Muğamın itkisi

Xanəndə Sabir Mirzəyev dünyasını dəyişdi

Azərbaycan mədəniyyətinə ağır itki üz verib. Azərbaycanın görkəmli xanəndəsi, "Çahargah" muğamının görkəmli ifaçısı kimi musiqi tarixinə düşmüş 69 yaşlı Sabir Mirzəyev iyulun 23-də dünyasını dəyişib. Bu xəbər həqiqətən Azərbaycanın milli musiqisi - muğamatımız üçün əsl faciə deməkdir.

Sabir Mirzəyev yüz ildə bir yetişən xanəndələrdən idi. Muğam sənətində səs tembri, ifa tərzinə görə sayılıb-seçilən, hörmət edilən sənətkarlar çox olub. Lakin onun kimi qaltanlı tembrə malik sənətkara az-az rast gəlinir. Hələ gənc yaşlarından yaşca ondan böyük və ya kiçik xanəndələr öz oxumaqlarını onun ifasına bənzətməyə çalışıblar. Onun müasirləri Əbülfət Əliyev, Yaqub Məmmədov, Vahid Abdullayev, İslam Rzayev, Süleyman Abdullayev, Teymur Mustafayevin gənc yaşlarında lentə aldırdıqları ifalarını dinlədikcə, istər mayedə, istər müxalifdə, istər "Əraq"da Sabir Mirzəyevin boğazlarını, zəngulələrini, xallarını hiss etməmək mümkün deyil. Hətta vaxtilə onu yuksək kluarlarda "fars" boğazları etməkdə günahlandıranlar özləri toylarda yaxşı ənam gətirdiyinə görə, onu yamsılayırdılar...

Sabir Mirzəyev 1942-ci il noyabrın 14-də, Cəlilabad rayonunda, dövrünün məşhur xanəndələrindən sayılan Nüsrət Mirzəyevin ailəsində göz açıb. Atası o dövrdə cənub bölgəsinin ən məşhur xanəndəsi olsa da, mərkəzin qeyri-səmimi atmosferindən uzaq olmaq üçün Bakıya gəlməyib. Balaca Sabirin oxumasından, bülbül cəh-cəhini xatırladan səsindən isə 6-cı sinifdə oxuyarkən xəbər tutur. "Ustad oğlundan şəyird olmaz", - deyib atalar. Nüsrət Mirzəyev də bu səbəbdən övladlarının da gözəl səsə malik olmasına diqqət yetirmir, "Xanəndə olmaq istəsə, əziyyət çəkib özü öyrənəcək, gözünün qabağında bu boyda müəllim var..." deyirdi. Nüsrət kişi Sabir Mirzəyevin özfəaliyyət dərnəyinin solisti kimi konsertdə "Kürd Şahnaz"ına qulaq asandan sonra oğlu ilə ciddi məşğul olmağa və muğamın sirlərini ona öyrətməyə başladı. Günlər keçir, Sabir hər gün bir yeni avaz, bir yeni zəngulə öyrənirdi. 16-17 yaşına çatanda, onu nəinki Cəlilabadda, bütün cənub bölgəsində samballı xanəndə kimi tanıyırdılar. Günlərin birində Cəlilabadda toyların birində məşhur tarzən Bəhram Mansurov onun səsinə qulaq asıb bəyənir və ona mütləq Bakıya gedib muğam təhsili almağı məsləhət görür. Bir il sonra Sabir Mirzəyev elə "Kürd Şahnaz"ı oxuyub Azərbaycan muğamatının "tanrı"sı Seyid Şuşinskidən "əla" alır və Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumuna daxil olur. Sabir Mirzəyev 18 yaşında hələ tələbə ikən Müslüm Maqomayev adına Dövlət Filarmoniyasına solist qəbul edilir. Bu o dövr üçün görünməmiş hadisə idi. Bu səhnə Sabir Mirzəyevi xalqa tanıdır və sevdirir. Sabir Mirzəyev muğam xiridarları tərəfindən "Çahargah Sabir" adlandırılanda da hələ tələbə idi.

