Antraktdan əvvəl və Antraktdan sonra...

Boz bir payız günüydü. Eynəyimin şüşələrində hər şeyin rəngi boz idi. "Ekspress" qəzetinin redaksiyasından çıxanda hara gedəcəyimi bilmirdim.

Bir ildən artıqdır bu qəzetdə "Art-ekspress" səhifəsi mənə məxsusdur. Hər şənbə nömrəsində bir səhifə yazım çap olunur, həftədə bir-iki dəfə redaksiyaya baş çəkirəm. Xəbər tutdum ki, "Sənət", "Kaspi" və indi adlarını unutduğum bir neçə başqa qəzet "Ekspress"də çap olunan esselərimi öz səhifələrində sərgiləyirlər. Özü də müəllifdən icazə almadan, para ödəmədən sərgiləyirlər. Mən o yazıları məhz "Ekspress" üçün yazıram, heç olmasa bir telefon açaydılar, bir xoş söz deyəydilər. Türk seriallarında deyildiyi kimi, "hər şeyi tatlıya bağlayaydılar". Amma heyhat... mən o qəzetlərin redaktorlarını küçədə görsəm tanımaram.

Boz bir payız günüdü, redaksiyada çıxdım, sağa getsəm çayxanadı, sola getsəm yenə çayxana. Jurnalist Nəriman Həsənoğlu zəng vurub harda olduğumu soruşur. Redaksiyadan təzəcə çıxdığımı söyləyirəm. ""Star" türk kafesinin yanındayam. Olduğun yerdə dur, məni gözlə, on dəqiqəyə oradayam", - deyir Nəriman.

Deməli, "Star"ın yanında Nərimanı gözləyirəm. Düz yanımda bir maşın dayanır. Eynəyimin şüşələrində hər şeyin rəngi bozdu. Hər şeyin rəngi boz olduğundan yəqin ki, maşının da rəngi boz olmalıdı. Elə bir ovqatdayam ki, qəfildən yanımda dayanan avtomobili sanki görmürəm. Nədənsə gözlərim alacalanır. Mən öz diaqnozumu əzbərləmişəm, çantada ehtiyat dərman gəzdirirəm.

ARİTMİYA...

Maşından düşüb mənə sarı addımlayan adam kim olsa yaxşıdır? Yox, Nəriman Həsənoğlu deyil. "Ekspress" qəzetinin baş redaktoru Qəzənfər Bayramov da deyil. Yazıçı Ayvaz Əlləzoğlunun çalışdığı "Tərcümə mərkəzi" bu həndəvərdədir. Ayvaz da deyil.

Şərifdi, Şərif Ağayar. Doğulduğu torpaq erməni tapdağında inləyən laçınlı Şərif Ağayar. Şair Şərif Ağayar. Kürd nənəsi taxta beşiyi başında türkcə laylay deyən Şərif. Mən ömrümdə bircə dəfə, ötən əsrin yetmişinci illərinin ortalarında Laçında bir-iki gün qonaq olmuşam. İndi birdən-birə Şərifi qarşımda görəndə Laçın dağları xəyalımda canlandı. Orda, bulaq başında kəsdiyimiz duz-çörək yaldıma düşdü. Şərif mən Laçında qonaq olduğum ildə, yəni 1976-cı ildə doğulub. Şərifi görüncə qəhər məni boğdu. Amma özümü o yerə qoymadım, gülümsədim. Şərif bir kiçik yazısında o doğma yerləri belə xatırlayır: "Atam atın tərkində məni xaraba kəndimizin üstündəki yaşıl yaylağa qaldıranda gördüyüm ilk mənzərə uşaq yaddaşıma ömürlük həkk olundu. Bu, bir çiçək dəryasıydı və sərin mehlə sağa-sola dalğalanır, rəngdən-rəngə düşürdü. Çiçəklər gün işığında parıldayır, oynaşır, gülüşür, qaqqıldaşır, uğunub gedirdilər".

