Mir Cəfərin
məhkəməsi necə hazırlanmışdır
Azərbaycanda
ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında
söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən
biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi
olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı
Teyyub Qurban bu məhkəmə, onun necə və kimlərin
sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında
araşdırıb.
(əvvəli ötən şənbə
saylarımızda)
Bağırov və Cəbrayıl Ələsgərov
Cəbrayıl Ələsgərovun
arvadı Zəminiyə Səlim qızı Ələsgərova
1913-cü ildə Bakıda anadan olmuşdu. M.Əzizbəyov
adına indiki Neft Akademiyasının neft-mədən
fakültəsini bitirdikdən sonra 1935-ci ildən
başlayaraq, Stalin adına Bakı neftayırma zavodunun baş
laboratoriyasının laborantı, sonra isə rəisi vəzifəsində
çalışmışdır. 1940-cı ildə partiya
sıralarına qəbul edilmişdir. "Şərəf
Nişanı" ordeni ilə təltif olunmuşdur. Ancaq illər
keçsə də, bir-birini tələbəlik vaxtından
sevən canbir ər-arvad körpə səsinə həsrət
qalmışlar... Əri Mərkəzi Komitədə işləyəndən
sonra ondan ən böyük arzusunu gizlətməmişdir: cəbhədə
qəhrəmanlıqla həlak olmuş qayınlarının
balalarına himayədarlığı öhdəmizə
götürək... Belə də olmuşdur. 1944-cü ilin əvvəlində
Cəbrayıl Ələsgərov yeni vəzifəyə
göndərilərkən doldurduğu şəxsi vərəqənin
"ailə vəziyyəti" hissəsində
yazmışdır: ailəmin tərkibi: arvadım, anam,
qayınanam, cəbhədə həlak olmuş
qardaşlarımın yeddi balası.
Mir Cəfər Bağırovun 1944-cü il yanvarın
11-də imzaladığı rəsmi sənədlə
tanış olun:
"Azərbaycan SSR Xalq Maarifi
Komissarlığının kadrlar üzrə nazir müavini
barəsində
Ələsgərov Cəbrayıl Ağəli oğlu,
1931-ci il noyabr ayından ÜİK(b)P üzvü, partiya bileti
nömrəsi 1470389, Azərbaycan SSR Maarif nazirinin kadrlar
üzrə müavini təsdiq edilsin.
ÜİK(b)P MK-dan xahiş olunsun ki, bu qərarı təsdiq
etsin.
Azərbaycan K(b)P MK katibi M.C.Bağırov.
Bakı,
11 yanvar 1944-cü il."
Bir neçə ay ərzində xalq maarif komissarı
Mirzə İbrahimovla kadrlar üzrə müavin arasında səmimi
və qarşılıqlı dostluq münasibətləri
yaranmışdır. 1944-cü il aprelin 3-də nazir və
onun müavini Mərkəzi Komitənin büro iclasına dəvət
edilmişlər. Mir Cəfər Bağırovun təşəbbüsü
ilə Təbriz şəhərində onillik məktəb
açılması barədə "qərar" qəbul
edilmişdir. Məktəbin direktoru vəzifəsinə maarif
nazirinin müavini Cəbrayıl Ağəli oğlu Ələsgərov
təyin edilmişdir. C.Ələsgərov Güney Azərbaycanda
1947-ci il aprel ayınadək işləmişdir. Təbrizdə
doğma azəri dilində pulsuz orta məktəbin direktoru,
eyni zamanda, SSRİ Baş Konsulluğunun Təbrizdəki
nümayəndəsi vəzifəsində
çalışmışdır. 1947-ci ilin aprelində
Güneydən Qüzeyə qayıtmış Vətən
oğlu Mir Cəfər Bağırovun xeyir-duası ilə
yenidən xalq maarifi sahəsində məsul vəzifəyə
təyin edilmişdir. Bu dəfə yeni nazirin - Məmməd Ələkbərovun
(Mirzə İbrahimov Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin
müavini vəzifəsinə irəli çəkilmişdi -
T.Q.) kadrlar üzrə müavini olmuşdu.
1951-ci il may ayının 14-də Mir Cəfər
Bağırovun tövsiyəsi ilə nazir müavini Mərkəzi
Komimtəyə məsul vəzifəyə təsdiq
olunmuşdur. Bu barədə MK-nın 14
may 1951-ci il tarixli qərarında deyilir:
"C.A.Ələsgərov barədə
Cəbrayıl
Ağəli oğlu Ələsgərov yoldaş Azərbaycan
SSR Xalq Maarifi Nazirinin müavini vəzifəsindən azad
olunmaqla, Azərbaycan KP MK-nın Məktəblər
Şöbəsinin müdiri təsdiq edilsin.
