Yaddaşımızdakı səs...

 

   (əvvəli ötən sayımızda)

 

   Sara Qədimova heç kəsi təqlid etmirdi. Onun öz yolu, öz səsi vardı: muğam, təsnif, xalq və bəstəkar mahnılarından ibarət zəngin repertuarı ilə fərqlənirdi. Bəstəkarlar yeni nəğmələr yazarkən Sara xanımın səs diapozonu və oxu məharətini nəzərə alır, onunla sıx yaradıcılıq əlaqəsi saxlayırdılar.

   Çoxdanın söhbətidi. Türkiyəyə getmiş bir dəstə azərbaycanlı ziyalı İstanbulda bir gənclə tanış olurlar. Həmin gənc bizimkilərin gəlişi şərəfinə tez qrammofon valını işə salır.

   Oxuyanın Sara Qədimova olduğunu hamı dərhal bilir. "Ay dilbər" xalq mahnısı sanki birinci dəfə dinləyirmişlər kimi qonaqları ovsunlayır. Sahibinin dediyinə görə, səslənmədəki xırıltı valın 25 il sərasər oxunmağıyla bağlıymış. Bu valın haradan alınmasına həmin gənc "mənim əslim iranlıdır. Sara xanım İranda olarkən bu şərqini oxuyub. Atam da həmin konsertdə iştirak edib və sonra bu mahnını vala köçürtdürüb. O vaxtdan Sara xanımın ifası bizim evimizin bəzəyidi", - deməklə aydınlıq gətirir.

   Həmvətənlərimiz daha sonra Sara xanımın ifasında Səid Rüstəmovun "Bilmədin", "Sürəyya" mahnılarını Ankara radiosundan eşidiblər. Təbii ki, bütün bunlar qardaş xalqın Azərbaycan müğənnisinə olan mahəbbətinin təsdiqiydi.

   Dəfələrlə Sara xanımla birgə səfərlərdə, konsertlərdə, görüşlərdə iştirak edənlər tamaşaçıların, dinləyicilərin az və ya çoxluğundan asılı olmayaraq hər yerdə onun həmişə eyni həvəs və şövqlə oxuduğuna, sevgi və məhəbbətlə qarşılandığına şahid olublar.

   Sara Qədimova vaxtilə böyük əhəmiyyət kəsb edən "Nəsillərin estafeti" qatarının tərkibində tez-tez ölkəmizin rayonlarına gedirdi. Bu zaman onun hər gəlişi yerli sakinlərə toy-bayram sevinci yaşadırdı.

   Misir Ərəb Respublikasının və Türkiyənin keçmiş dövlət başçıları - Camal Əbdül Nasir və Süleyman Dəmirəl Sara xanımın sənətini yüksək qiymətləndirmişdilər. Hətta Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəl ustad xanəndəni ilk dəfə dinlədikdən 29 il sonra şəxsi qonağı kimi ölkəsinə dəvət etmişdı.

   ...1958-ci ildə Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir Bakıya gəlmişdi. Həmin illərdə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi işləyən İmam Mustafayevin xatirələrindən: "Mən təklif etdim ki, yüksək qonağı "Leyli və Məcnun" operasına aparaq. Baş rolları ifa edən Sara xanımla Əbülfət Əliyevin oyununa tamaşa etmək yaxşı olardı. Amma xəbər verdilər ki, onlar Masallı rayonunda qastroldadır. Afişalarda isə Əlövsət Sadıqovla Rübabə Muradovanın adları yazılıb. Sara Qədimovayla Əbülfət Əliyev təcili Bakıya çağırıldı. Elə həmin gün axşam onlar Leyli və Məcnun rollarında çıxış etdilər. Opera Camal Əbdül Nasirin çox xoşuna gəldi. Fasilə zamanı misirli qonaq hər iki sənətkarı təbrik etdi və onlarla birlikdə şəkil çəkdirdi. Həmin şəkil Qahirədə muzeydə saxlanılır".

   Sara xanımın Süleyman Dəmirəllə tanışlığı isə 1967-ci ilə gedib çıxır. Həmin il Süleyman Dəmirəl Türkiyənin baş naziri kimi Azərbaycana gəlmişdi. O zaman Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri vəzifəsində çalışan Heydər Əliyev onu müşayiət edirdi. Səfərin axırıncı gün Süleyman Dəmirəlin şərəfinə ziyafət verildi. Bu ziyafətdə Sara xanımla yanaşı Xan Şuşinski, Şövkət Ələkbərova və Əbülfət Əliyev öz gözəl mahnıları ilə çıxış etdilər. Sara xanım "Qara tellər" xalq mahnısını, "Qatar" muğamını və türk bəstəsi olan "Yalan dünya"nı oxudu. O, "Qara tellər"in əvvəlində Abbas Səhhətin "Vətən" şerini segah üstündə dilləndirdi.

