"Mən Depardyeyə
inanmıram..."
Şahin Sinaria (Əliyev) 1965-ci ildə
Laçın rayonunda anadan olub. Bakıda Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetinin aktyorluq fakültəsini,
sonra isə Tiflis Kino Akademiyasını bitirib. 1995-ci ildən
Fransada yaşayan Şahin bəyin fransız dilində bir
neçə kitabı dərc olunub. Əsərləri bir
çox teatrlarda səhnələşdirilib.
- 1990-cı ildə Sankt-Peterburqa
"Lenfilm"də işləməyə getdim. Orada bir film
çəkdim: amma nümayişinə icazə verilmədi,
qadağa qoyuldu. Daha sonra Fransaya dəvət aldım. 1995-ci
ildə Fransaya köçdüm, indi orada yaşayıb
çalışıram. Fransada mən əsasən nəsr
sahəsində çalışıram: tərcümələr
edir, romanlar, pyeslər yazıram. İndiyədək Fransada 2
kitabım dərc olunub, 10-dək əsərim eksperimental
teatrlarda səhnəyə qoyulub. 2005-ci ildə pyeslərimə
görə Avropa ssenari müsabiqəsində qalib odum. Azərbaycan
yazıçılarından Elçin Əfəndiyevin, Cəlil
Məmmədquluzadənin, Ramiz Rövşənin, Rəşad
Məcidin kitablarını tərcümə etmişəm.
Fransada Ayaz Salayevin, Bəxtiyar Xanızadənin, Mehriban Zəkinin
gecələrini təşkil etmişəm. Qısası,
Fransada Azərbaycan mədəniyyətinin, teatrının,
kinosunun, ədəbiyyatının təbliği
missiyasını öz üzərimə
götürmüşəm. Özüm aktyor kimi oynamasam da,
öz əsərlərimi bir çox teatrda səhnələşdirmişəm.
- Konkret olaraq Fransada hansı
teatrlarla işləyirsiniz?
- Parisdə "Teatr Düqar",
"Teatral" kimi bir çox eksperimental teatrlarla
çalışıram. Çox vaxt özləri mənə
sifariş edirlər. Əsərlərimi ya özüm səhnələşdirirəm,
ya da başqasına verirəm.
- Bakıya qayıdanda teatr və
kino ilə bağlı hansı dəyişikliklərlə
rastlaşdınız?
- Akademik Milli Dram Teatrının əsaslı
təmir edilməsinə çox şad oldum. Mən Bakıya
hər dəfə az müddətə gəlirəm, həmin
müddəti də dostlarımla və qohumlarımla
keçirməyə sərf edirəm. Bu dəfə gələndə
də başım dost-aşnaya qarışdı. Ona görə
də hər hansı mənfi və ya müsbət dəyişikliklər
barədə danışa bilmərəm.
- Akademik Milli Dram Teatrının
direktoru İsrafil İsrafilov tamaşaların keyfiyyətini
qaldırmaq üçün xarici rejissorlarla əməkdaşlıq
ediləcəyini deyib. Bundan başqa, xaricdə rejissor kimi fəaliyyət
göstərən soydaşlarımızla da əlaqələr
qurulur. Sizə belə bir təklif olunubmu?
- Bilirsiniz ki, Azərbaycan
teatrının inkişaf proqramı təsdiq olunub. Bu proqramda
teatr və kinoda prodüserlərə geniş səlahiyyətlər
verilir. Mən özüm həm də kinorejissoram. Fransa tərəfindən
Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə
ssenari təqdim edəcəyəm. Teatra gəldikdə isə,
mənə dostlarım məsləhət bildilər ki,
"Azdrama"da tamaşa hazırlayım. Amma mənə
teatrın rəhbərliyi dedi ki, artıq bu ilin planı dolub,
əlavə imkanları yoxdur. Eybi yox, gələn il də bəxtimizi
bir daha sınayarıq. Mən eşitdiyimə görə,
İsrafil İsrafilov xarici rejissorların dalınca gah
İtaliyaya, gah da Rusiyaya gedir. Mənə hər hansı təklifin
olunmaması özümə də qəribə gəldi...
- Bəs nə yaxşı, Azərbaycana
gəlib burada film çəkmək istəmirsiniz? Hər
halda uzun illərdir Avropada yaşayıb
çalışırsınız, orada yaşayan
insanların zövqünü bilirsiniz.
- 2005-ci ildə Avropa Ssenaristlər
Fondunun elan etdiyi müsabiqədə qalib seçilən
ssenarini Bakıda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə
təklif etdim ki, film çəkilsin. Təəssüf ki,
ssenarini burada qəbul etmədilər. İndi xalq
yazıçısı Elçinin "Mahmud və Məryəm"
əsəri əsasında ssenari işləmişəm, onu təqdim
etmək fikrim var.
