından gileylənir. Ancaq heç demirlər ki, uşağım bu gün baxçada nə öyrəndi? Uşaqları nevropatoloqa aparanda belə onun ilk sualı bu olur ki, uşağın baxçaya gedir? Çünki şəxsiyyətin formalaşmasında vacib olan bir çox amillər məhz baxçada yaranır. Məsələn, əsəbi davranışlar, ərköyünlük, özünəqapanma, eqoistlik baxçada, digər uşaqların arasında tədricən itir".

3 yaşında inkişaf edən beyin

Bakı şəhər Baş Təhsil İdarəsi Starateji Təlim, Planlaşdırma və Kadrların Cəlb Olunması İdarəsinin rəisi Bəhmən Nəbiyev uşağın məhz məktəbəqədər təhsil müəssisəsində formalaşdığını deyir: "Əgər uşağı məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsinə qoymuruqsa, bir o qədər onun tərbiyəsində gecikmiş oluruq. Uşağın müəyyən yaş dövrlərində onun öyrənməli, bilməli olduğu bəzi vacib amillər var. Yəni, 3 yaşındakı uşağın beyni açıq səhifə kimi olur. Nə yazırsan, onu da götürür. Erkən yaşda uşağın tərbiyəsi nə qədər düzgün istiqamətdə qurulsa bu, bir o qədər yaxşıdır".

Müsahibimimizin sözlərinə görə, Bakı şəhərində məktəbəqədər yaş qrupunda olan uşaqların 25%-i məktəbə baxçalardan gəlir. "Artıq maddi-texniki baza, binalar da bəs eləmir ki, digər 75%-lik uşaq da baxçalara cəlb olunsun. Bu vəziyyətin normallaşdırılması üçün prezidentin müvafiq sərəncamı oldu və həmin proqram təsdiq edildi. Proqrama uyğun olaraq bu sahə inkişaf etdirilir", - deyən B.Nəbiyev hesab edir ki, bu, ilk növbədə 1-5 yaşlılarla bağlı problemlərdir. "Bizdə artıq belə bir sistem qurulur ki, növbəti illərdə orta məktəbdə təhsilə başlayan uşaqlar heç olmasa hazırlıq keçmiş olsunlar".

Problemin digər tərəfinə də toxunan həmsöhbətimiz bildirdi ki, hazırda Bakı şəhərində artıq norma dolub. "Məktəbə hazırlıq qrupları da var. Bizdə daha bir məsələ də var ki, Bakı şəhərində baxçayaşlı uşaqların 20%-ni qəbul edə biləcək baxçalarda məcburi köçkünlər məskunlaşıb. Onlar qrup otaqlarında yerləşdiriliblər. Həmin ərazilər boşaldıqdan sonra vəziyyət bir qədər də yaxşılaşacaq".

"Baxçalar özəlləşdirilsin, ancaq standartlara uyğun"

Baxçaların özəlləşdirilməsinin tərəfdarı olan idarə rəisi örnək də gətirdi: "Biz Amerikanı götürsək, baxçaların 80%-i özəldir. Həmin baxçalarda olan şərait dövlət hesabında olan məktəbəqədər müəssisələrdən daha yaxşı qurulub. Dövlətin üzərinə az yük düşür. Ancaq bizdə bu sahəyə kifayət qədər vəsait ayrılsa, özəl baxçaların şəbəkəsi genişləndirilməlidir. Elə-belə pərakəndə şəkildə olmamalıdır. İş adamları özəlləşdirmək istədikləri baxçaları standartlara uyğunlaşdırmalıdırlar. Bəzi vaxtlar özəlləşdirilən baxçalar məktəbəqədər müəssisə kimi də fəaliyyət göstərmir. Problemlərin həlli istiqamətində iş gedir".

Standartlara aydınlıq gətirən B.Nəbiyev, burada məktəbəqədər müəssisənin fəaliyyət göstərməsi üçün baxçanın əsasnaməsinin, maddi-texniki bazasının, kadr potensialı və sanitar-gigiyenik normalara cavab verməsinin əsas götürüldüyünü vurğuladı. Dediyinə görə, elə özəl baxça var ki, işçilərinin savadı və bu sahədə heç bir təcrübəsi yoxdur. "Qaş qayırdığımız yerdə göz tökməməliyik".

Hazırda özəl baxçalardan təhsil haqqının çox olması məsələsinə də toxunan idarə rəisi "hər şey rəqabətdən asılıdır" deyərək, hesab edir ki, özəl baxçaların sayı artdıqca qiymətlər də ucuzlaşacaq. Onun sözlərinə görə, özəl müəssisələrə standart qiymətlərin qoyulması da Təhsil Nazirliyinin işi deyil. B,Nəbiyev bunun onların göstərdiyi xidmətin müqabilində təyin olunduğunu söyləyir.