Hər dəfə söhbət düşəndə, o illəri belə xatırlayırdı: "Filarmoniyanın səhnəsinə çıxmağım məni xalqa tez tanıtdırdı. Atam rəhmətlik uzun illər xanəndəlik etdi, bu qədər tanına bilmədi. Amma mənim 20 yaşım olanda, artıq bütün respublika məni "Çahargah Sabir" kimi tanıyırdı".

Sabir Mirzəyev 40 il filarmoniyanın solisti olur. Bu illər ərzində o Azərbaycanı qarış-qarış gəzib öz məlahətli ifası ilə insanların zövqünü oxşayır, onların ruhuna su çiləyir.

Sabir Mirzəyev özünəməxsus ifa texnikası və üslubu ilə elə gənc yaşlarından seçilir. O dövrün bütün oxuyanları məhz bu yola üstünlük verir.

Sabir Mirzəyevin "Bəstə Nigar"ını oxumağa çox xanəndələr girişsə də, onun sirrini öyrənə bilməyiblər. Onun "Bəstə Nigar"ının sirrini xanəndələrin arasında yalnız Əvəzxan Xankişiyev bilir.

Bu yazının müəllifinə də bir zamanlar onun tələbəsi olmaq xoşbəxtliyi nəsib olub. 10 ilin söhbətidir. Sabir Mirzəyevdən müsahibə almaq üçün yanına getmişdim. O zamanlar Xətai adına Mədəniyyət Evində muğam kursu açmışdı. Tələbələrdən birinə "Bəstə Nigarı" öyrədirdi. Mən də xanəndə Əvəzxan Xankişiyevdən Sabir müəllimin "sirrini" oğurladığım üçün özümdən xəbərsiz zümzümə etdim. Nə isə, müsahibə əsnasında mənə onun yanına gəlib-getməyi təklif etdi ki, muğamı öyrənməyimin xanəndə olmasam da, bir jurnalist kimi mənə xeyri var...

Bir məqamı qeyd etmək istərdim ki, üzdə onun böyük sənətkar olduğunu deyən bəzi həmkarları öz imkanlarından istifadə edib həm Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunun, həm Milli Konservatoriyanın, həm də Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin qapılarını Sabir Mirzəyevin üzünə bağladılar. Ustad belə şeylərə heç vaxt fikir verməzdi və kimsə indiyədək onun simasından təbəssümün əskik olduğunu görmədi. Onun ifa etdiyi "Qarabağın maralı", "Şuşanın dağları", "Nazlana-nazlana", "Gülə-gülə", "Aşiqəm" xalq mahnıları, "Çahargah" və "Rast" muğamları Azərbaycan Televiziyasının Qızıl Fondunda saxlanır.

