Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır

Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb.

(1954-cü il aprel ayının 2-də keçirilən Azərbaycan KP MK-nın Büro iclası)

YAKOVLEV - Siz şəxsən bir vaxtlar kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmusunuz, hansı ildə?

MİRZƏYEV - Belə demək düz deyil. Mən 1927-ci ilədək işləmişəm. 1927-ci ildə Kürdüstandan evimizə qayıtmışam, 4-5 ay qaldıqdan sonra Bakıya gəlmişəm.

YAKOVLEV - 1926-cı ildən 1931-ci ilədək kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmamısınız?

MİRZƏYEV - 1928, 1929, 1930, 1931-ci illərdə işləmişəm. 1928-ci ildə Kirovabadda olmuşam, 1929-30-cu illərdə banditizmə qarşı mübarizə sahəsində çalışmışam. 1931-ci ildə Ermənistanda xüsusi şöbədə işləmişəm.

YAKOVLEV - Bəs nə vaxt sağlamlığınıza görə işdə fasiləniz olub?

MİRZƏYEV - 1935-ci ildə ikinci qrup əlil olmuşam və 319 manat pensiya almışam.

YAKOVLEV - Atanız tez-tez iş yerini dəyişərək bir yerdən o biri yerə getmişdir. Bu, qan düşmənçiliyi ilə əlaqədar deyilmi?

MİRZƏYEV - Mülkədar Rüstəmbəyovun idarə rəisi mənim əmim Xanları qətlə yetirmişdi, əmimin həlakından sonra polis cinayətkarı cəzalandırmaq əvəzinə ailəmizi kənddən didərgin salmışdı.

YAKOVLEV - Atanızı banditimzdə günahlandırırdılar.

MİRZƏYEV - Siz nə danışırsınız, qətiyyən yox.

YAKOVLEV - Dediklərimi arxiv sənədləri sübut edir. Bəlkə xəbəriniz yoxdur?

MİRZƏYEV - Mənim atam heç vaxt bandit olmamışdır!

YAKOVLEV - Atanız oğurluqla, adam öldürməklə məşğul olmayıb?

MİRZƏYEV - Yox!

YAKOVLEV - Bəlkə atanız yox, qohumlarınızdan kimsə?

MİRZƏYEV - Mənim atam Ağcabədiyə köçmüş və həmişə orada yaşamışdır. Mənə inanmırsınızsa, oranın yaşlı adamlarından soruşa bilərsiniz.

YAKOVLEV - Söyləyirsiniz ki, 1949-cu ildə Bağırov və Sumbatov sizi təqib edirdilər, səbəbi də bu idi ki, onlardan yazırdınız. Axı sizin özünüzdən də yazırdılar.

MİRZƏYEV - Bilmirəm. Kim məndən yazırdı? deyin!

YAKOVLEV - Qubadan, Dəvəçidən, Gilvar kəndindən sizi tanıyan ayrı-ayrı adamlar.

MİRZƏYEV - Bu, qətiyyən ola bilməzdi.

YAKOVLEV - Siz Gilvar kəndini yaxşı tanıyırsınız?

MİRZƏYEV - Tanıyıram.

YAKOVLEV - Siz bu kənddə nə işlə məşğuldunuz?

MİRZƏYEV - Mən Dəvəçi sahəsinə göndərilmişdim. O sahənin rəisi Qasımov işi mənə təhvil vermədən, qardaşının yanına getdi. Mən sahəyə rəhbərliyi davam etdirdim.

YAKOVLEV - Hansı sahədən söhbət gedir?

MİRZƏYEV - Müsavat polis sahəsindən. Mən işə başlayanda orada Calal adında meşəbəyini qətlə yetirmişdilər. Mən bu qətlin təşkilatçılarını - keşiş Akopun oğlunu və daha iki nəfər ermənini həbs etdim. Bolşeviklər gələndən sonra onları həbsdən azad etdilər. Keşiş Akovop deyirdi ki, guya kommunistdir, ancaq iki-üç ildən sonra o ifşa olundu, bir qardaşı da 1937-ci ildə xalq düşməni kimi aradan götürüldü.

YAKOVLEV - Görünür, ermənilərə qarşı münasibətiniz yaxşı olmayıb.

MİRZƏYEV - Yanlış danışırsınız. Sovetləşməyə qədər həmişə ermənilər bizim evimizdə qalıblar, Lalazarovlar ailəsi Ağcabədidəki evimizdə gizlənmişdilər. İnanmıram ki, bir erməni bizdən şkiayət etsin.

MUSTAFAYEV - Dəvəçidən Şamaxıya getmisiniz, eləmi?

MİRZƏYEV - Bəli. Tapşırıq aldım ki, bolşeviklər Şamaxıya 600 nəfər səfərbər ediblər, təcili orada olmalıyam. Elə axşam yola düşlüm.

YAKOVLEV - Siz hansı ilin hansı ayına və gününədək müsavat hökumətinə inam və sədaqətlə xidmət etmimsiniz?

MİRZƏYEV - Dəvəçi polis sahəsinə 1920-ci il yanvarın 6-da təyinat almışam, oradan aprelin 20-də çıxmışam.

