"Mənim kimi yaşamaq çətin və pisdir"

Qısa arayış: Orxan Fikrətoğlu 1966-cı ildə Bakı şəhərində tanınmış şair Fikrət Sadığın ailəsində dünyaya göz açıb. 1991-ci ildə Moskvada Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunu bitirib. 1983-cü ildə kinoda işıqçı kimi fəaliyyətə başlayıb. Müxtəlif dövrlərdə C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında, Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsində, "Azərtelefilm"də, həmçinin, "Günay" qəzetinin baş redaktoru işləyib. Dövlətlərarası "MİR" teleşirkətinin direktor müavini olub. Hazırda "Mozalan" satirik kinojurnalının direktoru və ANS telekanalının baş icmalçısıdır. Yeddi bədii nəsr kitabının, üç publisistik kitabın müəllifidir. İlk hekayəsi 1981-ci ildə "Kirpi" jurnalında çap olunub.

Bir neçə bədii filmin ssenari müəllifidir. Əsərləri İran, Türkiyə, Bolqarıstan, İsveç və bir çox ölkədə çap olunub. "Yeddi" romanı Almaniyada mükafata layiq görülüb. Dediyinə görə, hətta hekayələri Oksford Universitetinin dərsliklərinə salınıb, "Dünya Nəsr Antologiyası"na düşüb. Bəzi pyesləri ölkə teatrlarında səhnələşdirilib.

Ailəlidir. Bir qızı var.

Bugünkü həmsöhbətimiz hamının yaxşı tanıdığı köhnə azərbaycanlı Orxan Fikrətoğludur. Orxanı hərə bir cür tanıyır. Kimi yazıçı, kimi jurnalist kimi, kimi rejissor, kimi müəllim kimi, kimisi də tanınmış şair Fikrət Sadığın oğlu kimi...

Bəs, əslində, kimdi Orxan Fikrətoğlu? Biz əvvəlcə qısa arayışla onu təqdim edək, qalanını isə öz öhdəsinə buraxırıq...

"Bu gün ədəbiyyatda və televiziyada qruplaşmalar formalaşıb..."

- Orxan müəllim, qarşıdan Novruz bayramı gəlir. Bayram günü həm də sizin doğum gününüzdür, 45 yaşınız tamam olur. Nəsə dəyişib, yoxsa elə köhnə azərbaycanlı kimi qalmısınız?

- Mən elə həmişəki mənəm. Elə bilirəm ki, özüm barədə danışsam, əsl azərbaycançılıq və İslam əxlaqına uyğun gəlməz. Çünki bu əxlaqla mən də yaşayıram, sən də, digərləri də. Lakin nə etdiyimi və etmək istədiyimi demək istəyirəm. Əslində, insan anadan azad doğulur. Ona görə də azadlıq axtarmaq həvəsi məndə həmişə maraq doğurub. Axı insan nədən və niyə azad olmaq istəyir? İnsan anadan ifrat dərəcədə, hətta tərbiyəsizlik sayılacaq qədər azad doğulur. Elm və mədəniyyət olmasa, insan dünyaya zülm edər. Əlimə qələm alandan həm ədəbiyyatda, həm də kinoda insanın transformal olmasını, dəyişmə anlarını işləmişəm. Dünyada radionun, televiziyanın yaranıb ölməsini müşahidə etmişəm. Mənim gözümün qabağından dünya ədəbiyyatı başqa dönəmə keçir. Artıq dünya kinosu da tamam dəyişib. Məsələn, bu gün televiziyalar yalnız reytinqə işləyir. Bu gün baş verənlərin klassik televizya və radioya dəxli yoxdur. Mən o televiziya və radionun adamıyam. Çünki mən orada sırf siyasi maarifçiliklə məşğul olmuşam. Ədəbiyyat şəhər və kənd ədəbiyyatına bölünəndə, mən ilk dəfə sürrealist hekayələr yazmışam. Və yaxud, Gülbəniz Əzimzadənin çəkdiyi "Ümid", Ramiz Əzizbəylinin "Yalan", özüm çəkdiyim "Ərazi", "Xalça" filmlərində də insan faktoruna bu prizmadan yanaşmışam. Ona görə də, mənə elə gəlir ki, bu yaşımda- dördlə beşin yan-yana durduğu bir məqamda elmək istədiyimin bir faizini etmişəm.

