Ağanın tələbəsi, xanəndələrin
müəllimi
Yadıma uşaqlıq illərimdə
əzbərlədiyim bir
şeir düşür.
Müəllim peşəsinə
sevgi-məhəbbətlə süslənən, misraları
axıcılığı ilə yaddaşlara hopan şeir...
Qəribə də olsa, o şeirin
nə boyda olmağını indi xatırlamıram. Çoxlarının
əzbər bildiyi bu iki bənddən savayı:
Ey hörmətli müəllim,
Hər könüldə yerin var.
Hər kənddə, hər şəhərdə,
Sənin meyvələrin var.
Əkdiyin ağacların
Gülü-çiçəyi
solmaz.
Dünyada sənin kimi
Varlı bağban tapılmaz.
Yazımızın qəhrəmanının
kimliyini, nəçiliyini bunca gözəl ifadə edən
özgə söz tapmaq çətindi. Həyatını xanəndəlik
sənətinə həsr edən Nəriman Əliyevin adı
çəkiləndə məhz bu şeir
parçasını xatırlayıram. Azərbaycanda pedaqoq
xanəndə kimi Seyid Şuşinskidən sonra şöhrət
zirvəsində məğrurcasına dayanan ikinci şəxsdi
Nəriman müəllim. Yetirmələrinin sayı və
sanbalına görəsə, bəlkə də birinciliyə
layiq Nəriman müəllim.
Nəriman Əliev sənətə
nisbətən gec gəlmişdi. Daha doğrusu o erkən gənclik
çağlarından əlinə qaval götürüb, el
şənliklərinə getsə də, təhsil almaq,
peşəkar xanəndə kimi yetişmək qərarına
gələndə artıq müəyyən yaşa
çatmışdı. Və bəlkə də bibisi
oğlu, o illərdə məşhur Asəf Zeynallı
adına Bakı Musiqi Məktəbində oxuyan, bu gün
hamının yaxşı tanıdığı, görkəmli
qaboy ifaçısı Kamil Cəlilov olmasaydı, Nəriman
böyük sənətə gəlməyəcəkdi. Amma nə
yaxşı yaşda balaca olmasına baxmayaraq Kamilin dedikləri
onun ağlına batır. Beləcə, 26 yaşlı Nəriman
muğam aləmində adı hələ
sağlığında əfsanələşən Seyid
Şuşinskinin qarşısında imtahan verir. Ağa (Seyid
Şuşinski - S.E.) cavan bakılı balasını əməlli-başlı
sınağa çəkir. Və görünür bərkdən-boşdan
yaxşı çıxdığından, dünyanın hər
üzünü görmüş, bir vaxtlar qıy vuran səsiylə
çoxlarının ürəyinə od salmış,
köhlən atını şöhrət zirvələrində
səyirtmiş Ağa yalnız dərs deməyə
razılaşmır, həm də əbədilik ülfət
bağlayır az qala nəvəsi yerindəki Nərimanla.
1956-cı ilin payızında
Ağa birinci kursda oxuyan tələbəsinin Buzovnadakı evinə
qonaq çağrıldığı gündən bu ailəyə,
ocağa ürək qızdırır. Ailə sarıdan bəxti
gətirməyən nəhəng sənətkar qocalıq
qapını döydüyü vaxtda tək-tənha
yaşamaqdan üşənir, özünə həyan
axtarır. O, bu rahatlığı, doğmalığı,
isti münasibəti Nərimangilin evində tapır. Həmin
vaxtdan etibarən Ağa tələbəsinin evində
qalmağa başlayır. Az sonra həmin həyət-baca
bütün kənddə məşhurlaşır. Hətta
şəhərdən Buzovnaya gələn nabələdlərə
"Ağanın evinin yanında düşərsən"
deyə nişan verirlər bu yeri.