O boz gündə birdən-birə hər şeyin rəngi özünə döndü. Və mən özümü Şərifin təsvir etdiyi mənzərənin içində buldum. O mənzərənin içindən Şərifin səsini eşitdim.

Şərif Ağayarın maşını olduğunu bilmirdim. Şərifə at yaraşar, nallardan qığılcımlar qopan kəhər at. Şərif o kəhər atı sər tövlədə bağlayar, Şərif o atı gümüşdən nallayar. Nədənsə mənə elə gəlir ki, Adil Şirin, Elbariz Məmmədli, Fəxri Müslüm, Çingiz Əziz röyalarında yəhərsiz-yüyənsiz özgür atlar görürlər.

Mən də yuxularımda tez-tez ağ at görürəm - at muraddı.

Şərif Ağayarın maşını hardasa elə özünə oxşayır - enlikürək, geniş sinəli, dözümlü və məğrur...

Şərifin maşını, Çingiz Əzizin palitrası, Elçin İskəndərin evi (sağlığına qismət), Elbarizin içindəki ərköyün çocuq, Fəxrinin könül verdiyi qara saz eynən onların özlərinə oxşayır. Özünə, sözünə oxşamayan, özgə, yad havasına öz havası kimi qol açıb oynayan şeirbazlara heç vaxt qanım qaynamadı.

Mənim içimdə xaraba bir yurd yeri var. Orda gecəyarısı bədirlənmiş Aya sevdalı bir boz qurd ulayır...

Xəqani küçəsində, "Ekspress" qəzeti redaksiyasının on-on beş addımlığında "Star" türk kafesinin qabağında Şərif Ağayar təzəcə çapdan çıxmış mətbəə qoxulu kitabını mənə ərməğan elədi. "Aftafalı antrakt" Şərif Ağayarın üçüncü övladıdır, bağışlayın, üçüncü kitabıdır demək istədim...

Şərifin ilk kitabı, "Səhra məsnəvisi" şeirlər toplusu 2003-cü ildə "Vektor" Beynəlxalq Elm Mərkəzinin nəşrlər evi tərəfindən, Mərkəzin prezidenti şair və alim Elçin İskəndərin şəxsi təşəbbüsü ilə yayınlanıb. İstedadlı gənc şairin ilk kitabı yayınlanan dönəmdə bəndəniz Mərkəzin baş məsləhətçisi vəzifəsində çalışırdı.

Bu səbəbdən mən Şərif Ağayarın, 27 yaşlı şairin o həyəcanlı və nigaran günlərini yaxşı xatırlayıram - şairin ilk kitabının sevincindən mənə də pay düşmüşdü.

