Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır

Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb.

(əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Bağırov və Şəkinski

1979-cu il dekabrın 29-da Azərbaycan SSR Xalq Nəzarəti Komitəsi tərəfindən respublika Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin işinin yoxlanılmasına dair yoxlamanın proqramı tərtib edilir.

Rafiq Rəcəbovun kollegiya üzvü olduğu Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin fəaliyyətinin yoxlanılmasına ştatdankənar işçilər də qatılır. 1980-ci il yanvarın 3-də tərtib edilmiş siyahıda aşağıdakıların adları vardır:

Baxşəliyev Q.M., Sov. İKP üzvü, SSRİ-nin 50 illiyi adına APİ-nin bədən tərbiyəsi kafedrasının müdiri, elmlər namizədi.

Mazilkin S.Q., Sov. İKP üzvü, Ç.İldırım adına Azərbaycan Politexnik İnstitutu idman klubunun sədri.

Kuşnikov Y.Y., Sov. İKP üzvü, N.Nərimanov adına AMİ-nin bədən tərbiyəsi kafedrasının baş müəllimi, elmlər namizədi.

Acalov E.F., Sov. İKP üzvü, Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin hərbi-idman hazırlığı şöbəsinin inspektoru.

Qurbanov Q.Q., bitərəf, V.İ.Lenin adına APİ-nin bədən tərbiyəsi müəllimi, elmlər namizədi.

Yoxlamanın yekunlarına 1980-ci il sentyabrın 10-da Azərbaycan SSR Xalq Nəzarəti Komitəsinin iclasında baxılmış və qərara alınmışdır ki, arayış razılaşmaya əsasən Azərbaycan AP MK-ya göndərilsin. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivində adı çəkilən arayışın bir surəti saxlanılır. Burada Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Bədən Tərbiyəsi İnstitutunun rektoru R.Rəcəbovun payına düşən qüsurlar da yer alıb: "Respublikanın bədən tərbiyəsi və idman işçiləri arasında bu sahədə xüsusi ixtisası olmayanlar vardır. 1980-ci il yanvarın 1-nə olan məlumata görə, ştatda olan 8.910 nəfərdən 1.262 nəfərin, yəni 14 faizdən çoxunun bədən tərbiyəsi üzrə xüsusi təhsili yoxdur. Şəhər və rayon idman komitələri sədrlərindən 21, ümumtəhsil məktəblərin idman müəllimlərindən 422 nəfərinin, məşqçilərdən 207-nin, təlimatçı-metodistlərdən 401-nin və b. bədən tərbiyəsi üzrə ixtisasları yoxdur. S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutunda əlli nəfər dinləyicisi olan respublika daimi fəaliyyət göstərən seminarın təşkilinə dair direktiv orqanların tapşırığına əməl olunmamışdır".

1980-ci ilin noyabrında başçılıq etdiyi ali məktəbin rektoruna institutun yaradılmasının 50 illik yubileyi qarşısında işdən azad olunması barədə rəsmi sənəd çatdırılır. Azərbaycan KP MK Bürosunun 1980-ci il 25 noyabr (protokol N 158, paraqraf 18) tarixli qərarı ilə R.Ə.Rəcəbov Dövlət Bədən Təribiyəsi İnstitutunun rektoru vəzifəsindən və Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin kollegiya üzvlüyündən işindəki nöqsanlara görə azad edilir.

Mərkəzi Komitə bürosunun digər qərarı ilə həmin vəzifəyə təyin olunmuş Samur Həsən oğlu Novruzov haqqında internet səhifəsində deyilir: "1938-ci il may ayının 25-də Gəncədə anadan olmuşdur. 1956-cı ildə Bakı şəhərində orta məktəbi, 1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetini bitirmişdir. Tələbəlik illərində "Azərbaycan gəncləri" qəzetində və Dövlət Teleradio Komitəsində ştatdankənar müxbir işləmişdir. Azərbaycanın milli basketbol komandasının üzvü olmuşdur. 11 dəfə Azərbaycan və Zaqafqaziya çempionu "SSRİ idman ustası" adına layiq görülmüşdür. 1960-1971-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin və respublikanın gənclərdən ibarət basketbol komandalarının məşqçisi işləmişdir. Eyni zamanda, 1964-1971-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Teleradio Komitəsində redaktor, baş redaktor və şöbə müdiri vəzifələrində çalışmışdır.

