Korrupsiyaya qarşı mübarizə nə vəd edir?

Ötən ayın sonundan etibarən ölkədə korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı mübarizə yeni vüsət alıb. Bir çoxları bu mübarizəni kampaniya xarakterli və müvəqqəti tədbir kimi qiymətləndirir. Onların fikrincə, bu xəstəlik cəmiyyətin bütün sferaları üzrə geniş yayılaraq elə dərinə işləyib ki, heç bir vasitəylə ondan qurtulmaq mümkün deyil. Yalnız kəskin inzibati metodlar müəyyən işə yarıya bilər ki, bu da digər mənfi cəhətlər törədəcək.

Ancaq təbii ki, hər şeyin başlanğıcı olduğu kimi, sonu da var. Azərbaycanda sözügedən bəlaya qarşı dövlət səviyyəsində mübarizə əslində, 7 il öncə - 13 yanvar 2004-cü il tarixdə "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" qanunun qəbuluyla başlayıb. Düzdür, qanun 14-cü maddəsində də göstərildiyi kimi 2005-ci ilin yanvarın 1-dən qüvvəyə minib. Lakin Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiya 2004-cü ildə yaradılmış və onun ilk iclası da məhz həmin ilin aprelin 21-ndə keçirilmişdi. Sözümüz bunda deyil.

Ölkədə korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı mübarizənin dövlət səviyyəsində ilk dəfə qeyd olunan vaxtda start götürməsi dövlət büdcəsi vəsaitlərinin xərclənməsinə ciddi nəzarət tələb olunması zərurətindən irəli gəlmişdi. Xatırladaq ki, BVF və digər beynəlxalq qurumlar həmin dövrdə də Azərbaycanda korrupsiyanın geniş yayıldığını bildirir, öz hesabatlarında daha çox dövlət büdcəsi vəsaitlərinin təyinatına uyğun xərclənməməsi, habelə sözügedən sahədə şəffaflığın olmamasını irad tuturdular. Odur ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə də ilk dəfə məhz bunu hədəf götürdü.

"Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında" qanundan əlavə, ölkədə ötən müddət ərzində müxtəlif xarakterli digər sənədlər də qəbul edilib. Bir sözlə, Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün demək olar ki, hüquqi-normativ baza mövcuddur.

2007-ci ildən sonra Şəffaflığın artırılması və Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya adlı 4 illik Fəaliyyət Planı həyata keçirilməyə başlandı ki, bu da, müvafiq məqsədlə 2004-2006-cı illər üçün nəzərdə tutulan Dövlət Proqramının davamı idi.

Bəs, necə oldu ki, korrupsiya ilə mübarizə Komissiyasının bu il yanvarın 27-də keçirilən sonuncu iclasından sonra bu işlər sərt şəkildə gündəmə çıxarıldı?

Fikrimizcə, ölkədə korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı mübarizənin bu ildən gücləndiriləcəyi gözlənilən idi. Bunu, ötən ilin sosial-iqtisadi yekunlarına dair ölkə prezidentin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin yanvarın 14-də keçirilən iclasında söylənilən fikirlər də təsdiq edirdi. Həmin iclasda məhz dövlət başçısının konkret olaraq, cari il ərzində makroiqtisadi sabitliyin qorunmasına, iqtisadiyyatın çoxşaxəliliyinin təmininə və vergi bazasının genişləndirilməsinə dair söylədiyi fikirlər, buna sübutdur.

Prezidentin xüsusən də, Vergilər Nazirliyi ilə digər qurumlar tərəfindən büdcəyə yığılan vəsaitlərin, cari xərclərin bağlanması üçün kifayət etməli və Dövlət Neft Fondundan (ARDNF) transfertlərin isə, yalnız investisiya layihələrinə xərclənməli olduğu barədə fikri ciddi siqnal kimi qəbul edilməli idi.

Bütün bunlar ona işarə idi ki, iqtisadiyyatın idarəolunması mexanizmi artıq dəyişməlidir. Başqa sözlə desək, dünyada hər şeyin getdikcə bahalaşması, ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi zəruriliyinin özünü daha qabarıq büruzə verməsi, həmçinin dövlət büdcəsi gəlirlərinin dayanıqlı olması vacibliyi, o cümlədən digər amillər ölkədə iqtisadiyyata yeni yanaşma tələb edir.