Azərbaycan
KP MK katibi M.C.Bağırov.
14 may
1951-ci il".
Azərbaycan
Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsi Siyasi Sənədlər
Arxivində 1951-ci ildə M.C.Bağırovun
tapşırığı ilə respublikanın təhsil
müəssisələrində Məktəblər Şöbəsinin
müdirinin bilavasitə iştirakı ilə
aparılmış yoxlamalara dair arayışlar
saxlanılır. 1951-ci il noyabrın 15-də
M.C.Bağırova ünvanlanmış geniş
arayışın bəzi hissələri ilə
"Azərbaycan K(b)P MK katibi
M.C.Bağırov yoldaşa
Azərbaycan
dəmir yolu məktəblərində təlim-tərbiyə
işin vəziyyəti yoxlanılmışdır. Hazırda
respublikada dəmir yolu sistemində 44 məktəb fəaliyyət
gösərir ki, bunlarda 553 nəfər pedaqoq
çalışır. Yoxlamadan müəyyən edildiyi kimi,
onların arasında pedaqoq adına ləkə gətirən
şəxslər də vardır. Məsələn, Ləki
stansiyası 18 nömrəli yeddiillik məktəbin direktoru
Allahverdiyev Əli Aşur oğlu 1934-cü ildə partiya
sıralarından xaric edilmişdir. Onun doğma qardaşı
sosialist mülkiyyətini mənimsədiyinə görə, əmisi
oğlu ölüm hadisəsinə görə həbsdə
olmuşlar. Ə.A.Allahverdiyevin özü isə vəzifəsindən
sui-istifadə edir.
Azərbaycan
Dəmir Yolu İdarəsinin şöbə rəisi F.Ə.Əlizadə
1950-ci ilin yanvar ayında xalası qızı Rübabə
Bağırovanı Bakıdakı 9 nömrəli orta məktəbin
direktoru təyin etmişdir. Onun pedaqoji təhsili yoxdur. F.Əlizadənin
doğma bacısı C.A.Cəfərova isə Ucar
stansiyası uşaq baxçasının müdiridir.
Pedaqoji kadr
adını ləkələyənləri cəzalandırmaq əvəzinə,
F.Əlizadə bəzən belələrini qanadı
altına alır. Məsələn, Naxçıvan
stansiyası 23 nömrəli məktbin direktoru S.Musayev
1946-cı ilin oktyabrında təhsili barədə sənədlərinə
özbaşına düzəlişlər etdiyinə görə
vəzifəsindən kənarlaşdırılmışdı.
S.Musayev məsuliyyətə cəlb olunmaq əvəzinə
Culfa, Saatlı və Hacıqabul stansiyaları məktəblərində
pedaqoq işləmişdir. Dəmir yolu məktəblərində
"səyahət edən" S.Musayev 1950-ci il yanvarın 23-də
Ələt stansiyası 29 nömrəli məktəbin
direktoru təyin edilmişdir. Burada S.Musayev yeni mənimsəmə
üsulları tapmışdır: dərslikləri baha qiymətə
sataraq gəlir əldə etmişdir. Bundan əlavə,
müəllimlərin aylıq məvaciblərindən də
"pay" götürmüşdür. Təəccüblüsü
budur ki, Azərbaycan Dəmir Yolu Ələt Siyasi Şöbəsi
S.Musayevin davranışını öz iclasında müzakirə
edərkən, müqəssirə xəbərdarlıqla kifayətlənmişdir.
Biləcəri dəmir yolu stansiyası 7 nömrəli orta məktəbin
direktoru B.Əliyev 1951-ci il iyul ayında onuncu sinif şagirdi
Q.Jeqlova qanunsuz olaraq kamal attestatı, Biləcəri deposunun
maşinisti P.Xəlilova yeddiilliyi qurtarması barədə
şəhadətnamə vermişdir.
1950-51-ci tədris
ilində Hacıqabul stansiyası 15 nömrəli məktəbə
A.İbrahimov təyin olunmuşdur. O, Sumqayıt Rayon Xalq Maarif
Şöbəsinin müdiri vəzifəsindən yarıtmaz
fəaliyyətinə görə töhmət almaqla kənarlaşdırılmışdı.
Yeni iş yerində də A.İbrahimov bəd əməllərini
davam etdirmişdir. Onun direktoru olduğu məktəbin pedaqoqu
A.P.Panitskaya məktəbin partiya təşkilatının
katibi vəzifəsində olarkən ləyaqətsiz
davranışına görə məktəb kollektivinin
narazılığına səbəb olmuşdu. Partiya təşkilatçısı
pedaqoq A.P.Panitskayanın birinci əri keçmiş
ağqvardiyaçı olmuşdur, 1935-ci ildə təcrid
edilmişdir. Bundan sonra A.Panitskaya bir neçə dəfə ərə
gedib-boşanmışdır. 1950-ci ildən Saratov vilayətində
arvadı və üç uşağı olan hərbi
qulluqçu Q.İ.Semyonov ilə yaşayır.
