Orkestr-adam...

Vaxtilə maestro Niyazi onu "çelovek orkestr" (orkestr-adam) adlandırmışdı. Elə keçmiş SSRİ-nin hər yerində də onu belə tanıyırdılar. Çünki Həsənağa Sadıqov bütün musiqi alətlərində məharətlə ifa edirdi. İllər keçdikcə, onun çaldığı alətlərin sayı da artır...

- Həsənağa müəllim, çalmadığınız alət varmı?

- Mən bütün musiqi alətlərində çalıram. Hər hansı aləti mənə ver, gözüyumulu çalaram. Vaxtilə ən məşhur qarmonçalanlardan biri idim. Elə ən yaxşı çaldığım alət də qarmon idi. Sonra elə oldu ki, sağ əlimin damarlarında problem yarandı. Hətta deyilənə görə, o dövrün ən məşhur qarmonçalanlardan biri mənim əlim zədələnəndə qurban kəsibmiş. Əlim zədələnəndən sonra qarmonu bir kənara qoydum. Yeri gələndə özündən deyən qarmoçalanlardan yaxşı çalıram, amma bir sənətkar kimi o ifanı ortalığa çıxarmağı özümə eyib bilirəm. Alət əlimdə yanıb, külə dönüb mənə yalvarmadısa, insanları yandırıb- yaxmadısa, o çalmaq deyil ki. Bir alətdə ifam xoşuma gəlmədisə, onu çalmıram.

- Sizi ən çox hansı alət yandırıb-yaxır?

- Bəzən elə olur ki, alət düz işləyir, həmin gün onunla qardaşlaşırıq. Bütün günü yalnız onu çalaram. Bu səbəbdən bütün alətlərlə dostluq etməyə çalışıram. Alətlərin arasında ögey-doğmalıq qoymuram. Fərq qoysam, sabah bir alət məndən elə küsər ki, ömrüm boyu yalvara-yalvara qalaram, sözümə baxmaz. Amma desəm ki, eyni vaxtda 6-7 alətlə əla səviyyədə çala bilirəm, yalan demiş olaram.

- İlk dəfə hansı alətdə çalmısınız?

- Bu sənətə qoşanağara ilə başlamışam. Babam aşıq Qurbanxan Sadıqov dövrünün məşhur sənətkarlarından olub. Mən babamla dəfələrlə Moskvada dövlət tədbirlərində, dekadalarda, festivallarda iştirak etmişəm. Babam mənim üçün aşıq paltarı da tikdirmişdi, hər yerdə "balaca aşıq" çağırırdılar. O illərin yadigarı kimi bir çox konsertlərin lent yazılarını tez-tez AzTV-də göstərirlər, baxıb kövrəlirəm. Mənim hələ uşaq vaxtı çıxdığım səhnələri, insanların ayaqüstə alqışlamalarını indinin adlı-sanlı sənətkarı yuxusunda belə görə bilmir. 1962-ci ildə Moskvadakı dekadada Niyazi, Bülbül, Rəşid Behbudovla səhnədə yan-yana dayanmışam. Bundan böyük xoşbəxtlikmi olar?!.

- "Balaca aşıq" niyə aşıqlığı buraxıb sırf instrumental ifaçılığın arxasınca getdi?

- 1962-ci ildə keçirilən dekadanın filminə yəqin ki, baxmısınız. Mən aşıq kimi oxuyuram, babam qoşanağara çalır. Bir dəst aşıq paltarı və uzunboğaz çəkmə də tikdirmişdi.

