"Dəyişən dünyamız"ın dəyişməyən Gülruxu

1947-ci ildə gənclər Moskva, Leninqrad və başqa şəhərlərə oxumağa əslində Mir Cəfər Bağırovun təşəbbüsüylə getmişdilər.

Bu yaxınlarda "Qanun" nəşriyyatı tərəfindən buraxılmış "Dəyişən dünyamız" kitabının müəllifi oxuculara belə təqdim olunur: Gülrux Əlibəyli Bakıda doğulub və yaşayır. Leninqrad Dövlət Universitetini bitirib, dissertasiya işini Moskva şəhərində M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı institutunda müdafiə edib. Gülrux Əlibəyli fəlsəfə doktoru, fəlsəfə professoru, publisist, 500-ə qədər elmi-fəlsəfi, tənqidi məqalənin, 18 əsərin müəllifidir.

Kitabın üçüncü səhifəsində verilmiş fotodan məlum olur ki, müəllif Hacı Zeynalabdin Tağıyev məktəbinin şagirdi Məsmə xanım Əlibəylinin övladıdır, böyük bacısı Xanımana Əlibəyli kimi müqəddəs ana məktəbinin ənənələrinə sadiq qalmışdır. Yaşı səksəni adlamış ağbirçəyin fəlsəfi-publisistik əsərinin proloqu Mirzə Ələkbər Sabirin məşhur misrasıdır - BƏNZƏRƏM BİR QOCAMAN DAĞA Kİ, DƏRYADA DURAR!

Kitabı oxuyub başa çatdırandan sonra müəllifin məntiqinə heyran qalırsan, doğrudan da, müasir dünyamızda dəryada dağ kimi durmaq - fəzada kosmonavt olmaqdan çətindir.

Dəyişən dünyamızın qalmaqda davam edən incə və zərif bir xilqət - Gülrux xanım müşahidə etdiklərini oxucularına aşılayır: "Bütün insani münasibətlərin incə tellərlə bağlanmış əlaqələri tədricən, gözəgörünməz tərzdə qırılır, çürüyür, tamamilə pozulur... 20-25 il əvvəl dərin hörmət bəslədiyim bir müəllim mənzil növbəsi yaxınlaşanda onu daha çox ehtiyacı olan iş yoldaşına güzəştə getdi. İndi həmin adam nüfuzlu dövlət institutlarından birində professordur. İmtahanlar yaxınlaşanda tələbələrinə elan edir ki, kim min manat gətirməsə, imtahana gəlməsin. Tələbələr arasında yeni bir meyl də yaranıb: pul verib qiymət alanlar öz çalışqanlığı hesabına oxuyanları lağa qoyub gülürlər. Maariflənmək, sən demə, bu gün gülüş doğurur. İnsan təbiətinin, psixologiyasının bu cür pozulması 100, 50 il ərzində yox, cəmi 20 ilin içində baş verib. Dağılan dünyamız şəxsiyyətin qərar tutduğu özülün kökünü qırır, məhv edir. Şəxsiyyət öz əzəli və təkrarsız, mənəvi-etik məzmununu itirir, ictimai ruh can verir!"

Fəlsəfə professoru bir sıra istilahların zəmanəmizə uyğun izahını da verir:

PUL - Bu gün pul qəfəsdə uzun müddət saxlanılan quş kimi uçub, sərbəst və müstəqil qüvvəyə çevrilib. Bu gün pul hakimiyyətdir, kimini lap siyasi ierarxiyanın başına qaldıran, kimini də rəzil vəziyyətə salan. Bu gün pul mütləq qüvvədir, ali və yeganə məqsəddir. Hətta şüurlu və məzmunlu insan üçün də pul tədricən vasitədən məqsədə çevrilir. İnsan hüquqlarını qorumağa qadir olan cəmiyyətdə oğurluq, rüşvətxorluq və sair əyintilərə müstəsna hallarda təsadüf olunur. Bu cür cəmiyyətdə şəxsi, ümumi, ictimai mənafelər məhz pulun vasitəsilə tarazlaşdırılır. Sağlam cəmiyyətdə adi insanlar pula normal, hətta bir az da soyuqqanlı yanaşırlar, çünki gələcəyə ümid bəsləyirlər, çünki özlərinə güvənirlər. Ən vacibi isə sağlam cəmiyyətdə pul insana qulluq edir, insan pula yox. İdeyasız pullu cəmiyyət mütləq tənəzzülə yuvarlanır. Əgər xalq milli ideyasız keçinirsə, deməli, pul xaotik şəraitdə onu tədricən pozğunluğa, tənəzzülə çıxaracaq və çıxarır. Hakimiyyətin daxilindən dağılması da pulun bir və ya bir neçə şəxsin əlində təmərküzləşməsindən və onların arasında baş verən ciddi ixtilaflardan, çəkişmələrdən başlayır.