Hərbi
qulluqçu Q.İ.Semyonov sərxoşluq etdiyinə, antisovet
və şovinist çıxışlarına və
pozğunluğuna görə partiya təşkilatının
qərarı ilə ciddi töhmət almış, zabitlərin
şərəf məhkəməsi Q.İ.Semyonovun Sovet Ordusu
sıralarından xaric edilməsi barədə qərar qəbul
etmişdir.
Kirovabad
stansiyası 21 nömrəli məktəbin idman müəllimi
Prutyan Şovel Mixayloviç məişət pozğunudur, məktəb
şagirdləri ilə kobud hərəkət edir. Məktəbin
buraxılış gecəsi zamanı Prutyan spitrli içki
içmiş, bu məktəbin (direktoru Zaxarovdur) məzunu
Derequsa dörd dəfə bıçaq zərbəsi
endirmişdir. Baş vermiş hadisədən xəbərdar
olsalar da, məktəbin direktoru A.S.Zaxarov, habelə F.A.Əlizadə
bu fövqəladə hadisə ilə əlaqədar heç
bir tədbir görməmişlər.
Azərbaycan
Dəmir Yolu təhsil müəssisələri şöbəsinin
rəisi F.A.Əlizadə rəhbər işçiyə
yaraşmayan hərəkətlərə yol verir, tabeliyindəki
işçilər və məktəb rəhbərlərinin
ona yaltaqlıq etməsinə şərait yaradır.
Bütün dəmir yolu məktəblərində 8 Mart
günündə müəllimlərdən pul toplanılaraq
hədiyyələr hazırlanır, F.Əlizadə nəinki
buna etiraz edir, bəxşişləri (gümüş
qaşıqları, qədəh və qabqacaq dəstləri və
s.) həvəslə qəbul edir. Öz rəislərndən
nümunə götürən direktor və bəzi pedaqoqlar
da 8 Mart günü və onuncuların buraxılış mərasimi
ərəfəsində şagirdlərdən qiymətli hədiyyələr
qəbul edirlər".
Azərbaycan
K(b)P MK-nın Məktəblər Şöbəsinin müdiri
Cəbrayıl Ələsgərovun təqdim etdiyi
arayışla əlaqədar həmin il dekabrın 11-də
M.C.Bağırov Mərkəzi Komitə Bürosu
iclasının aşağıdakı qərarına imza
atmışdır:
"Azərbaycan
dəmir yolu məktəblərində təlim-tərbiyə
işinin vəziyyəti və onu yaxşılaşdırmaq
tədbirləri haqqında
1. Azərbaycan
Dəmir Yolu təhsil müəssisələri şöbəsinin
rəisi F.Əlizadə yoldaşın xəstələnməsi
ilə əlaqədar məsələnin müzakirəsi təxirə
salınsın.
2. Azərbaycan
Dəmir Yolunun rəisi A.Cəfərov yoldaşa, Dəmir Yolu
Siyasi İdarəsinin rəisi A.Ənnağıyev yoldaşa,
Azərbaycan K(b)P Dzerjinski rayon komitəsinin katibi V.Yeremeyev
yoldaşa, Azərbaycan SSR Maarif naziri M.Ələkbərov
yoldaşa tapşırılsın ki, yoxlama nəticəsində
aşkara çıxarılmış nöqsanların tezliklə
aradan qaldırılması və Azərbaycan Dəmir Yolu məktəblərində
təlim-tərbiyə işinin kökündən
yaxşılaşdırılması üçün təcili
tədbirlər görsünlər.
Azərbaycan K(b)P MK-nın katibi
M.C.Bağırov".