"Aftafalı antrakt"da şairin müxtəlif illərdə qələmə aldığı nəsr əsərləri toplanıb. Kitabda Ş.Ağayarın on altı hekayəsi, bir povesti oxuculara təqdim olunur. Hə, bir də tənqidçi Əsəd Cahangirin ön sözü (kitabın redaktoru da Ə.Cahangirdir) və müəllifin gənc yazar Ə.Qaraqaplanla müsahibəsi yer alıb. Müsahibə demişkən, yaxşı yadıma düşdü - 2000-ci ilin aprel ayı. Mətbuat prospektində, nəşriyyatın yeməkxanasındayıq. Şərif "Yeni Azərbaycan" qəzeti üçün məndən müsahibə alır, O zaman "Yeni Azərbaycan" qəzeti, səhv etmirəmsə, nəşriyyatın ikinci mərtəbəsində yerləşirdi. Baş redaktor Alqış Həsənoğlu məni redaksiyaya dəvət eləmişdi deməyək, çağırmışdı deyək. Baş redaktorun səliqə-səhmanlı kabinetində bir fincan çay içdik, ordan-burdan danışdıq. Alqış bəy orda məni cavan bir oğlanla - Şərif Ağayarla tanış elədi, baş redaktorun tövsiyəsi ilə Şəriflə söhbət etməli olduq. Onda gənc müxbirin ərk-ədası boynuma alım ki, məni bir az çaşdırmışdı. Masamızda bir şüşə araq, iki qədəh və diktafon vardı. Pəncərə qabağında oturmuşduq, ikinci qədəhdən sonra dilimiz açılmışdı. Deyirlər, ruhlar öz bənzərini axtarar. 2000-ci ilin o gözəl bahar günündə biz nəşriyyatın birinci mərtəbəsindəki kafedə iki ruh qardaşı kimi üz-üzə oturub şeirdən-sənətdən, vətəndən-qürbətdən, səsdən, sözdən, rəngdən, bahardan, qadınlardan və şair taleyindən, bir də ölümdən və Tanrıdan danışırdıq. Böyük bir müsahibə alınmışdı, düşünürdüm ki, ya Şərif, ya da baş redaktor müsahibəni ixtisar edəcək, müsahibənin qol-qanadı qırılacaq. Xoşbəxtlikdən müsahibə nöqtəsinə-vergülünə toxunulmadan qəzetin üç-dörd nömrəsində işıq üzü gördü. Yazının bu yerində qələmi yerə qoyub, səliqəsiz arxivimi eşələdim, köhnə qovluqdan həmən müsahibəni tapıb bir daha oxudum. İstədim durub Şərifə zəng vurum, on bir il öncəki müsahibəyə görə ona təşəkkür eləyim. Divar saatına baxdım, gecənin qurd saatıydı...

Əsəd Cahangirin kitaba yazdığı ön söz (əslində müəllifə ünvanladığı məktub) bu sözlərlə başlayır: "Həyat nədir? sualına ən fərqli cavablar vermək olar. Biri də budur - şeirdən nəsrə doğru yol! Gənclik həyatın poeziyası, qocalıq prozasıdır, orta yaş keçid dövrü. Səni nəsrə gətirən yolu bir az dumanlı da olsa, on il öncəki gənclik şeirlərindən də görürdüm".

Şərif Ağayarın qələmində nəsr potensialı görənlərdən biri də bu yazının müəllifi olub desəm, yəqin ki, mənim səmimiyyətimə şübhə etməyəcəksiniz. Şərif Ağayar bir nasir kimi nə ənənəçidir, nə də modernistdi. Şərif Ağayar nə romantikdi, nə də sürrealistdi. O, nasirdi. Onun qələm dostları, yaşıdları və ədəbi tənqid onu orijinal bir nasir kimi etiraf etsə də, etməsə də, Şərif dar dairədə geniş tanınmış nasirlərdən biridi. Şərif niyə nəsr yazdı və yazır? - Çünki o, yazmaya bilmədi. Mənə elə gəlir ki, bir gün yaza bilməyəndə (Allah qorusun) Şərif susacaq və bunu özü üçün tragediyaya çevirməyəcək. İndi adını xatırlaya bilmədiyim hansı yazıçısa deyib ki, yazıçılıq insanın özü-özüylə ölüm-dirim savaşıdır.

Yazıçı qürbət acısına, tənhalıq səfalətinə, taleyin üzü dönüklüyünə rəğmən, illərlə yazıb-yarada bilər, amma yazıçı VAKUUMda yaşaya bilməz. Şərif Ağayarın yaradıcılığında, avtobioqrafik motivlər önəmli yer tutur. Zira bütün hekayələrində yazıçının özü görünür. Kitabdakı ilk hekayə - "İşğaldan bir gün əvvəl" çağdaş nəsrimizə istedadlı bir nasirin gəlişindən xəbər verir. Müəllifin üslubu magik nəsr üslubuna çox yaxındır, burda kinomotoqrafik nəsr elementləri ilə rastlaşanda heç də təəccüblənmədim. Yazıçı təsvir obyektini çeşidli rakurslardan görüntüləməyə üstünlük verir. O, qələmə aldığı hadisələrin passiv seyirçisi deyil. O, öz əsərlərinin personajıdır. Qarşıda isə uzun və əzablı bir yol var, sayın Əsəd Cahangirli demişkən, Şərif Ağayar ömrünün keçid dövrünü yaşayır...