- Yazıçı Orxan Fikrətoğlu bu gün həm kino çəkir, həm də jurnalistika ilə məşğuldur. Amma bir məsələ var, bu sənət aləminin heç biri sizi sonadək qəbul etməyib. Ədəbiyyatçılar deyir kinoçəkəndir, jurnalistlər sizi yazıçı kimi qəbul edirlər. Kinematoqrafçılar da sizi televiziyaçı hesab edirlər. Yəni, ruslar demişkən, "yadlar arasında doğma, doğmalar arasında yad". Bugünkü dünyanın qarışıq rənglərini Orxan Fikrətoğlunun hansı gözü daha aydın görür- yazıçı, jurnalist, yoxsa rejissor gözü?

- Əslində, bunları mənim yazıçılığım birləşdirir. İlk dəfə yaradıcılığa nəsrlə başlamışam. Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitunun da nəsr şöbəsini bitirmişəm. Siz sadaladığınız işlərin mərkəzində nəsr durur. Mən televiziyada da öz sözümü demişəm. Məndən əvvəl televiziyada "Zorxana" olmayıb, heç kim o dildə danışmayıb. Heç cəhd də etmədilər.

- Amma "Zorxana"nı efirə tin söhbətləri gətirməkdə, efirin akademik səviyyəsini aşağı salmaqda qınadılar...

- Olsun da. Bəli, mən xəbər dilinə virus salmışam. Əliağa Vahid də küçə dilində yazırdı. Bu gün məgər Əliağa Vahid yaşamır? Amma Azərbaycan ədəbiyyatına absurdizmi də mən gətirmişəm, bu da var. Yəni, bunları mən eləmişəm, pis və yaxud yaxşı olması artıq mənim üçün ikinci dərəcəli söhbətdir. Bəli, bu gün ədəbiyyatda və televiziyada qruplaşmalar formalaşıb və bunların heç biri məni qəbul etmir. Çünki mən heç bir klanın, qruplaşmanın və partiyanın üzvü deyiləm. Fərdi şəkildə öz istədiyimi yazan, göstərən biriyəm. Əsas odur, bilirəm ki, mən özüməm və bunun yaxşı-pis olması də artıq ikinci dərəcəlidir. Elə bilirəm ki, mənim kimi yaşamaq çətin və pisdir.

O ki qaldı özümü ifadəyə, bu məndə daha çox nəsrdə yaxşı alınıb. Düşünürəm, ədalətli ədəbi tənqid bunun qiymətini çoxdan verməli idi.

"Hər şeydən əsəbiləşirəm deyə, az adamla ünsiyyətdə oluram"

- Fikrət Sadıqdan nəyi götürmüsünüz və yaxud nələrdən imtina etdiniz?

- Mən Fikrət Sadığı tam qəbul edirəm. Çünki pisi, yaxşısı, zəifi və güclüsü ilə Fikrət Sadıq mənim atamdır. Oğul da atasına oxşamalıdır, onun səhvini də yalnız ikmiz olanda deyirəm. Bununla yanaşı, etiraf edirəm ki, ədəbiyyatla bağlı böyük davalarım olub. Mən Yazıçılar Birliyində çıxış edib demişəm ki, "bu təşkilat, ümumiyyətlə, bağlanmalı, fəxri adlar, orden və medallar ləğv olunmalıdır" və yaxud "Sovet ədəbiyyatı yoxdur!" Təbii ki, atam məndən bu söhbətlərə görə dəfələrlə küsüb. Çünki bu onun dünyası, mühiti, dostlarıdır. Amma sonra mənimlə razılaşıb. Məsələn, mənim əsərlərimdə naturalist məqamları, erotik çılğınlıqları o əvvəlcə qəbul etmirdi. Amma sonra dedi ki, bu sənin öz yolundur, özün bilərsən. Amma məişət zəminində mən atama peyğəmbərimizin dediyi oğulluğu etmişəm. Bütün hərəkətlərimə görə də ondan halallığımı istəmişəm. Belə baxanda, məndən həmişə atama şikayətləniblər. Amma onun bir kəlmə sözü var, "bu sənindir". Dayım Aqşin Babayevə də yüksəkrütbəli siyasilər şikayətlənirdilər. Deyirdilər ki, "ona de, eləməsin". Dayım da mənə deyən günün sabahı daha da çox tənqid edib söyürdüm. Amma çox vaxt şikayətlərini atama deyirlər, çünki mənimlə əlaqə yaratmaq çətindir. Çox əsəbi adamam, hər şeydən əsəbiləşirəm deyə, az adamla ünsiyyətdə oluram. Çox vaxt şikayətlərin cavabını Fikrət Sadıq özü verir, məni qarışdırmır.