Tələbə Nərimanın
atası - ev-eşiyin həqiqi sahibi, məxsusi sənəti,
vəzifəsi olmasa da, muğama sonsuz sevgi bəsləyən,
Seyid kimi ustada xidmət göstərməkdən zövq alan
Mövsüm kişi camaat arasında deyilən sözdən nəinki
daralar, aksinə məmnunluq hissi keçirərdi. Zarafatıydımı,
o boyda sənətkar bu evdə yaşayırdı. Ötən
əsrin ortalarında, sənət və sənətkara
hörmət-izzətinin başqa sayaq olduğu
çağlarda bu, təbii qarşılanan məsələ
idi. Televiziyanın evlərə
təzəcə ayaq
açdığı, radionun hələ
şan-şöhrətdən düşmədiyi illərdə
böyük-kiçik vardı, hələm-hələm
aradan pərdə
götürülməzdi. Belə
qayda-qanunların hökm sürdüyü
dövrdə Ağa və onun kimi
sanballı köhnə
kişilərin bir sözü
iki olmazdı. Adi vətəndaşlardan tutmuş,
dövlət adamlarınadək hamının qapısı
onların üzünə açılar, xahişləri, diləkləri
yerdə qalmazdı. Və heç şübhəsiz belə
bir vaxtda Seyid təki ustadlarla kəlmə kəsmək
xoşbəxtlik sayılardı. Onda ola hər gün
Ağayla bir süfrənin
başında oturasan, az-az
danışan bu qaraqabaq kişinin hərəsi
bir dünyaya bərabər hikmətli sözlərini
eşidəsən. Dinləyənlərin, görənlərin,
bilənlərin xoş halına. Gənc
Nəriman nəinki ustadından öyrənər, hərəkətlərindən,
öyüd-nəsihətlərindən nəticə
çıxarararmış. İndi çoxlarına qəribə
görünsə də, bu həqiqətdi.
Altmışsəkkizillik həyatının
otuz üç ilini Seyidsiz keçirən Nəriman Əliyevin
əslində bircə günü, bircə saatı belə
ustadsız ötüşmədi. Bütün bu illər ərzində
dərs dedi və Ağadan görüb-götürdüklərini
damlabadamla tələbələrinə öyrətməklə
daim ustadına sadiq qaldı. Məhz buna görə onun
adı xanəndə müəllimlər içərisində
Seyid Şuşinskidən sonra ikinci çəkilir. Əgər
Seyid Azərbaycanda xanəndəlik sənətinin pedaqoci əsasını
qoyandısa, bu yolu layiqincə davam etdirənlərin
sırasında birinci yerdə dayanan Nəriman müəllimdi.
Belə deməyə yetərincə əsas var. Hər bir
iş nəticəylə ölçülür qənaətinə
söykənsək, başqa cür düşüməyə
yer qalmır. Canəli Əkbərov, Ağaxan Abdullayev, Səfa
Qəhrəmanov, Zümrüd Məmmədova, Mələkxanım
Əyyubova, Qaraxan Behbudov, Vahid və Sabir Abdullayevlər, Rəhimə,
Gülyaz və Gülyanaq Məmmədovalar, Kifayət Gəncəli,
Təranə Vəlizadə, Eyvaz Həsənov, Yaqut
Abdullayeva, Teyyub Aslanov, Ruzə İbişova, Qəzənfər
Abbasov, Vahid Quliyev, Məhərrəm Həsənov... Adları
sadalalanan sənətkarları hamı tanıyır. Amma yəqin
çoxları bilmir ki, onların hamısı Nəriman Əliyevin
yetirmələridi. Və yalnız onlarmı? Bəs, rəsmən
başqa müəllimin sinfində oxusalar da, ustaddan dərs alan
Sabir Əliyev, Nəzakət Məmmədova, Zaur Rzayev, Səxavət
Məmmədov və başqaları? Axı, belələri də
az deyil.
