Bu gün ilaxır çərşənbədir

Bu gün çərşənbələrdən sonuncusu olan torpaq çərşənbəsidir. Bu çərşənbə xalq arasında "Yer çərşənbəsi" və "İlaxır Çərşənbə" kimi də tanınır. Novruz ərəfəsində sonuncu çərşənbənin ən vacib rolu var. Sonuncu çərşənbədə yer oyanır, torpaq nəfəs alır. İnama görə Torpaq çərşənbəsi yetişəndə torpaq artıq əkinə hazır olur və ona toxum səpmək olar.

Sonuncu çərşənbə bütün evlərdə bayram süfrəsi açılır, cürbəcür yeməklər, əsasən aş, şirniyatlardan paxlava, şəkərbura, şəkərçörək, şorqoğal, badambura və s. bişirilir. Süfrədə "s" hərfi ilə başlanan yeddi növ xörək olmalıdır. Süfrəyə həmçinin sumax, sirkə, süd, səməni, səbzi və s., bunlardan başqa güzgü və şamlar, güzgünün üstünə boyanmış yumurtalar qoyulur. Bayram süfrəsində bayram xonçasının olması vacibdir. Xonçanın ortasında səməni, hər ailə üzvünə şam, boyadılmış yumurta qoyulur. Bunların da öz rəmzi mənası var: şam od, işıq deməkdir hansı ki, insanı bədnəzərdən qoruyur, güzgü aydınlıq rəmzidir. Ənənəyə görə, bayramın ilk günü hamı öz evində olmalıdır.

Novruzdan əvvəl axırıncı çərşənbə günü yaşından və cinsindən asılı olmayaraq, hamı tonqalın üstündən tullanmalıdır, özü də yeddi dəfə, ya bir tonqalın üstündən yeddi dəfə və ya yeddi tonqalın hərəsinin üstündən bir dəfə. Tonqal heç vaxt su ilə söndürülmür. Özü sönəndən sonra cavan oğlan və qızlar həmin tonqalın külünü yığıb atırlar. Bu o deməkdir ki, tonqalın üstündən tullanan bütün ailə üzvlərinin bədbəxtçiliyi atılan küllə birlikdə ailədən uzaqlaşdırılır.

Novruzla bağlı olan falaçmaların əksəriyyəti sonuncu çərşənbə günündə yerinə yetir. Deyilənə görə, torpaq çərşənbəsində göydəki ulduzları saydıqda ürəyində tutulan bütün arzular yerinə yetər. Bu çərşənbənin xarakterik xüsusiyyətləri papaqatdı, qapıpusma kimi adətlərdir. Bundan başqa, axırıncı çərşənbə axşamında niyyət edib qapı pusmaq da geniş yayılıb. Bu gün nişanlı qızların, eləcə də ürəyində böyük arzuları olan hər bir insanın niyyət edib qapı pusması məsləhət görülür. İnanclara görə, əgər bu axşam xoş söz, xeyir xəbər eşitsən, ürəyindən keçənlərin hamısı çin olar.

Bu gündə turşulu, acı, şor yeməklər bişirilməz. Süfrədə bərəkətli, bişirdikcə çoxalan nemətlər olmalıdır.

Torpaq çərşənbəsində də digər yola saldığımız üç çərşənbələrdə olduğu kimi tonqal qalanmalıdır. Sonuncu çərşənbə günündə bütün küsülülər barışır, eyni zamanda bu gecədə nəhs söz danışmaq olmaz.

Aytən NƏBİYEVA

Ekspress.- 2010.- 16 mart.- S. 5.