"Burada yaşamaq mənə ləzzət edir"

Tanınmış müğənni Yaqub Zurufçu 1953-ci ildə Təbriz şəhərinin Çərandab məhəlləsində anadan olub. 7 yaşında "Fərvərdin Mədrəsəsi"ndə (məktəbi) təhsilə başlayan Yaqub o illərdə Təbrizin uşaqlar proqramında iştirak edib və "Cücələrim" mahnısı ilə Cənubi Azərbaycanda, həm də İranda çox məşhur olub. İllər keçdikcə daha da püxtələşən sənətkar 15 yaşında İranın dövlət televiziyasında böyük konsert proqramı ilə çıxış edib. İranda mollalar hakimiyyətə gələndən sonra musiqiçilər sıxışdırılırdı. Bir çox tanınmış sənətkarlar, o cümlədən Zurufçu da xaricə köçmək məcburiyyətində qalır.

Yaqub Zurufçu artıq illərlə arzusunda olduğu Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır, "əməkdar artist" fəxri adına layiq görülüb.

- Yaqub müəllim, sizi hamımız yaxşı tanıyır və sevirik. Barənizdə, tərcümeyi-halınızda bilmədiyimiz hansısa məqamlar varmı?

- Mən Təbrizdə anadan olsam da, əslimiz Mərənddəndir. Atam 25 il Azərbaycanın şimalında yaşayıb, sonra yenidən Təbrizə köçüb. Biz hər səhər Azərbaycan radiosunda səslənən musiqilərin sədası altında yuxudan oyanardıq. Sizdən bir xahiş edim, bunu başqa jurnalistlərə də demişəm. Şimali və ya Cənubi Azərbaycan yazmayın. Azərbaycan birdir, yazanda Azərbaycanın şimalı və cənubu yazın. O vaxtlar hər səhər saat 07.45-də Azərbaycan radiosu ilə canlı konsert efirə verilirdi. Mən də məktəbə getməzdən əvvəl bu mahnıların sözlərini özüm üçün dəftərə köçürürdüm. Cəsarətlə deyə bilərəm ki, 14-15 yaşlarımda 700-800 mahnı bilirdim. Məndə indi 7-8 qalın dəftər var, hərəsində 1000-dən yuxarı mahnı yazılıb. Aralarında elə mahnılar var ki, sözlərini səhv yazmışam, onları bura gələndən sonra düzəltdim. 15 yaşımda Təbriz orkestrinin müşayiəti ilə televiziyada konsert verdim. Bir müddət sonra əsgər getdim. Əsgərlikdən sonra Təbriz Universitetində ali iqtisadiyyat təhsili aldım. İranda qiyam olandan sonra yaşamaq çətinləşdiyi üçün Almaniyaya köçmək məcburiyyətində qaldım. Mollalar hakimiyyəti ələ alandan sonra musiqini qadağan etmişdilər.

- Musiqi təhsiliniz varmı?

- Əlbəttə. Almaniyaya köçəndən sonra əvvəlcə kolleci bitirdim. Sonra Hamburq Universitetində vokal təhsili aldım. İranda vokal dərsləri yox idi. 1989-cu ildə isə ilk dəfə Azərbaycana gəldim. Mənim Azərbaycana gəlməyim rəhmətlik Gülağa Məmmədovun sayəsində baş tutdu. Mən "Ayrılıq" mahnısına klip çəkmişdim. Gülağa müəllim Almaniyaya qastrola gələndə mən bu klipi ona göstərdim, çox xoşuna gəldi. Həmin klipi rəhmətlik Gülağa Məmmədov Almaniyadan gətirib Azərbaycan Televiziyasında nümayiş etdirəndən sonra xalq bir daha bu mahnını sevdi. Bundan əvvəl rəhmətlik Rəşid Behbudov həmin mahnını 60-cı illərdə oxusa da, artıq unudulmuşdu. Həmin klipdən sonra o dövrdə "Vətən" cəmiyyətinin rəhbəri Elçin Əfəndiyev məni Bakıya dəvət etdi. Və mənim Bakıdakı konsertlərim artıq Azərbaycan xalqının SSRİ-dən çıxmaq üçün qaldırdığı azadlıq hərəkatı ilə eyni vaxtda düşdü. Həmin mitinqlərə mən də qatılmışam, azadlığımızla bağlı çıxışlar etmişəm, mahnılar oxumuşam. Bunu təsdiq edən kadrları yəqin ki, görmüsünüz. Mənim bu gün ona görə alnım açıqdır ki, bəzi müğənnilər evlərində gizlənəndə, xalqın oyanmasında xırda bir iş görə bilmişəm. Əslində konsertlərim anşlaqla keçsə də, xalq məni daha çox nümayişlərdən tanıdı. Xoşbəxtəm ki, xalq məni tez bir zamanda sevdi. Bu günlərdə Azərbaycanın müstəqilliyinin 20 illiyini təntənə ilə qeyd edirik, mən həmin illəri bir daha fəxrlə xatırlayıram ki, o dövrdə müstəqil olacağımıza inamımız olmasa da, artıq müstəqilik.