- Fransa Avropada ən iri kino sənayesinə
malik ölkədir. Neçə illərdir, siz də bu sənayenin
içərisindəsiniz. Sizcə, biz kinomuzu necə
inkişaf etdirə bilərik?
- Əvvəla, pul məsələsini
həll etmək lazımdır. Fransada ildə 200-dək film
çəkilir. Bunlardan 150-si uğurlu alınmasa da, heç
olmasa, 40-50-si yüksək keyfiyyətdə alınır. Bu rəqəm
böyük şeydir. Azərbaycanda il ərzində
bütün filmlərə ayrılan büdcə vəsaitinə
Fransada uzağı bir ortabab film çəkmək olar. Digər
tərəfdən, Fransada, ümumiyyətlə, Avropada ifrat dərəcə
azadlıq var. Orada elə şeylər var ki, Bakıda
qadağandır. Fransada deyilmir ki, bunu etmək olmaz. Bir də,
Azərbaycanda yalnız bura aid olan ssenarilər çəkilir.
2005-ci ildə mənim ssenarimə görə dedilər ki,
burada Azərbaycan barədə lazımi qədər məlumat
azdır. Orada elə şey yoxdur, istəyirsən Fransanı
söy, pislə, sənə heç kim qadağa qoya bilməz.
Yəni, mentalitet məsələləri də var...
- Fransa ermənilərin ən
çox yaşadığı ölkədir. Azərbaycanlılar
üçün orada yaşayıb işləmək problemi
yoxdur ki?
- Doğrudur, erməni
soyqırımı ilə bağlı qətnaməni Fransa
parlamenti qəbul etdi. Amma bir şeyi vurğulamaq istəyirəm
ki, o ərəfədə adlı-sanlı fransızlar bunun əleyhinə
çıxdılar. Azərbaycanda hamı elə bilir ki,
fransızlar erməniləri sevirlər, onlarla
mehribandırlar. Xeyr, belə deyil. Fransada rəsmi olaraq 300 min
erməni yaşayır. Özü də bunların
böyük əksəriyyəti ötən əsrin əvvəllərində
Fransaya köçən ermənilərin törəmələridir.
Amma azərbaycanlılar çox azdırlar. Çünki azərbaycanlıların
Fransaya emmiqrasiyası ötən əsrin 90-ci illərindən
sonra başlayıb. Yadıma gəlir ki, 1995-ci ildə mən
Fransaya gedəndə 1 nəfər azərbaycanlını
güclə tapdım. Tələbələri çıxsaq,
sözünü deməyi bacaran, yüksək intellektə
malik 10-15 adam var orada. Ona görə də Fransada
diasporamızı qura bilməmişik. Bu o demək deyil ki,
sayımız azdır deyə, fransızlar bizi
tanımırlar. Xeyr, Fransada Azərbaycan barədə kifayət
qədər insanların məlumatı var. Fransadakı səfirliyimizin
dəstəyi ilə milli günlərimizi yüksək səviyyədə
qeyd edirik. Azərbaycanı tanıtmaq üçün tez-tez ədəbi
gecələr təşkil edib, tanınmış
fransızları ora dəvət edirik. Mən əminliklə
deyə bilərəm ki, Fansada insanların Xocalı
soyqırımı barədə malumatı var. Amma bu həqiqətdir
ki, 300-400 min insanın qarşısında 15-20 adamın nəsə
etməsi çox çətindir. Yadıma gəlir, prezident
Sarkozi özü dedi ki, Qarabağ Azərbaycanındır, Ermənistan
işğal etdiyi torpaqları qaytarmalıdır. Bu sözdən
sonra ermənilər Fransada, İrəvanda təşvişə
düşdülər. Baxmayaraq ki, Sarkozi türkləri sevmir,
amma erməniləri də, məncə, elə də çox
xoşlamır. Bir də, bir şeyi yaddan
çıxarmayın ki, kimin rəhbərlik etməsindən
asılı olmayaraq Fransanın özünün milli
maraqlarına söykənən siyasəti var. Əslində,
bu gün Fransada ərəblərə qarşı münasibət
birmənalı deyil. Çünki son 20 ildə Fransaya
inteqrasiya edən ərəblər orada vəziyyəti tez-tez
qarışdırırlar, İslam dininin qaydaları ilə
yaşayırlar. Qısası, onlar Fransanın bəlasıdırlar.
