İnanclar məskəni

Məhəmmədi insanı heyrətləndirən abidələrlə zəngindir

Məhəmmədi kəndi Abşeronun yeni kəndlərindən sayılsa da, qəsəbənin yerləşdiyi ərazi haqqında tarixi məlumatlar mövcuddur. Bizim eradan əvvəl yaşamış tarixin atası sayılan Herodot Azərbaycanda olarkən "Yanardağ"da olmuş, onun yaxınlığında yaşayış məskəni olduğunu qeyd etmiş, həmin məskənin adını "Qurd yuvası" və "Kirməkin" kimi göstərmişdi.

Söylənilənlərə görə, 1112-ci ildə monqol işğalı zamanı kənd camaatı Azərbaycanın cənub bölgələrinə gedərək orada Məhəmmədi, Şahsevənli, Qaradağlı, Qasımxanlı adlı kəndlərdə məskunlaşıblar. Kəndin Muğanlı tayfasının Məhəmmədli tirəsinin adı ilə bağlılığı fikirləri də mövcuddur. Məhəmmədi sözü yerli əhali arasında sadələşdirilib. Bir zamanlar deyərdilər ki, Məhəmmədini başqa Abşeron kəndlərindən fərqləndirən xüsusiyyətlərindən biri də onun coğrafi mövqeyidir. O dövrlərdə qəsəbələr bir-birinə yaxın olduğu halda bu kəndin dörd tərəfi əkin sahələri ilə əhatəli olub. İndi isə... İndi isə ikimərtəbəli evlər, fermalar, yeni salınmış şəhərcik - kiçik evlər kəndi əhatə edir.

"Yanardağ" - atəşpərəstlərin inanc yeri

Hələ qədim dövrlərdə tarixi şəxsiyyətləri heyrətləndirən "Yanardağ" qəsəbənin qərbində yerləşir. Məhz bu dağların varlığına görə hələ qədim dövrlərdən Azərbaycan "odlar yurdu" adlandırılıb. Qoruğun direktoru Malik Fətullayev bildirir ki, hələ qədim dövrlərdə "Yanardağ"ın əks istiqamətində yanan üç təpə olub. Tədqiqatçıların fikrincə, Bakının rəmzi üç alov dili və dəniz simvolu da "Yanardağ"ın mövcudluğuna istinadən seçilib. Araşdırmalar nəticəsində abidənin ərazisində qədim qəbiristanlıq və üç tərəfdən alov izləri aşkar olunub. Qeyd edək ki, islam dinindən əvvəl "Yanardağ" yerli və gəlmə atəşpərəstlərin inanc yeri olub. İndi də bu abidəyə "pir", "ocaq" kimi dəyər verənlər çoxdur. Əsasən də xarici ölkələrdən gələn atəşpərəstlər bura dini ocaq kimi baxırlar. Bu tarixi abidə ilə əlaqədar bir çox əfsanə və rəvayətlər mövcuddur.

"Qotur su" neçə-neçə xəstəyə şəfa verib

"Yanardağ"ın arxa tərəfində yerin altından kiçik vulkan püskürür və ətrafa palçıq qarışıq su səpir. Yerli əhalinin sözlərinə görə, "Qotur su" adlanan həmin su müalicəvi xüsusiyyət daşıyır. Bu su dəri xəstəlikləri üçün çox böyük müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. "Yanardağ"ın digər maraqlı bir yeri isə dağın ən yüksək zirvəsində yerləşən "Qurd yuvası" adlanan mağaradır (bu yerə "qurd qapısı", "qurd keçidi" də deyirlər). Yerli əhalinin sözlərinə görə, qədim dövrlərdə bu mağarada canavarlar məskən saldığından mağaraya "qurd yuvası" adı verilib. Amma mağaranın içində olan naxışlar burada nə vaxtsa insanların da yaşadığının nümunəsidir.

Dağın yuxarı hissəsinin hündürlüyü 116 metrə çatır və bu, Abşeronda ən hündür yer hesab edilir. Qafqaz sıra dağlarının son zirvələrindən biri olan "Yanardağ" dəniz səviyyəsindən 86 m hündürlükdədir. Dağın alovunun hündürlüyü bəzən 10 metrə qədər qalxır. "Yanardağ"ın alovu ən çox qış aylarında daha güclü olur.

Qeyd edək ki, 2007-ci ildə prezidentin sərəncamına əsasən "Yanardağ" qorunan abidələr sırasına daxil edilib və qoruq elan olunub. Həmin il qoruğa 64,55 hektar ərazi ayrılıb. Abidə qoruq elan edildikdən sonra Almaniya, İngiltərə, Yaponiya, Koreya, Norveç, İsveç, Hindistan, Pakistan və digər ölkələrdən gələn turistlərin böyük marağına səbəb olub.

Prezidentin sərəncamına əsasən burada bəzi inzibati işlər görülüb və qoruğa verilən ərazi müəyyənləşdirilib. Qeyd edək ki, bu qoruq tarixi mədəniyyət və təbiət qoruğu olaraq hər iki funksiyanı özündə birləşdirdiyi üçün yeganə qoruqdur və dövlət tərəfindən qorunur. Aidiyyatı qurumlar tərəfindən qoruğun plan sxeminə uyğun ərazisi müəyyən edilib. Bundan əlavə qəsəbədə iki məscid və orta əsrlərə aid olan iki qəbiristanlıq da qoruğun ərazisinə aid edilib. Qoruq artıq beynəlxalq turizm marşrutuna daxil edilib və Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin saytında qoruq haqqında məlumatlar yerləşdirilib.