Sual oluna bilər ki, bütün bunların korrupsiyaya nə dəxli var?

Məsələ bundadır ki, rüşvət bəlası ilk növbədə məhz iqtisadi amillər səbəbindən əmələ gəlir. Belə ki, korrupsiya və rüşvətxorluq cəmiyyətin bütün sferalarına yoluxmadan öncə, iqtisadiyyatda köklərini atır. Başqa sözlə, sağlam iqtisadi münasibətlər olmayan yerdə rüşvətsiz keçinmək əsla mümkün deyil. O, iqtisadiyyatdan sonra cəmiyyətə yayılır. Bu mənada, korrupsiyanın cəmiyyətdə "metastaz" verməsi səviyyəsini iqtisadiyyatda gizli sektorun payı ilə ölçmək tələb olunur.

Azərbaycanda gizli iqtisadiyyatın olduğu rəsmi surətdə də etiraf olunur. Hələ 4 il öncə, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, gizli iqtisadiyyatın ölkə iqtisadiyyatında payı 18-20% təşkil edirdi. DSK 2009-cu ildəsə ölkədə gizli iqtisadiyyatın səviyyəsinin 9%-ə düşdüyünü bildirmişdi. Dünya Bankı və BVF, həmçinin müstəqil ekspertlər bu rəqəmin daha yüksək olduğunu deyirlər.

Kölgə iqtisadiyyatı gəlirlərin gizlədilməsindən ibarətdir. Bunun bir neçə səbəbi var: birincisi, vergi yükünün ağırlığı, ikincisi, hər hansı bir sahibkarın reputasiyasının və yaxud da fəaliyyət sferasının qanuna zidd olmasıdır, üçüncüsü isə, məmur himayəçiliyidir.

Kölgə iqtisadiyyatının geniş vüsət almasına ən çox məhz sonuncu amil yol açır, sözügedən tendensiya 70-80% məhz bu amil səbəbindən formalaşır. Bu zaman "risk" dərəcəsi az olur, çünki məmurun ranqı həmin fəaliyyətin üzərinə "kölgə" salır.

Bu vəziyyət əksər MDB ölkələrinə xasdır. Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayevin 3 il öncə, "dəbdəbəyə görə" vergilərin tədbiqinə dair təşəbbüslə çıxış etməsini xatırlayaq. Nazarbayev bunu ölkəsində ötən müddət ərzində kifayət qədər var-dövlət toplamış bəzilərinin bir çox şeyi xalqla da paylaşmaq lazım gəldiyi ilə izah etmişdi.

Bu fikir bir vaxt bizdə maliyyə amnistisiyasına dair qanunun qəbul edilməsinin zəruriliyi ilə bağlı yaranan söhbəti xatırlatdı: ölkəmizdə də bəzilərinin həddindən artıq varlanması onlara vəsaitlərindən sərbəst istifadə etmələri üçün müvafiq şərait yaradılmasını tələb etdiyi deyilirdi.

Ancaq maliyyə amnistisiyası haqda qanunun qəbulu sözsüz ki, ölkədə korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün ciddi əhəmiyyət kəsb edə bilməzdi. Ona görə ki, əslində, hər kəsin qazancı üzdə olmalı və bundan vergi ödəməlidir. Bu isə gəlirlərin fərdi uçot prinsipinə əməl olunmasını və gəlirlərin deklarasiyası sisteminə keçməyi tələb edir.

Təbii ki, heç kim qazancını başqasıyla paylaşmalı deyil, sadəcə, ondan dövlətə vergi ödəməlidir. Bir çox məmurların təzyiqi ilə üzləşən sahibkarların arzusu da budur.

Fikrimizcə, antikorrupsiya tədbirləri o zaman effekt verəcək ki, gizli iqtisadiyyat tamamilə aradan götürülsün, onu formalaşdıran məmur himayəçiliyinə birdəfəlik son qoyulsun. Yalnız bu yolla korrupsiyanın kökünü kəsmək olar.

Məqsəd eyni, nəticə isə hələ qabaqdadır...

Pərviz Heydərov

Ekspress.-2011.-16 fevral.-S.7.