Bu paltar hər adama yaraşmır. Aşıq olan kəs həqiqətən yaraşıqlı olmalıdır. Aşıq Qurban yaraşığı olmayanı şagird götürməzdi, deyərdi ki, səhnə yaraşığı sevir. Əgər qabı boş olan aşıq o paltarı geysə, yaraşmayacaq, kolxoz sədrinə oxşayacaq. Aşıq Şakir, Aşıq Pənah, Qurbanxan meydana girəndə elə bilirdin ki, Koroğludur. O dövrdə qoşanağarada çala-çala, ansamblımızdakı musiqiçilərin alətləri ilə maraqlanmağa başladım. Babamın qorxusundan bu alətlərdə çalmağı gizlincə öyrənirdim. Elə vaxtlar olurdu ki, musiqiçilərdən biri hər hansı səbəbdən toya gedə bilmirdi. Mən babama deyirdim ki, onun alətini ver özüm çalım. Nə isə babam da artıq mənə bir söz demədi. Babam məni musiqi məktəbinin tar sinfinə qoyanda artıq "Şur" muğamını gözəl çalırdım. Salyanın musiqi məktəbinin direktoru vardı, indi rəhmətə gedib, babama dedi ki ki,"bu əməlli-başlı muzıkantdır ki, bunu niyə bura gətirmisən?". Babam bir aydan sonra məktəbə gəlib soruşdu ki, "Həsənağa bir şey öyrənə bilirmi?" Direktor qayıtdı ki, buna not öyrənmək lazım deyil, özü hər şeyi çalır. Belə lağ-lağı edə-edə mənə notu öyrətmədi, amma balaca tarımı alıb, öz tarını mənə verdi. Belə baxanda, şükür Allaha, bizim notumuz başımızdadır. Elə notla çalanlar var ki, bizim alətdə etdiyimizin 1 faizini bacarmır. Hər adam barmaqla ürəyi bir-birinə calaq edə bilmir. Musiqiçiyə ürəyi məktəb deyil, Allah verir. Dünənə qədər sənətkarlar not bilirdilər? Amma öz adlarını musiqi tarixinə qızıl hərflərlə yazdırıblar. Adam var bütün günü notu sənin üçün çalar, başın ağrıyar, adam da var notsuz-zadsız aləti alə ağladar ki, aldığın ləzzətdən infarkt olarsan. Bəzən uşaqları məcbur musiqi məktəbinə qoyurlar, notu filanı öyrənir, sonra nə olur, musiqi məktəbinin direktoru... Mən aşıq ona görə olmadım ki, gördüm biləklərim mənimlə əməlli-başlı dostlaşıblar. Sonra papağımı qabağıma qoyub fikirləşdim ki, təkcə aşıq olsam, camaat məndən əl çəkməyib, çox yoracaq. Mən gərək 55-60 yaşında artıq çoxdan təqaüddə olaydım. Alət belədir ki, yaş doxsanı keçsə də, nəsə bir şey edə bilirsən. Buna görə mən instrumental musiqiçi yolunu tutdum.

- Siz çaldığınız alətlər həm nəfəslidir, həm simlidir, həm də klavirli. Ayrı-ayrı texnika ilə çalınırlar. Bu sizi heç çaşdırmır? Hər halda müəllim yanına getməmiş olmazsınız.

- Yox, bu, müəllimlə başa gələn iş deyil. Müəllim də cəmi bir aləti sənə öyrədə bilər də. Onda gərək indiyədək müəllimlərin qapısında qalaydım. Yenə də bunu istedadla bağlayıram. Bilirsinizmi, özüm barədə bütün bunları açıqlamağa çox çətinlik çəkirəm. Çox arzulayıram ki, məndən bir başqası da olsun, onun barəsində danışım. Özümdən başqasını tapmadığıma görə, bunu ilahidən gələn bir vergi kimi qiymətləndirirəm. Artıq 50 yaşımı ötmüşəm...

- Mən biləni bu il 60 yaşınız tamam olur...

- Yox, altımışı dilimə gətirməyə ürəyim gəlmir. Xahiş edirəm, bu barədə mənə xatırlatma. Gərək yaşımı sənə deməzdim... Bir də ki, maşallah, nə olub mənə?

- Bu yaşda belə gənc qalmağın özü bir igidlikdir...

- Adamın qəlbi varsa, 70 yaşında da cavan qalır. Osman Sarıvəlli deyib ki, kim ki, yüz il yaşamasa, günah onun özündədir. Mən də uşaq yaşlarımdan həmişə günah etməkdən qaçmışam. Əgər mən heç bir alətə əlimi vurmayıb təkcə saksafonu götürsəydim, onu elə günə salardım ki, adam kimi dil açıb dillənərdi. Amma mən bir alətlə məşğul olmuram, içimdəki sənət ehtirasını bir alətin üstünə töksəm alışıb yanar. Hətta ürəyim soyumadı gedib nəlbəkiləri dilləndirdim. Amma hələ də içimdəki səsi heç bir alətdə tapa bilmədim. Bütün ömrüm boyu hər yeri gəzdim, ələk-vələk elədim, yenə də tapmadım. Əgər barmaqlarımda problemim olmasaydı, qarmonda o səsi tapacaqdım.