- Bu gün ədəbiyyat aləmində aşkar qarşıdurma var. Təzələr köhnələrdən imtina edir, köhnələr də təzələri qəbul etmir. Sizcə, dava nə davasıdır?

- Mən artıq orta nəslə aidəm. Hələ bir-iki il də ortalıqda var-gəl etmək imkanım var. Əslində, cavanlarla qocaların maksimalistcəsinə bir-birini bəyənməməsi təbiidir. Adəm peyğəmbərdən bu yana gənclər özlərini yaşlılardan ağıllı, güclü, qocalar da əksinə, onları cahil sayıblar. Bir məsələ də var ki, gəncliyində novator, qocalığında mühafizəkar olmayanı normal insan saymıram. Lakin əsas odur ki, ortaya iş qoyulmalıdır, imkanla ideya üst-üstə düşməlidir. Hər nəsil özündən əvvəlkini bəyənməsə də, ortaya yazı qoyub axı. Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, onlardan sonra Hüseyn Cavid, sonra 50-cilər, 60-cılar, 70-cilər və 80-cilər- bunlar ortalığa tutarlı iş qoyublar. Bunu inkar etmək olmaz. Heç kimi bəyənməyib, heç nə yazmamaq, məncə, yalnız dəlilikdir, anormallıqdır.

- Müasirlərdən kimləri oxuyursunuz?

- Bu yaxınlarda Əziz Alpout adlı müəllifin Türkiyədə dərc olunan bir kitabını oxudum, əsrin əvvəllərində baş verən hadisələrdən bəhs edirdi, oradan çox şey öyrəndim. Amma yeri gəlmişkən deyim, "Əli və Nino" əsərini qəbul etmirəm, ona nifrət edirəm. Əslində, böyük mədəniyyətə malik azərbaycanlılar bu əsərdə çox cılızlaşdırılırlar. Əziz Alpoutun həmin dövrdən bəhs edən əsəri isə mənə daha doğmadır. Müasir ədəbiyyat deyəndə, mən Yaşar Əliyev, Eyvaz Əlləzoğlu, Qulu Ağsəsi təsəvvürümə gətirirəm. Bizi də çox vurdular, elə 60-cılar bizi çox təpiklədir. Amma bizim nəsil Qarabağda vuruşdu, meydanlarda gecələdi...

"40 yaşıma qədər bütün dostlarımı itirdim"

- "Mozalan"ın səsini eşitmirik. Neştəri korşalıb, yoxsa?..

- Biz bir əsrdən çoxdur ki, Mirzə Ələkbərin təsirindən çıxa bilmirik. Amma istedad baxımından o qədər "cırlaşmışıq" ki, böyük Sabirin özünütənqidini lağlağı səviyyəsinə salmışıq. Gülüş xatirinə səhnədə dombalaq aşırıq, arvad paltarı geyinirik. Bu gün lağlağı Azərbaycan mədəniyyəti kimi təlqin olunur. Amma mən "Mozalan"a bunu buraxmıram. Klassik mövzuda hazırlanan "Mozalan"a da baxan yoxdur. Ona görə də bizim məhsulu alan yoxdur.

- Kinematoqrafçı Orxan Fikrətoğlunu bu gün nə düşündürür, nə maraqlandırır, nə narahat edir?