   Aradan 28 il keçir. Süleyman Dəmirəl yenidən Azərbaycana gəlir. Bu dəfə qardaş ölkənin prezidenti kimi. Hörmətli qonaq onun şərəfinə verilən ziyafətdə ötənləri xatırlayıb belə deyir: "Sara xanımı dinlədiyim o ilk gün xeyli uzaqda qalıb. Dünyanın çox ölkəsini gəzmişəm. Bu 28 ildə nə onun gözəl simasını, nə də təkrarsız səsini unutmuşam. Sara xanım vətənpərvər müğənnidi. O, türk dünyasının ən parlaq sənət ulduzlarından biridi".

   Sara xanım iki dəfə İranda qastrolda olmuşdu: 1942 və 1944-cü illərdə. 1944-cü ilin üç ayını xanəndə Arazın o tayında keçirmişdi. Həmin vaxt İran şahı Məhəmməd Rza şah Pəhləvi Xan Şuşinskini və Sara Qədimovanı Şimrandakı iqamətgahına dəvət etmişdi. Xan əmi ilə Sara xanım şahın hüzurunda "Qarabağ şikəstəsi"ni və "Get ay batandan sonra gəl, ay oğlan" xalq mahnısını duet formasında oxumuşdular. Zəhra Rəhimova, Xan Şuşinski və Əlövsət Sadıqov danışırdılar ki, şah Sara xanımın səsinə və gözəlliyinə məftun olmuş, sovet səfirindən qarşısındakı pərinin yaşı, kimliyi barədə soruşmuş, onunla ciddi maraqlanmışdı.

   İrandan söz düşmüşkən, 1942-ci ilin iyun ayında Azərbaycanda İran və Türkiyə üçün radio verilişlərinə başlanmışdı. Bu işə böyük məsuliyyətlə və ciddi yanaşırdılar. Birinci verilişə filarmoniyada baxış keçirildi. Mircəfər Bağırov və bütün nazirlər bu baxışda iştirak edirdilər. Bağırovun təklifi ilə Xan Şuşinski və Sara Qədimova bu verilişdə oxumalı idilər. Sara xanımın ifasında səslənən "Kürdün gözəli" mahnısı Mircəfərin xoşuna gəldi. O, Saraya "Qubanın ağ alması" mahnısını da oxumağı tapşırdı. Sonra hamının yanında iyirmi yaşlı Saraya dedi: "Sənin gözəl səsin var, özün də gözəl qızsan. Amma adın xoşuma gəlmir. Xaricdə eşidənlər deyəcəklər ki, yəqin bu yəhudidi. Gəlsənə, sənin adını dəyişək".

   Sara çəkinmədən və bir an belə fikirləşmədən qıpqırmızı Mircəfərin üzünə qayıtdı: "Ata-ananın qoyduğu adı dəyişməzlər".

   Onun cavabından hamı özünü itirdi. Bağırovun sözünün qabağına söz demək olardı! Amma birinci katib gülümsəyib heç nə demədi.

   Bundan sonra Mircəfər Saradan daha hansı mahnını bildiyini soruşdu. "Qubanın ağ alması" cavabını eşidəndə, razı halda gülümsündü. Sara xanım bu mahnını füsunkarcasına elə oxuyur ki, hamının əli üzündə qalır.

   Bundan iki il sonra İrana qastrola gedəcək qrupun tərkibinə şəxsən Bağırovun tapşırığı ilə Sara Qədimova da daxil edilir və üç ay qonşu ölkədə olur.

   1960-cı ilin noyabr ayında Sara Qədimova sənət adamlarından ibarət böyük bir heyətlə Afrika ölkələrində qastrol səfərində olmuşdu. Onun bu dəfəki repertuarına muğamlar, xalq və Azərbaycan bəstəkarlarının yeni mahnıları daxil edilmişdi.