- Amma siz çox gec vətəndaşlıq aldınız...

- Bəli, 1989-cu ildən sonra mən demək olar ki, mütəmadi olaraq Azərbaycana gəlib gedirdim. Prezidentimiz İlham Əliyevə minnətdarlığımı bildirirəm ki, məni 2009-cu ildə həm ölkə vətəndaşlığına qəbul etdi, həm də "əməkdar artist" fəxri adına layiq gördü. Prezidentimizə ona görə minnətdaram ki, mənim başqa ölkələrdəki vətəndaşlığıma dəymədi. Bilirsiniz ki, Azərbaycanda yalnız bir vətəndaşlığa icazə verilir. Mənim Azərbaycandan başqa Almaniya, Kanada, ABŞ və İran vətəndaşlığım var. Baxmayaraq ki, 32 ildir İrana getmirəm. Azərbaycanın vətəndaşı olmaq mənim ən böyük arzum idi.

- Xaricdəki Azərbaycan diasporu ilə əlaqələriniz varmı?

- Təbii ki, var. Konsertlərə, tədbirlərə dəvət olunanda gedib iştirak edirəm, mahnılar oxuyuram. Amma onu da deyim ki, siyasi çıxışlara qoşulmuram. Çünki mən Azərbaycanı dünyada siyasətlə deyil, öz sənətimlə tanıtmaq arzusundayam. Düşünürəm ki, siyasətlə siyasətçilər məşğul olsalar, daha doğru olar. Hesab edirəm ki, bu işin öhdəsindən layiqincə gələn insanlar kifayət qədərdir.

- Sizcə, azərbaycanlılar xaricdə nə üçün birləşə bilmirlər?

- Məncə, bu hələ tezdir. Bunu zamanın öhdəsinə buraxmaq lazımdır. Düşünürəm ki, nə o taydakılar, nə də bu taydakılar bir bayraq altında birləşməyə hələ hazır deyillər. Azərbaycanın şimalı bir zamanlar necə Rusiyaya meylli idisə, indi də cənubdakılar daha çox İrana meyllidirlər.

- İranda azərbaycanlılar farslardan çoxdur, İslam Respublikasının ali dini lideri ayətullah Əli Xamneyi də azərbaycanlıdır, amma soydaşlarımızın bir çoxu farsların təsiri altında olaraq qalır...

- Çünki oradakı azərbaycanlıların bir çoxunun qəlibləri azərbaycanlı qalıb, ruhları farslaşıb. Mən deyərdim ki, cənubdakı soydaşlarımız arasında daha çox gənclər azərbaycançılığa meyllidirlər, baxmayaraq ki, onların ata-anası buna qarşı çıxırlar. Siz fikir verin, orada yalnız ermənilərin öz dilində məktəbləri var, çünki onları sayı çox azdır, sabah heç nə edə bilməzlər. Amma azərbaycanlıların, digər xalqların belə imtiyazlarının olmamasının səbəbi onların sayının çox olmasıdır. Yəni sabah nəsə edə bilərlər. Sizə deyim ki, sabah azərbaycanlılar "nəsə edə bilər"lərin qorxusunu farslardan çox farslaşmış soydaşlarımız çəkirlər. Siz bayaq ayətullah Xamneyinin adını çəkdiniz, İranın keçmiş prezidenti Hatəmi də azərbaycanlı idi. Yenə deyirəm, nə ordakılar, nə də burdakılar birləşməyə hələ tam hazır deyillər. Amma bu nə vaxtsa baş verəcək, mən buna inanıram. Biz Bakıda mitinqlərdə çıxış edəndə də inanmırdıq ki, SSRİ dağılar, Azərbaycanın şimalı müstəqilliyinə qovuşar, Amma artıq 20 ildir maşallah müstəqilik və bu müddət ərzində dünya dövlətləri arasında kifayət qədər hörmət-izzət sahibiyik. Ona görə də şimaldakıların özlərinə bu qədər əziyyət verməsinə ehtiyac yoxdur. Yalnız dünyaya yayılan televiziya verilişləri vasitəsilə ideoloji iş aparmaq lazımdır. Onu da ağılla etmək çox vacibdir... Bizim telekanallar ara musiqilərini efirə vermək əvəzinə bu məsələləri tez-tez işıqlandırsalar, daha yaxşı olar. Mənim İranda yaşadığım illər şah rejiminə təsadüf edir. Hələ o dövrdə Təbrizdə azərbaycanlıların arasında 20-dən çox musiqiçi olmazdı. Amma indi İranda musiqiyə qadağalar olsa da, Təbrizdə musiqiçilərin sayı kifayət qədərdir. Neçə-neçə orkestr fəaliyyət göstərir. Təbrizdə 250 nəfərlik xor var. Bütün günü Azərbaycan mahnıları oxunur. Artıq İran hökuməti bunun qarşısını ala bilmir, insanlar internet vasitəsilə böyük-böyük işlər görürlər.

