"Fukusima-1" Çernobıl yolunda...

Ekspert: Gizlənməklə radiasiyadan qorunmaq mümkün deyil

Yaponiyanın "Fukusima-1" atom elektrik stansiyasının (AES) üzərindən ağ tüstü qalxır. Tüstünun üçüncü reaktorun üstündən qalxması ehtimal olunur. Daha əvvəl xəbər verilmişdi ki, bu reaktorda yanğın baş verib, lakin qısa zamanda söndürülüb.

Yaponiya rəsmilərinin bildirdiyinə görə, nüvə reaktorundan sızan radiasiyanın səviyyəsi təhlükəli həddə çatıb. Baş nazir Naoto Kan da radiasiya səviyyəsinin və daha artıq sızma riskinin xeyli yüksək olduğunu bildirib. "Fukusima-1" nüvə reaktorunun 30 km-lik məsafəsində yaşayanlara evlərindən çıxmamağa göstəriş verilib.

Yaponiya baş naziri fəlakətə məruz qalmış ərazilərə baş çəkməyə davam edir və nüvə reaktorunda baş verən sonuncu partlayış dünyanın diqqətini zəlzələnin və onun ardınca sahildən bəzi hallarda on kilometrə qədər ərazini təsiri altında qoyan sunaminin səbəb olduğu dağıntılardan radiasiyanın yayılması təhlükəsi və bunun üçün görüləcək tədbirlərə yönəldib. Yaponiya məsələ ilə əlaqədar ABŞ-dan yardım istəyib və artıq bir neçə nüvə mütəxəssisi Birləşmiş Ştatlardan Yaponiyaya göndərilib. ABŞ prezidenti Barak Obama ölkəsinin Yaponiya xalqına dəsdəyini bir daha təkrar edib.

ABŞ-ın 7-ci donanmasından zəlzələ qurbanlarına yardımlar daşınırdı. Havada radiasiya miqdarının artmasına görə bu əməliyyat müvəqqəti olaraq dayandırılıb.

Xatırladaq ki, martın 11-də baş verən zəlzələ və ardınca gələn sunamidən sonra "Fukusima-1"də qəza vəziyyəti yaranıb.

AES-in soyutma sistemi sıradan çıxdığından 4 enerji blokunda (nüvə reaktorları) bir neçə partlayış və iki yanğın baş verib. Hazırda blokları dəniz suyu ilə soyutmağa çalışırlar.

Dünən Yaponiya hökuməti Milli Polis İdarəsindən xahiş edib ki, öz suatan toplarını AES-ə göndərsin. Bu yolla işlənmiş nüvə yanacağını soyutmaq planlaşdırılır. Reaktorala suyun necə vurulacağı açıqlanmayıb. Daha əvvəl blokları vertolyotlardan su tökməklə planlaşdırılsa da, radiasiyanın yüksək səviyyəsi buna imkan verməyib.

"Fukusima-1"də 6 reaktordan 1-i - 4-cü reaktor daha böyük təhlükə kəsb edir. Bu reaktor uran yox, plutoniumla işləyir. Plutonium isə ətraf mühit və insanlar üçün daha böyük təhlükə daşıyır.

Apokalipsis?!

Yaponiya AES-ləri ətrafındakı situasiya ilə bağlı Avropa Birliyinin energetika komissarı Günter Oettingerin təşəbbüsü ilə martın 15-də Brüsseldə AB-nin energetika nazirlərinin, nüvə təhlükəsizliyi sahəsində ekspertlərin, habelə AES-lərə yanacaq tədarükçülərinin görüşü keçirilib. Günter Oettinger Yaponiyada baş verənləri "apokalipsis" (qiyamət) kimi qiymətləndirib": Söhbət apokalipsisdən gedir. Mən hesab edirəm ki, bu söz yaranmış situasiyaya daha uyğun gəlir. Praktiki olaraq hər şey nəzarətdən çıxıb. Mən yaxın saat və günlərdə vəziyyətin daha da pisləşəcəyini istisna etmirəm".

Qeyd edək ki, bu sözlər siyasətçi və ya jurnalistin deyil, yetərincə kompotentli şəxsin - Avropanın energetika üzrə kommisarının dilindən çıxıb.

Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin yaponiyalı rəhbəri Yukiya Amano Oettinger kimi bədgüman olmasa da, radiasiyanın Çernobıl qəzası səviyyəsində olmayacağını desə də, "Fukusima-1"in reaktorlarından birinin nüvəsi qismən zədə gördüyünü,.2-ci rektorda yanacağın 5 faizə qədəri sızdığını deyib və situasiyanı sadəcə konstatasiya edib":Bazar ertəsindən başlayaraq situasiya narahatlıq doğurur".

Xəbər verdiyimiz kimi, Brüssel toplantısında qərara alınıb ki, Avropa Birliyi ərazisindəki bütün nüvə reaktorları fövqəladə hallara davamlılıq testindən keçirilsin.Oettinger deyib ki, razılığa əsasən, sınaqlar könüllü olacaq və 153 rektorun zəlzələ, sunami, terror hücumu kimi gözlənilməz hallara hazırlığı yoxlanacaq.

Adil Qəribov: "Təşvişə səbəb yoxdur"

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Radiasiya Problemləri İnstitutunun direktoru Adil Qəribov ANS PRESS-ə müsahibəsində "Fukusima-1" AES-də yaranan kritik situasiya ilə bağlı Azərbaycanın radioaktiv fonunda hər hansı dəyişiklik qeydə alınmadığını bildirib:

- Radioaktiv fon illik doza gücünə görə hesablanır. Bu da 12-13 mikro rentgen saatdır. Tarix boyunca Azərbaycanda radioaktiv fon 5-6-8 mikro rentgen saatdan yuxarı çıxmayıb. Bu gün bu rəqəm 5-dir. Bu göstərici aşağı düşüb ki, yuxarı çıxmayıb.

- Yaponiyada hazırda nə baş verir, oranın sakinləri üçün nə kimi təhlükələr mövcuddur?

- Hazırda adıçəkilən reaktorda hidrogen qazları əmələ gəlir və çıxan qazlar reaktorun üzərində partladılır. Partlayışı özləri edirlər ki, qaz içərini dağıtmasın. Mütəmadi olaraq klapanlar açılır, hidrogen qazı çıxır, partlayış olur və reaktorun üzərində ağ duman yayılır. Bu yüksək temperaturlu su buxarlarıdır. Hər hansı hadisə baş versə, yaxın 10-15 km ərazilərdə, dənizdə və quruda xəta hiss edilə bilər.

- Yaponiyanın baş naziri Naoto Kan AES-ə 20-30 km yaxınlıqda yaşayan əhalini öz evlərini tərk etməməyə, qapı və pəncərələri bağlamağa çağırıb. Bu nə dərəcədə düzgün addımdır?

- Bu, həmin reaktorlardan qaz çıxması və bu qazın tərkibində radiokativ qazların olması ilə bağlıdır. Bu qazlar ağırdırlar, onlar gec çökürlər. Əgər radiasiya varsa və yayılıbsa, ondan gizlənməklə qorunmaq mümkün deyil. Onu ya gərək ölçüb təmizləsinlər, ya da oradan uzaqlaşsınlar.

- Yaponiyada baş verən hadisələr Azərbaycana necə təsir edə bilər?

- Azərbaycanda Yaponiyada baş verən hadisə ilə bağlı təşvişə düşməyə ehtiyac yoxdur. Çünki oradan bura bulud gəlib çıxa bilməz. Buludun bura gəlməsi üçün böyük ərazisi olan Rusiyanın ərazisindən keçməlidir. Onu da deyim ki, dəniz suyu ən gözəl uducudur. Dənizin üzəri buxarla doludur. Onlar buludu çəkəcəklər. Əgər belə radioaktiv bulud Ermənistandan və ya hər hansı başqa yerdən gələrsə, bizim Fövqəladə Hallar, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin nəzdində monitor stansiyaları var. 6 yerdə daima radioaktivlik ölçülür. Bunlardan biri də institutun nəzdindədir. Bu məsələ üzrə cavabdeh qurumlar var, mütəxəssislər toplaşıb daimi olaraq monitorinq aparırlar. Hər hansı dəyişiklik olan kimi əhaliyə xəbərdarlıq ediləcək.