Bəli, bu gün Azərbaycanda sənətdə
müəyyən uğur qazanananların əksəri onun
payına düşənlərdi. Tələbəlik illərindən
təzəcə ayrılmış, filarmoniya səhnəsində
hələ özünü xanəndə kimi tamam-kamal təsdiq
eləməmiş Nəriman müəllim əvvəlcə
böyük tarzən, görkəmli muğam bilicisi Əhməd
Bakıxanovun təklifiylə 12 saylı uşaq musiqi məktəbində,
az sonra məzunu olduğu Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbində
dərs deməyə başlayanda bəlkə də
ağlına belə gəlməzdi ki, ömrünün
sonunacan burada çalışacaq. Və onun qismətinə
ifaçı yox, məhz pedaqoq kimi tarixdə qalmaq
yazılacaq. Düzdü, xanəndəlikdən ayrı
düşməyəcəkdi o. Amma
ifaçılığı müəllimliyə qurban verəcəkdi.
Taleyini büsbütün tədrisə bağlayacaqdı.
Yetirmələrinin xoş sorağı gəldikcə sevinəcək,
ürəyi dağa dönəcəkdi. Neyləyəsən
ki, onun özünü qiymətləndirmək, əməyinin
dəyərini vermək aidiyyəti vəzifə sahiblərindən
kimsənin fikrindən keçməyəcəkdi. Ta yeni
dövrün, zamanın gəlişinədək belə davam
edəcəkdi. Təsadüfən bir məclisdə mədəniyyət
naziri Polad Bülbüloğlu onu görəndən sora tilsim
sınacaqdı. Nəriman Əliyev 1992-ci ilin payızında əməkdar
müəllim fəxri adına layiq görüləndə əməllicə
duyğulanmışdı. Altmış iki yaşını
arxada qoyan ustad halal haqqını almışdı. O, Əhməd
Bakıxanov və Seyid Şuşinskidən sonra muğam
dünyasında bu fəxri ada layiq bilinən
ücüncü, müəllimlərindən ardınca isə
birinci şəxsiydi.
Nəriman Əliyev 1998-ci ildə
haqq dünyasına qovuşdu. İki il sonra doğma kəndində
bacısı oğlu, tanınmış kaman
ifaçısı, pedaqoq, musiqişünas alim Arif Əsədullayevin
təşəbbüsüylə yubileyi keçirildi. Həmin
vaxt Arif müəllim vaxtilə "Rast",
"Çahargah", "Bayatı Şiraz",
"Şur", "Rahab", "Arazbarı",
"Mahur-hindi", "Mani" "Humayın"
muğamlarını sevə-sevə ustadın ifasından
seçmələri disk şəklində buraxdırdı. Yeri
gəlmişkən, 35-40 il əvvəl Bəhram Mansurov və
Həbib Bayramovun ansambllarının və Arif Əsədullayev
və Elxan Müzəffərovun müşayiətilə lentə
alınmış, radionun qızıl fondunda saxlanan, "Bayatı
Şiraz", "Mahur-hindi", "Rast",
"Çahargah" muğamları Nəriman müəllimin
ifasında əsl kassik nümunələrdi. Və məhz həmin
muğamların diskdə yer alması olduqca əhəmiyyətli
məsələdi.
Yetmişbeşillik yubileyində Nəriman
Əliyevin həyat və yaradıcılığı sənədli
filmin diliylə ekrana gəldi. Amma ötən ilin mayında nədənsə
əvəzsiz muğam müəlliminin səksən
yaşı heç yerdə xatırlanmadı. Ailəsi,
xüsusilə, ömürgün yoldaşı Xalidə
xanım sarsıldı. Ondan bir qədər əvvəlsə
açılışı olan Beynəlxalq Muğam Mərkəzində
büstləri sıralanan görkəmli muğam
ustadlarının sırasında Nəriman Əliyevin
yoxluğu ona yer eləmişdi...
Bu yazı yubileydən sonra ortaya
çıxsa da, hər halda gərəksiz deyil, sanıram. Və
məncə onun yetirmələri olmuş sənətkarların
bir qismi öz təbliğlərinə çalışmaqla
yanaşı, arada müəllimlərini də yada salsalar pis
olmaz. O müəllimi ki, ustadını evində saxlayıb,
ayağını yuyub, qulluğunda dayanmağı şərəf
məsələsi bilmişdi. Vəssalam...
Seymur Elsevər
Ekspress.-2011.- 5-7 fevral.- S.18.