Formula tapılsa, sovetdənqalma əmanətlər qaytarılacaq

Musa Quliyev: Əmanətlərin qaytarılmasında maliyyə yox, hüquqi və texniki problemlər var

MDB ölkələrinin əksəriyyətində əhalinin keçmiş sovet banklarında qalan əmanətlərinin qaytarılmasına başlanılıb. Azərbaycandasa bu proses yubanır, sanki iş daşa dirənib. 2011-ci ilin dövlət büdcəsində də bununla bağlı vəsait nəzərdə tutulmayıb.

Problem nədədir, sovetdənqalma əmanətlər nə vaxt qaytarılacaq, bunun üçün müvafiq qanun nə zaman qəbul ediləcək? "Ekspress"in əməkdaşının suallarını Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin sədr müavini Musa Quliyev cavablandırır.

- Sovetdənqalma əmanətlər məsələsinin bu il Milli Məclisin müzakirəsinə çıxarılacağı gözlənilirmi?

- Ümumiyyətlə, əmanətlərin qaytarılması təkcə Milli Məclisin məsələsi deyil, bu daha çox hökuməti narahat edən bir məsələdir. Əmanətlərin qaytarılmasının ləngiməsinə mane olan səbəblərdən ən birincisi qaçqın problemidir. Rayonlar qəfil işğal olunduqdan sonra əmanət kassalarının dağıdılması, oradakı sənədlərin çoxunun itməsi, Ermənistandan didərgin düşən 250 min adamın sənədlərinin əslinin Ermənistanda qalması bu məsələnin həllində çox ciddi problemlər yaradır.

Onları həll etmək üçün ümumi bir formula tapılmalıdır. Zamana ehtiyac var. Burada bəziləri maliyyə probleminin olduğunu söyləyirlər, lakin maliyyə problemi yoxdur. Sadəcə hüquqi və texniki problemlər mövcuddur ki, onlar bu məsələnin həllini ləngidirlər. Düşünürəm ki, bu problem gec-tez öz həllini tapmalıdır. Bu səbəbdən də Milli Məclisin yaz sessiyasında mən millət vəkillərinə bununla bağlı müraciət edəcəm.

- 2011-ci ilin dövlət büdcəsində əmanətlərin qaytarılmasına dair maliyyə vəsaiti ayrılmayıb. Bu prosesin ən azı bu il üçün başlanmayacağını söyləmək olarmı?

- Düzdür, əmanətlərin qaytarılması üçün 2011-ci ilin dövlət büdcəsində maliyyə ayrılmayıb. Bununla belə, məsələ prinsipcə həll oluna bilər. Məsələn, neftin qiymətinin artması ilə bağlı büdcədə əlavə gəlir ola bilər və ya Prezidentin Ehtiyat Fondundan bu məsələ üçün maliyyə ayrıla bilər. Amma hər halda ilk növbədə əmanətlərin qaytarılmasına dair hüquqi sənəd hazırlanmalıdır. Bu, qanun və ya Nazirlər Kabinetinin qərarı ola bilər ki, məsələ tənzimlənsin.

Bir məsələ də var ki, keçmiş MDB məkanında heç bir respublika bu məsələni optimal şəkildə həll edə bilməyib. O qədər ciddi problemlər ortaya çıxdı ki, hamısı onu yarımçıq dayandırdı. Bəzən mediada deyirlər ki, guya bütün respublikalar əmanət kassalarında olan vəsaitləri qaytarıblar. Bunların heç birinin əsası yoxdur, dezinformasiyadır.

- Azərbaycandan köçən ermənilər banklarda qalan əmanətlərini tələb etmək üçün beynəlxalq təşkilatlara müraciət ünvanlayıblar. Necə düşünürsüz, bu əmanətlərin qaytarılması real ola bilərmi?

- Ümumiyyətlə, onu demək lazımdır ki, həm Ermənistandan deportasiya olunub Azərbaycana gələnlərin, həm ölkəmizdən Ermənistana gedən ermənilərin, həm də Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı işğal olunan ərazilərdən məcburi köçkün vəziyyətinə düşən 750 mindən çox azərbaycanlının problemləri kompleks şəklində həll olunmalıdır. Lakin bu problemlər Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı olduğuna görə onların həlli münaqişə həll olunandan sonra mümkün ola bilər.