- Yaponiyada baş verən hadisələrin ən pis ssenarisi necə ola bilər?

- Ən pis halda - nüvə reaktorunun aktiv zonasının partlayacağı təqdirdə maddələr okeana töküləcək. Sakit okeana 1988-ci ilə qədər milyon tonlarla radioaktiv maddələr tökülüb. Çünki orada nüvə silahlarının sınaqları aparılıb. Sakit okeanın o qədər radioaktiv çirklənmələri var ki... Okeanda çox böyük həcmdə su var. 100-50 ton tullantı heç bir şeydir. Ölçü cihazları bu həcmi heç hiss etmirlər. O çox tez yayılır.

Ən pis halda bu partlayışı Rusiyanın Kuril adaları, Saxalin tərəfdə hiss ediləcək, bu ərazilərdən içəri keçməyəcək. Çünki sonra tayqa meşələri gəlir. Meşə küləklə, hava ilə gələn buludu özünə çəkəcək. Bunlar ağır maddələrdir, onlar yuxarı qalxan deyillər. Maksimum 500-600 km gedə bilərlər. O da quruya çatmayacaq. Heç bir qorxusu yoxdur. Ancaq əlbəttə ki, Yaponiya xalqı üçün təsiri olacaq...

Son xəbər

Qərb mediası hesab edir ki, "Fukusima-1" AES-i "asta çəkilişli Çernobl AES-i" xatırladır. Hələlik, Yaponiya AES-indəki qəza INES-in yeddiballıq şkalası üzrə 6 bal alıb, lakin Çernobıldakı qəzanın layiq görüldüyü ən yüksək bala çox az qalıb - Yaponiyada radiasiya artıq normanı 110 dəfə ötüb.

Artıq "Fukusima-1"in soyutma sistemi sıradan çıxmış birinci və üçüncü enerci bloklarında reaktorun nüvəsinin qismən əriməsi (qismən meltdaun) başlanmışdır. Energetika üzrə Avropa komissarının nümayəndəsi Marlina Holtsner bildirmişdir ki, Avropa Komissiyası ekspertləri Yaponiyanın, habelə Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) rəsmi mənbələrinin və KİV-lərin məlumatlarını təhlil edərək bu qənaətə gəlmişlər: "Dördüncü enerji bloku üzərində tüstünün qalxması isə ayrıca narahatlıq doğurur, çünki onun mənbəyi məlum deyildir".

Fransa hökumətinin təmsilçisi Fransua Baruen isə Nazirlər Kabinetinin Yelisey sarayında keçirilən iclasından sonra belə deyib: Yaponiyada hadisələrin ən pis inkişaf ssenarisi

Çernobıl AES-dəki qəzadan da pis ola bilər. BAEA başçısı yapon Yukiya Amano isə avropalıları sakitləşməyə çağırıb":Mütəxəssislər reaktorun təhlükəsizliyinə nail olmaq üçün hər şeyi edirlər". Yaponiya hazırda dəniz suyu və bor turşusunun köməyi ilə vəziyyəti normallaşdıra bilir.

Meltdaun (meltdown) - nüvə reaktorundakı yanacağın əriməsidir, hidrogenin ayrılması ilə müşayiət olunur. Onun oksigenlə qarışığı təhlükəli və partlayışa meylli "zəhərli məhlul" yaradır. Partlasa, reaktorun dəmir-beton örtüyü zədələnəcək. Elə 1986-cı ildə Çernobıl AES-də belə partlayış olmuşdu...

Yaponiyanın zəlzələ və sunamidən sonrakı durumu "humanitar fəlakət" kimi qiymətləndirir. Ölənlərin və itkin düşənlərin sayı artıq 13 min nəfəri keçib, şaxtalar və evsizlik ac-susuz insanları biçarə vəziyyətə salıb. Xarici diplomatlar, bir sıra xarici təşkilatların və bankların təmsilçiləri ölkədən qaçırlar...

Z.Ziya

Ekspress.- 2011.- 17 mart.- S.10.