Başa düşmək istəmirlər ki, Fransa yaşamaq
üçün ən yaxşı yerdir. Çünki bayaq
dediyim kimi, orada həddindən artıq demokratiya var. Hərdən
fransız dostlarıma zarafatla deyirəm ki, əgər mən
prezident olsaydım, buradakı demokratiyanı
qaldırardım...
- Görünür, antidemokratik
düşüncə bizim genimizdə var?
- Doğru buyurdunuz, yəqin ki, belədir
(gülür). Mənə elə gəlir ki, Fransada demokratiyanın
diktaturası hökm sürür. Bilmirəm belə termin var,
ya yox, Fransanın bugünkü cəmiyyəti mənim
düşüncəmə görə belə vəziyyətdədir.
Fransada "Kuklalar" proqramı var, orada prezident haqqında
elə şeylər danışırlar ki, şəxsən mən
ona baxanda, inciyirəm ki, hər halda dövlət
başçısı barədə belə şeylər demək
olmaz, eyibdir.
- Azərbaycana qayıtmaq istərdinizmi?
- Sözün düzü, mən
qayıdıb daha burada yaşaya bilmərəm...
- Belə çıxır ki, ifrat
demokratiya vətən sevgisindən yüksəkdə durur?
- Belə baxanda, Azərbaycan
Qafqazın ən inkişaf etmiş demokratik ölkəsidir.
Sadəcə olaraq, mən artıq Fransaya adaptasiya olmuşam,
yenidən buranın şəraitinə uyğunlaşmaq mənə
çətin olar. Mən artıq fransız dilində
düşünüb, o dildə də yazıram.
- Nədənsə, istedadlı insanlar
xaricə işləməyə gedəndən sonra heç
qayıtmırlar. Sizcə, bu, nəylə bağlıdır?
- Bilirsinizmi, əsl sənət
adamı, yaradıcı insan çox həssas olduğu
üçün azadlıq arzusunda olur. Onun
azadlığına hər hansı formada təzyiq olursa,
dözə bilmir.
- Bir müddət əvvəl məşhur
fraysız oru Jerar Depardye Bakıda oldu. Söz verdi ki, Azərbaycan
kino sənayesinin inkişafı üçün əlindən
gələni əsirgəməyəcək. Onunla
tanışlığınız varmı, necə bilirsiniz,
ona inanmaq olarmı?
- Bakıdan qayıdandan sonra mənim
onunla görüşüm oldu. Onda Depardye dedi ki, Azərbaycandan
tələbələr aparacaq, onlarla qısametrajlı filmlər
çəkəcək. Bilirsinizmi, sözün düzü, mən
ona inanmıram. Əvvəla, yəqin ki, onun ermənipərəst
biri olduğunu siz də bilirsiniz. Bundan başqa, o, xeyirxah insan
deyil. Ona görə də inanmıram ki, Azərbaycan kinosunun
inkişafı üçün havayı iş görsün. Fikrimcə,
olsa-olsa, bir gənci Fransaya aparıb ona dərs verə bilər,
vəssalam. Depardye bu gün kinodan çox bizneslə məşğuldur.
Onun bu gün iri şərabçılıq, restoran və
neft biznesi var. O, kino ilə hobbi kimi məşğul olur.
- Azərbaycanda bu gün mühafizəkarlıq
nisbətən güclüdür. Bəzən müasir
düşüncəli gənclər təzyiqlərlə
üzləşirlər. Siz Fransaya gedib sıfırdan
başlamış biri kimi, nə məsələhət edərdiniz
ki, onlar da hər hansı inkişaf etmiş ölkəyə
gedib orada müəyyən nəticələr əldə edə
bilsinlər?
- Azərbaycan xalqının
istedadlı gəncləri kifayət qədərdir. İstər
musiqidə, istər kinoda, istərsə də teatr sahəsində
kifayət qədər dünya miqyasında nəticələr
əldə edənlər var. Xaricə getmək istəyənlər
gedəcəkləri ölkənin dilini və oradakı
insanların psixologiyasını yaxşı öyrənsinlər.
Bunların öhdəsindən gələnlər,
istedadları varsa, nəticə əldə edəcəklər.
Buna əmin olsunlar. Götürək Fransanı, burada
fransız dilində yaxşı danışmasanız,
heç harda sizə yer yoxdur. Fransada o biri inkişaf etmiş
Avropa ölkələri ilə müqayisədə yaşamaq
çətindir. Çünki fransızlar alman, ingilis, italyan
və digər avropa xalqları ilə müqayisədə
çox həssasdırlar. Üzdə hiss etdirməsələr
də, daxildə hər insanı asanlıqla qəbul etmirlər.
İLTİFAT
Ekspress.- 2011.- 2-4 aprel.-
S.12.