O gün eynəyimin şüşəsində dünya boz rəngdə idi. "Sahil" bağında, Milli Kitabxananın qənşərində müştəri gözləyən taksi sürücüləri çöl göyərçinlərinə dən səpirdilər. Ürkək çöl göyərçinləri taksi sürücülərindən xeyli məmnun görünürdülər, göyərçinlər onlara inanırdılar, etibar eləyirdilər. Dayanıb uzun-uzun məğrur görkəmli taksi sürücülərinə baxdım, nazlı-qəmzəli çöl göyərçinlərinin seyrinə daldım. O gün vaxtın rəngsizliyi içindəydim. Rəsul Rzanın məşhur "Rənglər" silsiləsindən yaddaşımda qalan misralar məni məndən alıb uzaqlara, çox uzaqlara, yetmişinci illərin ortalarında bir yol gördüyüm, görüb könül verdiyim Laçın dağlarına aparırdı. Soltan meşəsi, Həkəri çayı, Minkənd... Və minkəndli Musa müəllimin dünyasını vaxtsız dəyişmiş oğlu Vahid...

...Cansız barmaqlar arasında

sönmüş siqaretin uzun külü.

Sağam güllər - selafona bükülü.

Boz günlər,

boş ürəklər,

həm elə, həm belə adam.

Vərdişlə könülsüz gülüş.

Soyuq tənhalıqdan

Saçlarda qalmış gümüş...

Kimsə, bir ağzıgöyçək deyə bilər ki, "Sahil" bağındakı göyərçinlərin, müştəri gözləyən taksi sürücülərinin, Milli Kitabxananın, Rəsul Rza şeirinin, minkəndli Musa müəllimin cavan ölmüş oğlu Vahidin Şərif Ağayar yaradıcılığına nə dəxli var, qardaşım?

Şərif Ağayarın qələmə aldığı hekayələrin poetikası vaxtın rəngsizliyinin görüntülü təsvirləridir. Şərif mövzu qıtlığı çəkmir. O, gerçəyəbənzər xülyalar uydurmur - onun mövzuları həyatın özü kimi sadə, mülayim və amansızdı. Zira həyat insanın yaşadığı ən əsrarəngiz macəradı. "Aftafalı antrakt" kitabında toplanmış hekayələrin bəzilərini daha əvvəllər qəzet və jurnal səhifələrində oxumuşdum. Və fürsət düşəndə bəzi fikirlərimi müəlliflə bölüşmüşdüm. Və həmişə bu fikirdə olmuşam ki, sənətkar süjeti seçdiyi kimi, süjet də öz sənətkarını seçir. Bu mənada Şərif Ağayar bəxti gətirmiş sənətkardı.

Şərif Ağayar adlı gənc şairin lirik-romantik şeirlərlə ədəbiyyatda ilk uğurlu addımlarını xatırlayıram. Rəhmətlik Nüsrət Kəsəmənlinin ona "uğurlu yol" diləməsi də yadımdadı. Sonra Şərif hekayələr yazdı, povest yazdı. Şərif artıq formalaşmış bir nasirdi, inşallah, gənc dostumun romanını da oxumaq mənə nəsib olar.

Bu yazı nə resenziyadı, nə də yazıçının portret cizgiləridi. Bu yazı sənətkar taleyi haqqında pərakəndə düşüncələrdi. Bu yazının sonunda gözəl günlər görəcək Şərif, gözəl günlər görəcəyik yazmaq istərdim...

Adil Mirseyid

Ekspress.- 2011.- 12-14 fevral.-S.14.