- Bununla yanaşı ermənilərlə biznes quran, onlarla əməkdaşlıq edənlər də var...

- Bəli, təəssüf ki, belələri də var. Lakin bayaq dediyim kimi, onların qəlibləri azərbaycanlıdır, qəlbləri isə farslaşıb. Ona görə də, onlar ermənilərlə qardaşlaşıblar. Təbliğat güclü aparılmalıdır ki, yeni nəsil bütün cismi ilə, bütün ruhu ilə azərbaycançılıq ideyası altında yetişsin. Bu işdə televiziyaların böyük rolu var, onlar əgər ara mahnılara bir az ara verib, milli təəssübkeşliyimizdən bəhs edən verlişlər də hazırlasalar, əla olar. Bir baxın, Urmu gölünün qurudulmasına cənubdakı qardaşlarımız faciə kimi baxırlar.

- 32 ildir İrana getmirsiniz. Bunun səbəbi nədir - orada arzuolunmaz şəxs sayılmağınız, yoxsa başqa səbəblər var?

- Bu barədə danışmaq istəmirəm...

- Siz bir çox ölkənin də vətəndaşınız. Bu ölkələrin hansında yaşamaq sizin üçün rahatdır?

- Mən dünyanın çox yerində olmuşam. Azərbaycanda isə bəzi problemlər var ki, öz həllini mütləq tapmalıdır. Mənim iqtisadiyyat və vokal təhsilim olduğu üçün bu sahədən danışsam, daha düzgün olar. Azərbaycanda gəlirlərlə xərclərin fərqi çoxdur. Mən özüm birtəhər ordan-burdan tapıb dolana bilirəm. Amma görürəm ki, burada insanların gəlirləri xərclərindən çox azdır. Bu da yoxsulluq faizinin yüksək olmasının göstəricisdir. Yəni insan ay boyu normal qaydada xərclərini ödəmək üçün normal qazanc əldə edə bilmir. Bu məsələ öz həllini mütləq tapmalıdır. Mən xaricdə pul qazana bilməsəm, Azərbaycanda dolana bilmərəm. Bakıda isə mən pul qazanmıram, hara getsəm də, yalnız sənət xatirinə oxuyuram. Çox arzu edirəm ki, insanlar normal dolana bilsinlər. İnanıram ki, bu, tezliklə həllini tapacaq. Dünyanın elə dövlətləri var ki, əhalisi acından qırılır. Mən yenə deyirəm, iqtisadiyyatçı olduğuma görə əminəm ki, Azərbaycanda insanların bundan qat-qat yaxşı yaşaması üçün imkanlar var. Bilirsiniz, bu problemlər təbiidir, çünki birdən-birə kommunist qanunlarından kapitalist qanunlarına keçilib. Bununla yanaşı, kommunist dövrünün bəzi ənənələri hələ də var. İnanın ki, Azərbaycanda hələ də SSRİ-ni arzulayanlar var. Mənim üçün hazırda xaricdə yaşamaq çox rahatdır. Çünki oranın şəraitinə öyrəşmişəm. Amma burada yaşamaq mənə ləzzət edir. Burada məni söyəndə də ləzzət edir, çünki özümünkü söyür. Amma Vaşinqtonda biri məni söyəndə fikirləşirəm, bu məni qərib görüb, bunun ağız-burnunu dağıdım ki, öz yerini bilsin... İnsan yaşlaşdıqca vətəndən ötrü burnunun ucu göynəyir.

- Eşitdiyimə görə, sizə birbaşa "xalq artisti" fəxri adı verilməliymiş.

- Bəli, konsertlərin birində rəhmətlik Heydər Əliyev onda mədəniyyət naziri işləyən Polad Bülbüloğluya tapşırıq verdi ki, mənə birbaşa "xalq artisti" fəxri adı verilməsi üçün sənədləri hazırlatdırsın. Amma sonra Polad Bülbüloğlu məni çağırıb dedi ki, Azərbaycanın vətəndaşı olmadığıma görə, fəxri ad ala bilməzsən. Sonradan mən bu işin üstündə çox dayanmadım. Çünki mən xalq artisti almaqdan ötrü Almaniyadan gəlib mitinqlərdə iştirak etməmişəm. Məni bu gün insanlar öz xeyir işlərinə dəvət edirlər, sevinə-sevinə gedib böyük şövqlə orada oxuyuram. Çünki mən öz millətimin içində onun şad günündə iştirak edirəm. Düşünürəm ki, sənətkar üçün bundan böyuk xoşbəxtlik ola bilməz.

İltifat HACIXANOĞLU

Ekspress.- 2011.- 20 oktyabr .- S. 11