Qoruğa ayrılan 64,55 hektar ərazinin 54 hektarı Abşeron rayon Məhəmmədi Bələdiyyəsinin ərazisinə, 10 hektarı isə Bakı Şəhər Sabunçu rayonunun ərazisindədir. Hazırda qoruq ərazisində heç bir tikinti işləri aparılmır. Səbəb isə həmin ərazilərin Məhəmmədi Bələdiyyəsi tərəfindən satılmasıdır. Qoruğun ərazisində indi ayrı-ayrı şəxslərə aid olan evlər, fermalar yerləşir.

Dağın yanan hissəsinə "qirməki" vadisi daxildir ki, bu da "qır məkanı" deməkdir. Belə ki, deyilənlərə görə, bir zamanlar burada qır təbii yolla yer səthindən çıxırmış.

Qeyd edək ki, qoruqda hələ abadlaşdırma işləri görülmədiyindən ətraf açıqdır. Bu səbəbdən də qoruğa giriş pulsuzdur. Qədim səyyahlar Abşeronda belə yanan təpələrin, dağların olduğunu qeyd ediblər. Amma onların bir çoxları artıq sönüb. Məhəmmədi kəndində üç yanan dağ olsa da, zaman keçdikcə onlar sönüb və yeganə olaraq bu dağ qalıb.

Daşın dəyəri

Qəsəbədə "Əli daşı" adı ilə tanınan müqəddəs bir pir də yerləşir. Malik Fətullayevin sözlərinə görə, ilk imamımız Həzrəti Əli Bakıdan keçərkən bir neçə qəsəbədə - Buzovnada, Məhəmmədidə izlər qoyub. İndi sakinlər həmin əraziləri müqəddəs pir, inanc yerləri kimi dəyərləndirirlər. "Əli daşı"nın da özünəməxsus maraqlı bir hekayəti var. Rəvayətə görə, Həzrəti Əli həmin ərazidə çörək yeyib. Həmişə hər bir əşyaya dəyər verən imamdan soruşurlar ki, "ya İmam, buyurursan ki, hər bir şeyin bu dünyada dəyəri var, bəs bu daşın dəyəri nədir, varmı"? Bu sualı eşidən imam əli ilə daşı yarı bölür. Daşın içindən taxıl tökülür. "Budur dəyəri", - deyir imam. Həmin vaxtdan "Əli daşı" adını verir sakinlər bu yerə. İndi də Məhəmmədi camaatının inanc yeridir bura. Nə qədər baxımsız olsa belə...

Erməni bicliyi

Qəsəbənin qəbiristanlığında 1918-ci ildə Azərbaycanda şəhid olmuş türk əsgərinin məzarı da var. Qəsəbə xeyriyyəçiləri məzarın məhv olub, yoxa çıxmaması üçün məzarı təmir etdiriblər. Məzarlığın mollası qəbiristanlıqda yerləşən digər qəbirlərin forması haqqında da danışır. Onun sözlərinə görə, məzarların çoxu ermənilər tərəfindən düzəldiyi üçün "xaç" formasını özündə əks etdirir. Qeyd edək ki, qəsəbə bələdiyyəsi çoxdan unudulmuş, artıq torpağa qarışmaqda olan bu məzarlığı da təmir etdirəcək. Bu barədə bildirən bələdiyyə nümayəndəsi Vüqar Hüseynovun sözlərinə görə, bələdiyyə hazırda 1941-1945-ci illər müharibəsində şəhid düşmüş Məhəmmədi sakinlərinin şərəfinə qəsəbədə qoyulmuş "Sovet əsgəri" abidəsini də təmir etdirir.

Əhalinin avtobus dərdi

Bir neçə il əvvəl kənddə hər sahədə problemlər olsa da, əhali indi hər şeyin qaydasına düşdüyünü deyir. Bununla belə, qəsəbə camaatının şikayətlənməyə yeri var. Əhali qonşu Digah qəsəbəsi ilə arada marşrut avtobusun olmamasından şikayətlənir. "Biz "Əzizbəyov"a, ordan "20 Yanvar"a gedib sonra marşrutla Digaha gedirik. Halbuki qonşu kənddir", - deyən Sevda xanım əhalini daha çox bu problemin narahat etdiyini bildirir. "Kəndlərarası bir avtobus versələr, çox yaxşı olar", - deyir sakinlər.

Qəsəbəyə gedərkən nahar vaxtı olduğundan bələdiyyənin qapısı bağlı idi. "Yəqin bələdiyyə sədri nahardan sonra qayıdar" fikriylə yenidən bələdiyyəyə getdim. Bələdiyyə sədri Vaqif Xəlilov yenə də yerində deyildi. Bununla belə onunla telefonla danışa bildim. Hirsli-hirsli xəstə olduğunu deyən sədr suallarımızı bələdiyyə nümayəndəsi Vüqar Hüseynova ünvanlamağımızı məsləhət bildi.

Vüqar Hüseynovun sözlərinə görə, bələdiyyə bu kənd üçün çox işlər görüb. "Uşaq baxçasını, məktəbi, yolları təmir etdirmişik. Bu günə kimi kanalizasiya sistemi olmayan qəsəbəyə bələdiyyənin yardımı ilə Kürdəxanı qəsəbəsindən kanalizasiya sistemi çəkilir".

Bu dəfə Məhəmmədi kəndinin qonağı oldum. Sakit, səssiz, kasıb bir qəsəbənin dərd-səri, qayğıları ilə tanış olub, onları sizlərlə də bölüşdüm...

İradə CƏLİLOVA

Ekspress.- 2010.- 16 sentyabr.- S. 8.