- Mən sizi nə skripka, nə də kamança çalan görməmişəm.

- Skripkanı özüm üçün çalıram, amma gördüm ki, o dövrdə camaat birtəhər baxır, ona görə baş qoşmadım. Kamançada da o boyda Habil Əliyev var, ondan sonra nə etmək olardı.

- Bildiyimə görə, Aşıq Qurbanxanın böyük ailəsi olsa da, oğulları dura-dura, öz sazını və yurdunu sizə təhvil verib. Baxmayaraq ki, o biri nəvələri də musiqiçidirlər...

- Bəli, babam bu dünyadan köçəndə öz ocağına məni başçı qoydu getdi. Mənim gələcəyimi görürdü, atama həmişə deyirdi ki, bundan muğayat ol. Bütün nəslimizə son sözü bu oldu ki, Həsənağadan muğayat olun.

- Bu qədər xarici ölkədə olmusunuz, sizi orada saxlamaq istəyən olubmu?

- Bir dəfə Amerikada, Los-Ancelesda bir amerikan qadın, əla restoranı da vardı, dedi ki, ailəni də götür gəl, bu restoranı da verirəm sənə. Sözün düzü mən başqa torpaqda qala bilmirəm. Bu günün özündə də Bakıda çox qala bilmirəm, qaçıram Salyana. Əsil sənətkarı sənət kefin istədiyin kimi dolandırır. Ona görə də ora-bura qaçmaq lazım deyil. Mən Azərbaycanı öz iyindən tanıyıram.

- Həsənağa müəllim, sizin Dövlət Sirkində, Heydər Əliyev Sarayında, Filarmoniyanın səhnəsindəki konsertləri yaxşı xatırlayıram. İndi niyə konsertlər vermirsiniz?

- Konsert məsələsi bir az problemlidir. Çünki bu gün böyük bir ailə mənə baxır. Elə öz ailəm 10 nəfərdən ibarətdir. Bəzi məişət problemlərinə başım qarışıb. Mən öz ailəmi binədən necə saxlamışam, bu gün də o səviyyədə qayğısını çəkirəm. Baxmayaraq ki, o dövrlə müqayisədə indi yaşamaq 100 dəfə çətinləşib. Əvvəl beləydi ki, afişanı vururdular, sən də gedib konsertini verirdin. Amma indi konsertlərin necə baş tutduğunu özünüz məndən gözəl bilirsiniz. Çünki bizə gözümüzü açandan konsertdə neçə çıxış etməyi öyrədiblər, necə konsert təşkil etməyi yox. Gərək onda mən evdə kiminsə boğazından kəsib ora verim.

- Siz zərb alətində melodiya axtarıb tapan yeganə musiqiçisiniz, qoşanağarada da muğam çalıbsınız...

- Mənə adi taxta ver, onda da melodiya yaradaram. Mənim evimdə arakəsmə vardı, onun şüşələrini elə taxdırmışdım ki, hər notun səsini almaq olurdu. Rəhmətlik Rafiq Babayev qonaq gələndə bu şüşələrdə muğam çaldım, məəttəl qaldı. Çay içdiyim yerdə əlimdəki karandaşı nəlbəkiyə vurub gördüm ki, əla səsi var. Nəsə ordan-burdan bütün notu verən nəlbəkiləri yığdım bir gecəyə əməlli-başlı repertuar yaratdım. Səhərisi günü Heydər Əliyev Sarayında dövlət konserti vardı, məni də ora rəhmətlik İslam müəllim çağırmışdı ki, ala, nə oturmusan Salyanda, gəl bu xalq səni də görsün. Nə isə, nəlbəkidəki ifam hamını məətəl qoydu. Elə oldu ki, rəhmətlik Kərim Kərimov - Sarayın o dövrdəki bədii rəhbəri məni dövlət tədbirlərində çıxış edən sənətçilərin siyahısına saldı. Və tez Lidiya Rəsulovaya (o dövrdəki mədəniyyət naziri) xəbər yolladı ki, belə bir istedad tapmışıq, gəlin, tamaşa edin. Bir gün sonra mərkəzi komitənin işçiləri üçün balaca konsert düzəltdilər, orada çaldım. O çalan, düz 8 il bütün dövlət konsertlərində iştirak etdim.