Son zamanlar simasında bir nuranilik yaranmışdı. Gənclik şuxluğunu heç vaxt itirməyən sənətkar yavaş-yavaş qocalığı qəbul edirdi. Oğlu İlhamın dediyinə görə, son zamanlar ürəyində ağrılar əmələ gəlibmiş: "Əslində, o, heç vaxt dərdini kiməsə deməyi xoşlamazdı. Həm də həkimə getməyi də sevmirdi. Biz onun indiyədək hər hansı bir yerindən şikayət etdiyini eşitməmişik. Amma son zamanlar zarafatla deyirdi ki, "nəsə elə bil, ürəyim mənimlə qoz-qoz oynayır". Zarafatından da qalmırdı. Son aylarda ürəyi həqiqətən 3-4 dəfə ona bərk əziyyət verdi. Burada müalicə də etdirmişdik. Bir az təngnəfəslik vardı, amma özünü pis hiss etmirdi. İnanın ki, həkimlərdən qaçırdı deyə, biz onu İrana dincəlmək, istirahət etmək adı ilə yolladıq ki, "get bir az havanı dəyiş..." Anamla İrana istirahətə getməyə razı oldu. Təbrizdə də anam onu dilə tutub ki, "bu qədər yol gəlmişik, gəlsənə, özünü bir yoxlatdırasan". Müayinədən sonra həkimlər ona deyiblər ki, "sizi klinikadan buraxa bilmərik". Bu vəziyyətdə sizin, ümumiyyətlə, bura qədər gəlməyiniz möcüzədir. Ürəyində tromb olduğuna görə onun əməliyyat olunması vacib imiş. Son vaxtlar siqareti də tərgitmişdi. Arada qəlyan çəkirdi ki, boğazını nəm saxlayır. Son aylarda onu da atmışdı. Nə isə, anam əməliyyat üçün lazım olan pulu götürmək üçün İrandan Bakıya gəldi. Qayıdanda, qardaşımı da özü ilə götürdü ki, "təkcə qorxuram". Mən sərhədçi olduğuma görə xaricə çıxmağa icazəm yoxdur, ona görə kiçik qardaşım Etibar anamla getdi. Sonra İranda atamın vizasının vaxtı başa çatdığına görə Naxçıvana getməli olublar. Naxçıvandan qayıdandan sonra halı ağırlaşıb, 5-6 saat komada qalıb, sonra ürəyi dayanıb..."

İlham sonadək danışa bilmədi, kövrəldi... Nəhayət, asta-asta davam elədi: "Naxçıvanda olanda onunla telefonla danışanda, hiss etdim ki, danışa bilmir. Dedim ki, "papa, məni aldatma, nəsə bir şey varsa, mənə de. Dedi ki, "heç bir qorxulu şey yoxdur" və evdəkiləri, əsas da oğlum Sabiri soruşdu".

Sabir Mirzəyevin sağlığında qazandığı xalq sevgisi onu muğam yaşadıqca xalqın yaddaşında yaşadacaq. Nə vaxt "Mirzə Hüseyn", "Çahargah" səslənsə, mütləq Sabir Mirzəyev böyük sevgi ilə xatırlanacaq - baxmayaraq ki, onunla vida mərasimi adınalayiq təşkil edilmədi, baxmayaraq ki, çoxdan layiq olduğu halda "xalq artisti" fəxri adını almağına mane oldular, baxmayaraq ki, Fəxri Xiyabanda dəfn edilməsinə şərait yaratmadılar...

Yeri gəlmişkən, iyulun 24-də Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Vladimir Vısotskinin xatirə gecəsi keçirilib. Və yeri gəlmişkən, Sabir Mirzəyevin vida mərasimini də bu məkanda keçirmək olardı...

Sonda Sabir Mirzəyev sənətinin xiridarları üçün qeyd etmək istərdim ki, ustadla vida mərasimi bu gün evində olacaq. Sənətkar "Qurd qapısı" qəbiristanlığında dəfn ediləcək.

Qeyd edək ki, mərhumun nəşi dünən axşam saatlarında Bakıya gətirilməliydi. Bu barədə xanəndənin oğlu Etibar Mirzəyev məlumat verib. Onun sözlərinə görə, cənazəni gətirən avtomobil karvanı dünən Təbrizdən yola düşüb: "Təbrizdən çıxıb, yoldadır. Biz Biləsuvar postuna - keçidə, cənazəni qarşılamağa gedirik. 1 kilometr yolumuz var. Təyyarə yoxdur deyə, maşınla gətirilir. Naxçıvana aparıb, oradan təyyarə ilə gətirmək olardı. Amma orada sənədləşdirmə işi uzun çəkəcək. Ona görə də, ən yaxşı variant cənazəni özümüz gətirməkdir. Cənazəni Bakıya təxminən saat 5-6 ya çatdıra bilərik".

Allah qəni-qəni rəhmət eləsin!

İltifat HACIXANOĞLU

Ekspress.- 2011.- 26 iyul.- S.23.