- Bu gün mən istədiyim səviyyədə Azərbaycan kinosu olmasa da, bunu yaratmaq mümkündür. Çünki bizdə bunun məktəbi var. Sadəcə, yeni kadrlar yetişdirməliyik. Mən hələ ki gənc, perspektivli kadrları görmürəm. Amma yəqin ki, yetişəcək. Gənclərin arasında qəbul etdiyim rejissor Yavər Rzayevdir ki, o da məndən 10 yaş böyükdür.

Rafiq Quliyevi gənclərə aid edirlər, 56 yaşı var. Mən bu gün Slavyan Universitetində jurnalistikadan dərs deyirəm. Gənclərlə təmasda olana qədər onlardan qaçırdım. Elə bilirdim ki, gənclər yollarını azıblar. Amma sonradan gördüm ki, bugünkü gənclik çox ayıqdır. Şeirin və nəsrin nə olduğunu məndən də yaxşı bilirlər, hansı konyuktr işləkdirsə, onunla gedirlər, ailələrini dolandırmağı bacarırlar. Yəni, onlar kapitalizmi bizdən yaxşı dərk edib, pul qazanmaq üçün rəqabəti yaxşı öyrəniblər. Bunlar kiməsə yol verməzlər. İstedadlı-istedadsız, kimsəni özlərindən irəli buraxmazlar. Və gənclərin zəmanəyə uyğunlaşması, ayıqlığı məni həqiqətən də sevindirir, ən azından yaşamağı bacarırlar. Amma mənim nəslim pafosa inanandır. Misal üçün, məni 20 Yanvar hadisələrində aldadıb əliyalın tankın qabağına çıxarmışdılar ki, "get öl, qəhrəman olacaqsan". Mən Qarabağda döyüşmüşəm, ölümə getmişəm. Amma indikilər getməz. Deyəcəklər ki, "hamı getsin, mən də gedim". Və ya deyəcək ki, "varlının, yüksəkrütbəli məmurun övladı getmirsə, mən də getmirəm". Bunlar erməniləri də aldadacaqlar. Belə baxanda, qərdeşim, düz deyir də. Amma məhz buna görə belə insanlardan mənəviyyata söykənən po-eziya, ədəbiyyat gözləməyə dəyməz.

- Yazarların bir ümumişlək sözü var, deyirlər ki, "özümü yazıram". Orxan Fikrətoğlunun qəhrəmanları ona nə dərəcə yaxındır?

- Əgər kim ki özünü yazdığını deyirsə, inanmayın, yalan deyir. Poeziyada o məsələ hansısa mənada doğru ola bilər, şair hissiyatını yazır. Amma nəsrdə belə deyil. Mən, misal üçün, insanlığını itirəndən sonra qayıdıb təzədən insan olanların hekayətlərini yazıram. Misal üçün, "Ölümə məhkum olmuş" hekayəsində güllələnməyə məhkum edilən polkovnikin əsgər üzünü qırxmır və öldürür. Amma sonradan o özü həmin polkovnikə çevrilir. Xeyirdən xeyir, şərdən şər doğar. Məni bir yazıçı kimi belə insan faktoru həmişə düşündürüb. Biz bu dünyaya insan kimi gəlmişiksə, qarşılaşdığımız şəraitdən asılı olmayaraq insanlığımızı itirməməliyik. Gözünüzün qabağında nə qədər dost itirmişəm. Çünki düşmənlərimi bağışlaya bilirəm, amma dostlarımı yox. 40 yaşıma qədər bütün dostlarımı itirdim. Çünki kimsə mənə xəyanət edibsə, sonradan yenə edəcək, yalan danışacaq.

- Akademik Milli Dram Teatrında əsərinizin səhnəyə qoyulacağını eşitdik...

- Teatrın direktoru İsrafil İsrafilov məni dəvət etdi, görüşdüm. "İynənin nağılı" pyesimi götürdü. Absurd əsərdir. Əsərin mövzusu qayçı ilə iynənin mübahisəsindən gedir. Alleqorik bir əsərdir. Bu il, ya da ola bilsin, gələn il mənim hansısa əsərim "Azdrama"da səhnəyə qoyulsun.

İltifat HACIXANOĞLU

Ekspress.-2011.- 19-28 mart.- S.19.