Məktəbəqədər təhsil... bunu hamı anlamır

Uşaq və Gənclərin Reabilitasiya Mərkəzinin psixoloqu Asif Kərimovun sözlərinə görə, bir çox valideynlər baxçanı uşağı saxlayan bir müəssisə kimi başa düşürlər: "Təəssüf ki, bunu hələ də təhsil kimi qəbul edə bilmirlər. Məktəbəqədər təhsilə 1-3 yaşda cəlb edilən uşaqların psixoloji inkişafı məqsədyönlü şəkildə aparılır. Bunu tədqiqatlar da sübut edir. Bu da onun bilik səviyyəsini, ətraf aləmlə tanışlığı, digər həmyaşıdları və böyüklərlə ünsiyyətidir. Burada özünəməxsus cəmiyyətdə uşağın inkişafı nəzarət altına alınır. Nə üçün məktəbəqədər təhsil vacibdir? Ona görə ki, 2 yaşdan etibarən uşaqda ətraf aləmlə tanışlıq nitqi inkişaf dövrünə gətirir ki, bu çox vacibdir. Həmin dövrü itirmək olmaz. Bu dövrdə məqsədyönlü inkişaf gedərsə, uşağın gələcək təhsil bacarıqları, qabiliyyətləri lazımi səviyyədə olacaq", - deyən A.Kərimov hesab edir ki, əslində baxçalar bu inkişafı lazımi qədər təşkil etmək üçün yaradılıb. Dediyinə görə, bu zaman tərbiyəçilər uşağın tərbiyəsini nəzarət altına götürür: "Tədqiqatlar da sübut edib ki, uşağın gələcəkdə kim olması, intellektual imkanları məhz kiçik yaşlarında onun tərbiyəsinin təşkil edilməsi ilə bağlıdır. Çünki bu dövrdə uşaq dünyagörüşü, ətraf aləmlə tanışlığı elə bir dövrə düşür ki, beyin hazır vəziyyətdə olur və onu qəbul edir. Nitqi inkişaf, ünsiyyətin qurulması, cəmiyyətdə uşağın formalaşması uşağın məktəb dövrünə hazırlıq mərhələsidir. Gələcəkdə uşağın necə olması məhz məktəbəqədər təhsildən asılıdır".

"Uşaqlarım pis oxuyur..."

Artıq 2 övladını orta məktəbə göndərən evdar qadın Ülviyyə Fərhadova isə uşaqlarının baxçaya getmədiyini bildirdi: "Onları baxçaya aparmadım. Buna yoldaşım icazə vermədi. İndi çox peşmanam. Çünki uşaqlar dərslərini yaxşı oxuya, yadda saxlaya bilmirlər. Onlar üçün əlavə müəllim tuturam".

Oğlunun qapalı, daha çox tək oynamağa üstünük verdiyini deyən ana bunun səbəbini baxçaya getməməkdə görür: "Həmyaşıdlarına alışa bilmir. Dərsdən evə gələndə də dalaşa-dalaşa gəlir. Müəllimləri də dərslərə diqqətli olmadığından şikayətlənir".

"Baxçada böyüyən uşaq evdə böyüyən uşaqdan daha fəal olur"

"Məktəbəqədər yaş dövründə - 3 yaşında uşağın "mən" obrazının formalaşdığı vaxtdır. Tərbiyəçi də bu haqda kifayət qədər məlumatlıdır. Tapşırıqlarla, çalışmalarla uşağın özünü aktuallaşdıra bilir. Onun çatışmayan tərəflərini görür. Uşaq digər həmyaşıdları içərisində özünü tanıya bilir. Adi valideynlərdə bu biliklər yoxdur", -deyən A.Kərimov valideynlərin görünən tərəfləri gördüyünü, zəiflikləri görə bilmədiyini vurğuladı. Bunu tərbiyəçi görür və zəif tərəfləri aradan qaldırmağa çalışır.

Hazırkı dövrdə 25% uşağın baxçaya getməsini də Təhsil Nazirliyinin (TN) qərarı ilə məcburi xarakter daşıdıqdan sonra baş verdiyini söyləyən psixoloq "nə üçün uşaqlar məktəbəqədər müəssisəyə verilmir" sualına "ilk növbədə valideynlər məlumatsızdırlar. Maarifləndirmənin zəif getməsi valideynləri baxçalardan çəkindirir", - cavabını verdi. Onun sözlərinə görə, baxçaların özünün ayrı-ayrı regionlarda sayının az olması da buna təsir edən amillərdəndir. A.Kərimov deyir ki, olan baxçaların da kifayət qədər maddi-texniki bazası yoxdur. "Fikir versəniz, baxçaların əksəriyyəti hündürmərtəbəli, beşmərtəbəli binaların birinci mərtəbəsində yerləşir. Zirzəmiyə daha yaxın olur. Burada rütubət də çox olur. Otaqların səviyyəsi çox pis, bəzən təhsilə yaramır. Əslində xəstəliklər mənbəyidir".

Həmsöhbətimiz Təhsil Nazirliyini maddiyyat tərəfdən qınamağın tərəfdarı deyil: "Çünki əslində dövlət özəl təhsili də inkişaf etdirməlidir. Nə zamana qədər bunu yalnız dövlət həyata keçirməlidir? Onun birbaşa funksiyasıdır ki, təhsilə nəzarət etsin, təmirə yox. İkinci bir tərəfdən, maddi-texniki bazanın olmaması, tərbiyəçilərin əmək haqlarının aşağı olması, təcrübəli müəllimlərin dayəliyə üz tutması kimi problemlər var".

Aytən FƏRHADOVA

Ekspress.- 2010.- 30 iyun.- S.8.