- Niyə Salyandan Bakıya köçmədiniz?

- Bakıda evim olmadı. Bir də Salyanla Bakının arası 1 saatlıq yoldur. Sonra Bakıda Gənclik tərəfdə ev aldım, amma ora çox darısqaldır. Bu səbəbdən alətlərimi Bakıya gətirə bilmirəm, Salyanda saxlayıram. Bir də Bakıda hökumət evlərində məşq etmək olmur, burda sıxılıram. Açığı Salyandan qıraqda qala bilmirəm. Demək olar ki hər gün Salyana gedib-gəlirəm. Bakıda oğlumun da evi var, qayınatası bağışlayıb. Vallah, sözün düzünü deyirəm də. Birdən elə bilərlər kasıbam, xeyr, Allaha şükür mənim qazandığım pulu heç kim görməyib. Amma kostyumum bir dənə olub. Əslində pulum azalanda yaxşı geyinmişəm. Pulum çoxalanda yenə də bir kostyumda gəzmişəm. Demişəm ki, qoy camaatdan seçilməyim. Yəni, insanı paltarına, villasına, maşınına görə tanımazlar.

- Həsənağa müəllim, deyilənə görə, gözəl xanımlara qarşı çox diqqətcilsiniz...

- Bəli, burada gizlətməli nə var ki? Boy-buxun, yaraşıq və pul məndə. Qızlar məni çox sevirdilər. Amma mən buna uymamışam, qudurmamışam, xarab olmamışam. Hər oğulun işi deyil ki, bu yaşda belə cavan qalsın. Adam var ki, otuz yaşı var, amma tökülür. Musiqiçi həmişə cavan qalmağı bacarmalıdır.

- Bir neçə il bundan əvvəl eşitdim ki, sizin təqdimatınız birbaşa "xalq artisti"nə gedib.

- Əslində mən 1985-ci ildə əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adını almışam. Yəni xalq artisti birbaşa verilməyəcəkdi. Fəxri ad məsələsini mənə söz veriblər, inşallah, yəqin ki, vədlərinə əməl edərlər. Amma mənim üzüm gəlmir ki, gedib bunu kiminsə yadına salım. Zərin qədrini zərgər verər. Bunun üçün də gərək mən həyatda olmayım. Yadıma gəlir, 1993-cü ildə Heydər Əliyev Sarayında konsert oldu. Onda Respublika Sarayı adlanırdı. Bütün böyük sənətkarlar orda idi. Konsertdən sonra rəhmətlik Heydər Əliyev səhnəyə çıxdı. Hamını barmağı ilə göstərib dedi ki, əla ifa etdiniz. Mənə çatanda dedi ki, bundan Azərbaycana gəlməyib, gəlməyəcək, onun qədrini bilin. Bir müddət sonra İosif Kobzon Bakıya gələndə bir konsert təşkil edilmişdi. Mən orada da bir neçə alətdə çaldım. Çalıb qurtarandan sonra Kobzonla arvadı ayağa durub mənə yaxınlaşdı və qucaqlayıb öpdü, Heydər Əliyevə barəmdə xoş sözlər dedi. Bir dəfə də Gülüstan Sarayında konsertlərin birində Polad Bülbüloğlu Heydər Əliyevə məni təqdim etmişdi. Bu görüşün şəkli məndə də var. Heydər Əliyev soruşdu ki, 40 ildir Salyana gedib gəlirsən, Bakıda evin yoxdur? Polad Bülbüloğlu dedi ki, yox, elə Salyanda qalır. Fatma xanım da (Abdullazadə -red.) yaxınlaşıb dedi ki, Həsənağanın xətrini o qədər çox istəyirik ki, onu elə Salyan qarışıq Bakıya gətirək. Heydər Əliyev də gülə-gülə dedi ki, Salyanla işiniz olmasın, elə özünü gətirin, kifayətdir...

İLTİFAT

Ekspress.- 2011.- 3-5 sentyabr.- S. 19.