S.H.Novruzov 1971-ci ildən 1974-cü ilədək Sov. İKP MK yanında İctimai Elmlər Akademiyasının aspiranturasında təhsil almışdır. 1974-cü ildə dissertasiya müdafiə etmiş və ona tarix elmləri namizədi adı verilmişdir. 1974-cü ildə Azərbaycan KP MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsinin təlimatçısı təsdiq edilmişdir. 1980-ci ildə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutunun rektoru təyin olunmuşdur. Eyni zamanda, 1985-ci ildən 1987-ci ilədək həmin institutun tarix və siyasi iqtisad kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır. 1980-1987-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin kollegiya üzvü idi.

S.H.Novruzov 1987-ci ildə Azərbaycan KP MK Təbliğat və Təşviqat şöbəsinin birinci müavini vəzifəsinə irəli çəkilmişdir. 1990-cı ilin iyununda Azərbaycan KP MK-nın Təşkilat-partiya və kadrlarla iş şöbəsinin müdir müavini təyin edilmişdir. 1991-ci il dekabr ayından 1992-ci ilin may ayınadək Azərbaycan Respublikası Prezidenti Aparatının ərazi hakimiyyət orqanları ilə iş şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləmişdir. 1992-ci ilin avqustundan Azərbaycan Elmlər Akademiyasının baş elmi işçisi vəzifəsində çalışmışdır. 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin, 1993, 1995 və 2000-ci illərdə Milli Məclisin deputatı seçilmişdir. Siyasi elmlər doktoru, Rusiya Sosial Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü idi.

S.H.Novruzov "Yeni Azərbaycan" partiyasının yaradıcılarındandır. Partiyanın idarə heyətinin və siyasi şurasının üzvü idi. 1994-cü ildən 2001-ci ilədək Azərbaycan Respublikası Xarici Turizm Şurasının sədri vəzifəsində işləmişdi. 1988-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuş, 1994-cü ildə ona "Azərbaycan Respublikasının əməkdar məşqçisi" adı verilmişdir. 2001-ci il sentyabrın 24-də 63 yaşında vəfat etmişdir".

Təəssüflər osun ki, Samur Novruzovdan əvvəl Azərbaycan Dövılət Bədən Tərbiyəsi və İdman İnstitutunun rektoru olmuş və 1980-ci ildə işindəki nöqsanlara görə vəzifəsindən çıxarılmış Rafiq Rəcəbov barədə internetdə heç bir məlumat tapa bilmədik. M.F.Axundov adına Azərbaycan Respublikası Milli Kitabxanasına üz tutduq. Burada 2007-ci ildə "Günəş-B" MMC-də çap edilmiş "Sənin adın sənin şöhrətindir" kitabını vərəqlədik, sabiq rektorun fəaliyyətini əks etdirən səhifələri maraqla oxuduq. Əziz oxucular, siz də oxuyun:

DİLQƏM QULİYEV, professor - Mən onu ilk dəfə 1974-cü ildə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutunda üzgüçülük üzrə qəbul imtahanı verdiyim zaman görmüşdüm. Sudan başımı qaldıran kimi nəhəng bir cəngavər, pəhləvan cüssəli bir adam gördüm. Bu, institutun rektoru tarix elmləri doktoru, professor Rafiq Rəcəbov idi. Doğrusu, mən üzgüçülük üzrə qəbul imtahanında normanı ödəməmişdim. Hovuzda olanda belə bir kəlmə eşitdim: "Qoy axıra kimi üzsün". Rafiq müəllim məni yanına çağırdı, mənim idman növümü və dərəcəmi soruşdu. Sərbəst güləş üzrə idman ustası olduğumu eşitcək yanındakılara dedi ki, bu cavan oğlanın qiymətini yazın. Beləliklə, mən arzu etdiyim ali məktəbə qəbul olundum. İnstitutu bitirdikdən sonra kadrlar şöbəsində çalışmışam. Qısa müddətdə bu təhsil ocağı dirçəldi, sanki qol-qanad açdı. Gənc və bacarıqlı rektor bu qocaman müəssisəyə yeni nəfəs verdi. Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutu respublikanın sayılıb-seçilən təlim-tərbiyə ocaqlarından biri oldu. Onun dövründə institutun bir çox tələbələri SSRİ, dünya, Avropa və bir neçə beynəlxalq yarışların qalibləri və mükafatçıları adına layiq görülmüşlər. Onlardan Arif Niftəliyev dünya çempionu, İlham Umayev Avropa çempionu, Viktor Avdişev SSRİ çempionu, Heydər Əliyev dördqat gənclər çempionu, Şahin Əliyev ümumittifaq turnirin qalibi, Telman Paşayev gənclər arasında Avropa çempionu, Tahir İbrahimov SSRİ xalqları spartakiadasının qalibi, Həsrət Məmmədyarov veteranlar arasında Avropa çempionu Fəraqət Calalov və Bahadır Mirzəliyev beynəlxalq dərəcəli hakim idilər.