MUSTAFAYEV - Siz ərizənizdə yazmışdınız ki, xəstəliyinizlə əlaqədar xahiş edirsiniz ki, işdən azad ediləsiniz. Bəs sonra nə oldu?

MİRZƏYEV - İşdən azad etmədilər, Bərgüşad sahəsinə göndərdilər.

MUSTAFAYEV - Budur, baxın arxiv sənədinə. Burada yazırsınız: "Qubernator cənablarına. Polis pristavı Şamilbəy Mirzəyev tərəfindən. Buradakı iqlim şəraiti mənim sağlamlığıma çox pis təsir etdiyindən, xahiş edirəm ki, məni Bakı qəzasının başqa bir sahəsinə işə göndərəsiniz". Düzdür?

MİRZƏYEV - Düzdür.

MUSTAFAYEV - Ardı da var. 1920-ci il 30 aprel tarixli əmr: Quba qəzasının Dəvəçi sahə pristavı Şamil Mirzəyev ərizəsinə əsasən bu il may ayının 1-dən Göyçay qəzası Bərgüşad sahə pristavı təyin olunur. Bakı qubernatoru. (İmza. tarix).

MİRZƏYEV - Qubernator aprelin 30-da Bakıda haqqımda əmr imzalayır, mən isə aprelin 28-də artıq Göyçayda idim. Bunu kommunistlər təsdiq edə bilərlər.

MUSTAFAYEV - Siz Dəvəçidən Göyçaya hansı yolla getmisiniz?

MİRZƏYEV - Dəvəçidən dağ yolları ilə Güzdək kəndinə endim, oradan malakanların məskənindən keçərək, Altıağaca çatdım, oradan da Şamaxıya.

MUSTAFAYEV - Siz ki, Ucarda və ya Göyçayda işləməmişdiniz, bu yerlərdə kəndiniz də yox idi, dağ yollarına bələd deyildiniz...

MİRZƏYEV - Yoldaşlar, partiya üzvü, Teatr İnstitutunun direktoru Musayev bu yollara bələddi. Mən komissar işləyəndə Musayev Ucar rayonu inqilab komitəsinin sədri idi. Əlövsəd Məmmədov, Abdulla Abdullayev də məni yaxşı tanıyırdılar.

MUSTAFAYEV - Hansı Abdullayev?

MİRZƏYEV - Abdulla Abdullayev Göyçay qəza inqilab komitəsinin sədri idi.

MUSTAFAYEV - Siz adlarını çəkdiyiniz adamlarla Göyçayda bir yerdə necə olmusunuz?

MİRZƏYEV - 1919-cu ildə mən burada gizli fəaliyyət aparırdım.

YAKOVLEV - 1919-cu ildə məgər pristav deyildiniz?

MİRZƏYEV - Pristav 1920-ci ildə idim.

YAKOVLEV - 1919-cu ildə tərcüməçi deyildiniz?

MİRZƏYEV - 1919-cu ildə məni Göyçaya tərcüməçi kimi göndərdilər, sonra da mərkəzi həbsxanaya saldılar.

YAKOVLEV - Mənim Mirzəyev yoldaşa belə bir sualım var: deyirsiniz ki, gizli bolşevik təşkilatının nümayəndəsi kimi gah bu, gah da digər yerdə olmusunuz. Beriya da bəyan edirdi ki, partiya ona gizli iş aparmağı tapşırmışdı. Triniç də belə söyləyirdi. Triniç Əhmədi deyirəm, eşitmişdinizmi?

MİRZƏYEV - Xeyr!

RƏHİMOV (Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri Sadıq Rəhimov - T.Q.) - Necə yəni eşitməmisiniz, qəzet redaktoru idi.

YAKOVLEV - Türk zabiti Triniç də belə danışırdı. Məgər səni Göyçaya və yaxud Dəvəçiyə gizli partiya təşkilatı pristav göndərmişdi? Siz əgər həqiqətən gizli bolşevik təşkilatının xətti ilə tərcüməçilik, yaxud pristavlıq etsəydiniz, o zaman adamları bir ideya ətrafında təşkil edərdiniz, daha onların saqqalını dənləməzdiniz.

MİRZƏYEV - Dedikləriniz təxribatdır.

YAKOVLEV - Gilvar kəndindən olan onlarla bitərəf və kommunist adamlar bunun təxribat olmadığını sübut edir.

MİRZƏYEV - Əldəqayırma adamları tapmağa nə var ki!

YAKOVLEV - Mən sizə rəsmi sənədləri göstərirəm. Siz Gilvara pristav kimi gəlib, nə işlə məşğul olmusunuz? Cinayətlərinizdən bir-iki adam deyil, 50 nəfərədək zərərçəkən vətəndaş yazmışdır. Bütün bu şikyətləri yoxlatdırmaq əvəzinə, Sumbatov-Topuridze işə almışdır, Bağırov isə 20 səhifəlik elə bir xasiyyətnamə vermişdir ki, bunun əsasında elə indinin özündə də sizə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı vermək olar.

(ardı var)

Teyyub Qurban

Ekspress.- 2010.- 30 oktyabr-1 noyabr.- S. 14.