Azərbaycan
Dəmir Yolu təhsil müəssisələri şöbəsinin
müdiri F.Əlizadə sağalaraq işə
çıxdıqdan sonra, 1952-ci il dekabrın 25-də Mərkəzi
Komitənin büro iclasında Cəbrayıl Ələsgərovun
hazırladığı qərar layihəsi müzakirə
olunub qəbul edilmişdir. 1937-ci-1941-ci illərdə Bakı
Dövlət Universitetinin rektoru olmuş, Təbrizdə Azərbaycan
türkcəsində orta məktəb açmış, Azərbaycan
SSR Maarif nazirinin müavini işləmiş partiya
işçisinin altmış il arxivdə
saxlanılmış sənədində yazılanlar bu gün
də Azərbaycanın təhsil müəssisələrində
mövcud nöqsanlara qarşı mübarizə nümunəsi
kimi səslənir. Qərarda deyilir:
"Azərbaycan
Dəmir Yolu təhsil müəssisələri şöbəsi
tabeliyindəki məktəblərə nəzarəti
başlı-başına buraxmış, onların işinə
yarıtmaz rəhbərlik edir. Şöbənin inspektor və
metodistləri məktəblərdə təlim-tərbiyə
işinə dərindən nüfuz etmir, kadrların
düzgün yerləşdirilməsinə biganə
yanaşır, aşkara çıxarılmış
nöqsanların aradan qaldırılmasına yönəldilmiş
təsirli tədbirlər görmürlər. Məktəb
direktorları və tədris hissə müdirləri müəllimlərin
fəaliyyətinə nəzarət etmir, dərslərə
baxış keçirmir, onlara metodik yardım göstərmirlər.
Yoxlamadan müəyyən edildiyi kimi, bir çox məktəb
müəllimləri dərslərə səthi
hazırlaşır, tədris materialları olduqca maraqsız,
quru bir şəkildə şagirdlərə
çatdırırlar. Bir sıra məktəblərdə
direktorlar və tədris hissə müdirləri əvəzçiliklə
bir neçə yerdə işləyirlər, bəzi
pedaqoqların həftəlik dərs yükü həddindən
qat-qat çoxdur.
Azərbaycan K(b)P MK qərara
alır:
1. Azərbaycan
Dəmir Yolu İdarəsinin rəisi Cəfərov və
Siyasi Şöbə rəisi Ənnağıyev
yoldaşlardan tələb edilsin ki, dəmir yolu məktəblərinin
işində mövcud olan nöqsanları aradan
qaldırsınlar və 1952-ci il mart ayının 1-dək məktəb
müəllimlərinin tərkibini ixtisaslı pedaqoqların
hesabına yaxşılaşdırsınlar.
2.
Kadrların düzgün seçilib-yerləşdirilməsinə
səthi yanaşdığına, israfçılığa və
qohumbazlığa yol verdiyinə görə Azərbaycan Dəmir
Yolu İdarəsi təhsil müəssisələri
şöbəsinin rəisi F.Əlizadə yoldaş vəzifəsindən
kənar edilsin.
3. Azərbaycan
SSR Maarif Nazirliyinə (M.Ələkbərov yoldaşa) bir vəzifə
olaraq tapşırılsın:
a) dəmir
yolu məktəblərinə metodiki kömək göstərilməsi
gücləndirilsin, Nazirliyin sistemindəki məktəblərlə
dəmir yolu məktəbləri arasında iş təcrübəsi
mübadiləsi geniş yayılsın:
b)
Respublikada keçirilən tədbirlərə (pedaqoji qiraət,
məktəb işinə həsr olunmuş müşavirələr
və b.k.) müntəzəm olaraq dəmir yolu məktəblərinin
müəllimləri, direktor və tədris-hissə müdirləri
cəlb olunsun.
4. Azərbaycan
ibtidai və orta məktəb işçiləri həmkarlar
ittifaqları Mərkəzi Komitəsi (C.Orucova yoldaşa) bir vəzifə
olaraq tapşırılsın ki, dəmir yolu məktəbləri
müəllimləri arasında siyasi-tərbiyəvi və mədəni-kütləvi
işlər genişləndirilsin, onlar üçün
vaxtaşırı olaraq məruzə və mühazirələr
təşkil olunsun, dəmir yolu məktəblərində
çalışan pedaqoqlar müəlllimlər evinin tədbirlərinə
və bədii özfəaliyyət dərnəklərinə
cəlb olunsun, dəmir yolu məktəblərinin kollektivləri
üçün ekskursiyalar təşkil edilsin və s.
5. "Azərbaycan
müəllimi" qəzetinin redaktoruna (Məhərrəmov
yoldaşa) tapşırılsın ki, respublikanın dəmir
yolu məktəblərində təlim-tərbiyə məsələlərinin
işıqlandırılmasını təmin etsin.
6. Azərbaycan
Dəmir You İdarəsinin rəisi Cəfərov
yoldaşın və Siyasi Şöbə rəisi Ənnağıyev
yoldaşın nəzərinə çatdırılsın
ki, onlar dəmir yolu məktəblərində siyasi-tərbiyəvi
işin vəziyyəti üçün şəxsən məsuliyyət
daşıyırlar.
7. Cəfərov
və Ənnağıyev yoldaşlara
tapşırılsın ki, bu qərarın yerinə yetirilməsinə
dair 1952-ci il mart ayının 1-dək MK-ya hesabat təqdim
etsinlər".
(ardı
var)
Teyyub
Qurban
Ekspress.-
2011.- 14-16 may.- S. 15.