Nə qədər ki, münaqişə öz həllini tapmayıb, Ermənistan tərəfindən işğal olunan torpaqlarımız geri qaytarılmayıb, onların hərbi qüvvələri Azərbaycan ərazilərindədir, köçkün düşən azərbaycanlılar işğal olunan ərazilərə qayıtmayıb, münaqişənin həlli ilə əlaqədar sülh anlaşması imzalanmayıb, qalan xırda sosial, maliyyə, o cümlədən mülkiyyət və maddi təminat məsələlərinin həll olunması mümkün deyil.

Ona görə də əmanətlərin qaytarılması ilə bağlı Azərbaycandan köçən ermənilərin haraya müraciət etmələrinin nə hüquqi, nə də praktiki önəmi ola bilər. Qaçqınların statusu haqqında beynəlxalq Konvensiya var. Bu gün beynəlxalq məsələlər, o cümlədən də qaçqınların mülkiyyət məsələləri bu konvensiya ilə tənzimlənir. Burada digər faktor ondan ibarətdir ki, ermənilər Azərbaycandan 1989-1990-cı illərdə köçüb gediblər. O zaman Azərbaycan müstəqil dövlət deyildi. Onlar SSRİ vətəndaşı kimi Azərbaycan SSR-nin ərazisini tərk ediblər, vəsaitlərini isə sovet vətəndaşı kimi SSRİ əmanət banklarına qoyublar. Onun da hüquqi bazası Azərbaycan deyil, Rusiya olduğundan məqsədəuyğun olardı ki, ermənilər öz iddialarını Azərbaycana deyil, Rusiyaya yönəltsinlər. Azərbaycanda müstəqillik əldə olunan zaman burada nə ermənilər, nə də onların vəsaitləri vardı. Ona görə də bu məsələlərə münaqişə həll olunduqdan sonra kompleks şəkildə baxıla bilər.

- Sizcə, Ermənistandan deportasiya olunan və ərazilərimizin işğalı nəticəsində məcburi köçkün düşən azərbaycanlılar bu məsələ ilə bağlı daha çox tələb etmək hüququna malik deyillərmi?

- Mən düşünürəm ki, bizim Ermənistandan deportasiya olunan azərbaycanlı qaçqınlarımız da onların qarşısında eyni məsələləri qaldırmalıdırlar. Hər halda məsələ faktlaşdırılmalıdır və beynəlxalq məhkəmələrə, təşkilatlara, eyni zamanda qaçqınlarla bağlı məsələlərlə məşğul olan beynəlxalq qurumlara bu haqda məlumat çatdırılmalıdır.

Bildirilməlidir ki, bu, təkcə Azərbaycandan gedən ermənilərin maliyyə problemi deyil, həm də Ermənistandan deportasiya olunan azərbaycanlıların maliyyə və mülk problemləri var. Bir fakt ondan ibarətdir ki, Azərbaycandan ermənilər çox rahat şəkildə gediblər. Onların bir çoxu öz mənzillərini satdılar və ya dəyişdilər. Böyük əksəriyyəti isə öz pullarını banklardan çıxartdılar.

Amma onlardan fərqli olaraq azərbaycanlılar Ermənistandan məcburi sürətdə qovulduqlarına görə, mülkiyyətlərini nə dəyişə, nə sata, nə də ki, banklardakı pullarını çıxara bilmədilər. Bu, çox çətin bir durumdur. Şübhəsiz ki, qaçqınların işi ilə məşğul olan həm dövlət qurumları, həm də QHT-lər bu məsələni daim gündəlikdə saxlamalıdırlar.

Prinsipcə, bizim daha çox tələb etməyə haqqımız var, nəinki onların. Düzdür, buradan gedən, lakin mülkiyyəti və ya banklarda pulu qalanların nə vaxtsa, nəsə tələb etməyə haqları var. Amma bu məsələ hazırda real həllini tapa bilməz.

Etiraf etmək lazımdır ki, münaqişədə ən çox əziyyət çəkən azərbaycanlılardır. Çünki 1 milyona yaxın azərbaycanlı məcburi köçkün durumdadır. Ermənilərin sayı isə bu rəqəmdən 3-3.5 dəfə azdır. Bundan əlavə, ölkəmizdə 40 minə yaxın erməninin Bakı şəhərində qalıb yaşaması, Dağlıq Qarabağda ermənilərin yaşaması, onu göstərir ki, Azərbaycan bu məsələdə daha tolerant mövqedədir, nəinki Ermənistan. Çünki Ermənistanda bir nəfər də olsun azərbaycanlı qalmayıb.

Lalə Mehralı

Ekspress.- 2011.- 5-7 fevral.- S.12.