Rafiq müəllim təbiətən müəllim idi. Onun danışıq tərzi, geyimi, elmi məclislərdə özünü aparması, müsahibini diqqət və səbrlə dinləməsi, insanlara münasibəti, intellektual səviyyəsi, əxlaqı və davranış mədəniyyəti əsl pedaqoqa xas olan xüsusiyətlərdi. Ümumiyyətlə, Rafiq Rəcəbov bütün insanlara qarşı xeyirxah, onların haqqının pozulmasına və şəxsiyyətinin alçaldılmasına yol verilməsi halları ilə barışmaz idi.

BƏHRAM NƏRİMANOV, beynəlxalq dərəcəli hakim - Rafiq Rəcəbovu mən 1974-cü ildən, Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutuna rektor təyin olunduğu vaxtdan tanıyırdım. Rafiq müəllim institutda professor-müəllim və tələbələrin nizam-intizamının möhkəmləndirilməsinə və maddi-texniki bazanın yaxşılaşdırılmasına ilk günlərdən başladı və buna nail oldu. Rektor yaxşı bilirdi ki, müəllimlər müntəzəm olaraq öz biliklərini və dünyagörüşünü zənginləşdirməlidirlər. Ona görə institutda çalışanları Moskvaya, Leninqrada və digər şəhərlərə ezam edir, onların təkmilləşdirmə kurslarında iştirakını təmin edirdi. Eləcə də o, təhsildə fərqlənən tələblərin aspiranturaya qəbul olunmasına nail olurdu. R.Rəcəbov institutumuzda müxtəlif səviyyəli elmi konfranslar keçirilməsinə təşəbbüs göstərir, ümumittiaq səviyyəli zəka sahiblərini Bakıya dəvət edirdi. Bu alimlər həm müəllimlər, həm də tələbələr qarşısında çox maraqlı məruzələr edirdilər.

Qeyd etməliyəm ki, R.Rəcəbovun institutumuza gəlişindən sonra tələbələrin dərsə davamiyyəti və müəllimlərin məsuliyyəti qat-qat yüksəldi. Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçıları olmuş institut əməkdaşlarına rektor şəxsən qayğı göstərirdi. Heç də təsadüfi deyil ki, məhz R.Rəcəbovun təklifi ilə institutun həyətində müharibədə şəhid olanlara abidə yaradıldı, təntənəli açılış mərasimi keçirildi. Hər dəfə tədris ilinin ilk günü abidə qarşısında birinci kurs tələbələrinin and-içmə gününə çevrildi. Rektorumuz tələbələr arasında birinci ümuminstitut spartakiadasının keçirilməsi ənənəsinin əsasını qoydu, hər il bu spartakiadanın təntənəli açılışında və bağlanışında iştirak etdi.

Rafiq müəllim respublikamızda idmanın təbliğinə xüsusi diqqət yetirirdi. İnstitutun ən yaxşı idmançıları və pedaqoqları Azərbaycanın ən ucqar kəndlərində belə müzahirələr oxuyur və nümunəvi çıxışlar edirdilər. Onun rektorluğu dövründə gələcək idman mütəxəssislərinin incəsənətə marağı da yüksəlirdi. Xatirimdədir, onun dəvəti ilə dünyaşöhrətli dirijorumuz Niyazi öz simfonik orkestri ilə institutumuzun akt zalında konsert proqramı ilə çıxış etmişdi.

(ardı var)

Teyyub Qurban

Ekspress.- 2012.- 14-16 aprel.- S. 15.