   Mərakeşin paytaxtı Rabat şəhərində məşhur "Rəyyal" salonundakı çıxışın uğuru barədə yerli qəzetlərdə maraqlı yazılar verilmişdi. Ölkənin Kasablanka adlı liman şəhərində demək olar, bütün dünyadan gələn və bir müddət burada lövbər salan gəmilərdə çalışanların qarşısında elə sahildəcə konsert verən Sara xanımgilin kollektivi coşğun temperamentli afrikalıların bolluca alqışlarını qazandılar.

   Afrikada qastrolda olarkən Sara xanım Əlcəzairdən Tunisə çoxlu sayda qaçqının gəldiyindən xəbər tutur. Kövrək təbiətli, xeyirxah niyyətli sənətkarlarımız ehtiyac içində olan bu adamların halına laqeyd qala bilmirlər. Azərbaycan torpağının elçiləri xalqımızın adət-ənənəsinə uyğun hərəkət edib, Əlcəzair qaçqınlarına əl tutmaq qərarına gəlirlər. Onlar vəsait toplamaq məqsədilə Tunis şəhər teatrında əlavə bir neçə konsert veririlər. Sara xanım da sənət dostları ilə bir sırada köməyini əsirgəmir. Toplanılan vəsait qaçqınların hesabına köçürülür. Bu hadisədən uzun illər sonra qaçqın-köçkün ağrıları yaşadığımız günlərdə Sara xanım yana-yana danışardı: "O vaxt qaçqın sözü eşidəndə elə bil ki, bütün varlığım titrədi. Yurdundan didərgin salınan evsiz-eşiksizləri görəndə ürəyimdən qara qanlar axdı. İndiyəcən onları unutmamışam. Sən demə, bu bir xəbərdarlıq imiş. Nə biləydik ki, zaman gələcək belə bir müsibəti mənim doğma xalqım da yaşayacaq."

   Ürək göynədən bu sözləri Sara Qədimova sonralar deyəcəkdi, ahıl çağlarında. Hələliksə, 1960-cı ildi. Sevimli sənətkarımız və həmkarları Afrikadadı. Yerli mətbuat bizimkilərin, o cümlədən Sara xanımın məharətini yüksək qiymətləndirir. Həmin faktların təsdiqi sənətkarlarımız Bakıya döndükdən sonra jurnalist H.Rəhimovun "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetinin 26 noyabr 1960-cı il tarixli sayındakı yazısında da əksini tapır: "...Azərbaycan artistləri liman işçiləri həmkarlar ittifaqı nümayəndələrinin dəvəti ilə Mərakeşin ən böyük şəhərlərindən olan Kasablankaya getmiş və orada böyük konsert vermişlər. Onların təkcə Tunis və Sfaks şəhərlərində doqquz konserti olmuşdur. Tamaşaçılar Azərbaycan artistlərinin çıxışlarını hər yerdə böyük maraqla və sevinclə qarşılamışlar. Xüsusən Şövkət Ələkbərova ilə Sara Qədimovanın ifaçılıq məharəti dinləyiciləri heyran qoymuşdu. Əlcəzairlilər və mərakeşlilər onların ifasında ərəb mahnılarını heyranlıqla dinləmişlər. Yerli mətbuat, xüsusən "Ladefeş", "La preso" qəzetləri və s. Azərbaycan artistlərinin çıxışlarına yüksək qiymət vermişlər..."

   Sara xanımın xarici ölkələrdəki uğurlu çıxışları o dövrdə tərkibində yaşadığımız nəhəng imperiyanın rəhbərlərinin də gözündən yayınmırdı. SSRİ mədəniyyət naziri Y.Furtseva 1963-cü ildə Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinə göndərdiyi məktubda yazırdı: "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Sara Qədimova İndoneziyada dörd aylıq qastrol səfərində böyük müvəffəqiyyət qazandı. O, Cakartada sovet inşaatçılarının köməyi ilə tikilmiş stadionda - "Cakarta gölməçəsi"ndə kosmonavt Valentina Tereşkovanın da iştirak etdiyi konsertdə prezident Sukarnonun sevdiyi mahnını ifa edən zaman yüz min nəfər tamaşaçı həmin mahnını onunla birlikdə ifa etmiş, əsl qələbəlik olmuşdu. Sara Qədimova xarici ölkələrdə Azərbaycan musiqisinin layiqli təmsilçisi kimi sovet adamının yüksək adına xələl gətirən heç bir hərəkətə yol vermir".

 

 

   Seymur Elsevər

 

   Ekspress.-2011.-5-7 mart.-S.18.