BƏDİİLİK - Bədiilik incəsənətin mövcudluğunun parlaq nişanəsidir. Bədiilik oxucunu laqeydlikdən çıxarıb müəllifin həmsöhbəti, həmfikiri edən qapalı qüvvədir. Bədiilik anlayışı çoxcəhətli və hüdudsuzdur, bu gün sırf estetik çərçivədən çıxaraq ictimai, psixoloji, ümummilli məsələyə çevrilib. Həyatı işıqlandırmaqda, millətlər arasında kövrək ünsiyyət yaratmaqda ədəbiyyat və incəsənət əvəzsizdir.

RƏQS - Rəqs insan qəlbinin barometridir. Milli Azərbaycan rəsqlərində xalqın əsrlər boyu formalaşmış mənəvi mahiyyəti, özünəməxsusluğu, adət və ənənələri, millətin inkişaf səviyyəsi əks olunmuşdur. Rəqslərimiz məzmunlu və mənalıdır. O ən sadə fikir və hisslərdən başlayaraq böyük və mürəkkəb hissləri, fəlsəfi düşüncələri əks etdirməyə qadirdir, insanın ən zərif duyğularını, iztirablarını, kədər və sevincini, ürəyindəki dramatik həyəcanlarını ifadə edir. İnsanın ən yaxşı halda fiziki hərəkətlərini tənzim edən yeknəsək qərb rəqslərindən fərqli olaraq, milli rəqslər əxlaqi cəhətdən də mənalı və dolğundur. Bu baxımdan Azərbaycan kütləvi rəqsi "yallı" maraqlıdır. Sayca çoxlu adam əl-ələ verərək eyni zamanda sadə, asan hərəkətlər edir, onların ürəkləri birgə vurur, bədən hərəkətləri, hissləri isə həmahəng olur.

QOCALIQ - Qocalıq prosesdir, biri üçün gözlənilməz və qısa, digəri üçün uzun və üzücüdür. Hər şey qocalığa hazırlıqdan, həyat tərzindən, ağılla idarə olunan ömürdən asılıdır. Qocalıq həm də böyük xoşbşəxtlikdir. Yaxınların sənə azadlıq verir, adi ehtiyaclardan, xırda hisslərdən azadsan. Tələblərini imkanın çərçivəsində saxlaya bilirsən. Sən gənclikdə inersiya ilə yaşadığın günləri və səhvləri təkrarlamırsan. Çünki indi yeganə dayağın ağıldır, düşüncədir.

ŞƏXSİYYƏT - Şəxsiyyət cəmiyyətin mənəvi varlığının aparıcı qüvvəsidir, ictimai ruhun göstəricisidir və onun təzələnməsində rolu əvəzedilməzdir. Bu gün hər bir cılız adam özünü şəxsiyyət sayır. Qısa bir müddətdə geniş arenada parlayan şəxsiyyət yox olur, parlaq insan peyda olan kimi hansısa gözəgörünməz bir qüvvə onun qeyri-adiliyini, istisini söndürür. Elə çıxır ki, parlaq insan xarakteri öz dəyişkənliyi ilə, mübarizliyi ilə, prinsipiallığı, canıyananlığı ilə bazar iqtisadiyyatının qanunlarını pozur, iş adamlarına mane olur. Bəs mübarizlik, başqalarının dərd-sərini öz çiyinlərinə götürmək kimi mənəvi dəyərləri yaşadan şəxsiyyət nə etsin?

YALTAQLIQ - Yaltaqlıq anadangəlmə xüsusiyyət deyil, ictimai mühitin, siyasi qurumun, həyat tərzi və tərbiyənin təsiri nəticəsində yaranır. Ən dəhşətlisi budur ki, yaltaqlıq bu gün əxlaq normasına çevrilməkdədir. Yaltaqlanan adam özünün layiq olmadığı, şəxsi əməyi ilə qazanmadığı mükafatı, gəliri və b.k. yaltaqlandığı mənsəb sahibindən qopartmağa nail olur. Yaltaqlığa xüsusilə məmurlar məftun olurlar. Belələri deyirlər ki, yaltaqlıq hətta qədim dünyanın dahi sərkərdəsi makedoniyalı İskəndərin də ürəyinə yağ kimi yayılıbmış. Ümumiyyətlə, cəsarətli şəxsiyyətləri azalan məmləkətdə riyakar və yaltaqlar, sözsüz ki, artacaqdır...

Ümumiyyətlə, Gülrux xanım Əlibəylinin anası Məsmə xanımın xatirəsinə həsr etdiyi "Dəyişən dünyamız" kitabı bütünlükdə sirayətedici və yaddaqalandır.

Dəyərli kitabı münasibətilə Gülrux xanımı təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı və uğurlar arzulayıram.

Teyyub Qurban

Ekspress.- 2010.- 30 oktyabr-1 noyabr.- S. 14;20.