Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır

Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb.

(əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Bağırov və Şəkinski

Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivində saxlanılan bəzi məktubları diqqətinizə çatdırıram:

"Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin rəisi M.Şəkinski yoldaşa

Estoniya SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi Sizdən xahiş edir ki, "Azərbaycan SSR nazirliklərində, idarə, müəssisə və təşkilatlarında kargüzarlıq məsələləri" kitabçanızı iş təcrübəsi mübadiləsi məqsədilə bizə göndərəsiniz.

Estoniya SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi rəisinin müavini B.Barakki.

25 yanvar 1963-cü il

Tallin şəhəri."

"Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin rəisi M.Şəkinski yoldaşa

Sizdən xahiş edirik ki, Azərbaycan SSR-də kargüzarlıq məsələləri üzrə yeni nümunəvi təlimat kitabçasını redaksiyamıza göndərəsiniz.

"Arxivşünaslıq Məsələləri" jurnalının redaktoru Avtokratov

Moskva şəhəri

13 fevral 1963-cü il."

"Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin rəisi M.Şəkinski yoldaşa

Latviya SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi Sizdən xahiş edir ki, Azərbaycanın idarə və müəssisələrində kargüzarlığa dair nümunəvi təlimatnamənin foto və yaxud makinada surətini ünvanımıza göndərəsiniz. Rica edirik, xahişimizi rədd etməyəsiniz.

Ünvanımız: Riqa şəhəri, Rayns küçəsi, 6.

Latviya SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin rəis müavini A.Kirşbaum

31 yanvar 1963-cü il."

Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin rəisi M.Şəkinski yoldaşa

Bizə məlumdur ki, 1962-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Sizin tərəfinizdən hazırlanmış "Xalq təsərrüfatı şurasında, nazirliklərdə, idarə, müəssisə və təşkilatlarda kargüzarlığın təşkilinə dair nümunəvi əsasnaməni rəsmən təsdiq etmişdir. Hazırda Ukrayna SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi respublikada müvafiq işi həyata keçirmək üün hazırlıq görür. Bu məqsədlə Sizdən zahiş edirik ki, təcrübə mübadiləsi qaydasında göstərilən sənədin və eləcə də Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sərəncamının surətini bizə göndərəsiniz.

Ukrayna SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsi rəisinin müavini L.Quseva

Kiyev şəhəri

18 yanvar 1963-cü il."

Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivində 1963-cü ildə Məmmədəmin Şəkinskinin ünvanına daxil olmuş bir məktub makinada deyil, əlyazma şəklindədir. M.Şəkinskinin təbirincə desək, sənədin əslidir. Haqqında danışdığımız məktub uzaq Sibirdən - Altay ölkəsindən yolda salınmışdır. Tanış olun:

"Mən "Arxivşünaslıq məsələləri" jurnalının 1962-ci il dördüncü nömrəsindəki məlumatdan bilmişəm ki, Siz respublikanın idarə, müəssisə və təkşirlatlarında kargüzarılığın təşkilinə dair nümuəvi tövsiyələr hazırlamışsınız. Yəqin bu yeni vəsait "RSFSR-in Xalq təsərrüfatı şuralarında, nazirlik və idarələrində kargüzarlıq üzrə nümunəvi təlimat"dan fərqlənir. Eyni zamanda məktəbdə əvəzçiliklə kargüzarlıq fənnindən dərs deməyimi nəzərə alaraq, Sizdən çox xahiş edirəm ki, çap edilmiş vəsaitin bir nüsxəsini mənə göndərəsiniz.

Hörmətlə,

Altay bölgəsi İcraiyyə komitəsi Arxiv şöbəsinin inspektoru Volkova

18 yanvar 1963-cü il."

Azərbaycanın baş arxivarusunun adına Tacikistandan, Qazaxıstandan, Rusiyanın bir çox şəhərlərindən də məktublar arxiv qovluqlarında toplanılmışdır. Bu yazışmalar Azərbaycan arxiv idarəsi ilə canlı və işgüzar əlaqələrin təməlini qoymuşdur. Məsələn, 1963-cü il yanvarın 21-də Məmmədəmin Şəkinski Ukraynanın Xerson vilayətindən aşağıdakı məktubu almışdır:

"Hörmətli M.Şəkinski yoldaş!

Xerson Pedaqoji institutununun marksizm-leninizm kafedrası Azərbaycan və Ukrayna arasındakı tarixi, iqtisadi və mədəni əlaqələri öyrənir. Bu məqsədlə Sizdən xahiş edirik ki, ümumiyyətlə Ukrayna, o cümlədən Xerson vilayəti, Xersonşina barədə respublikanızın arxivlərində materialların olub-olmaması haqqında bizə məlumat verəsiniz. Əvvəlcədən Sizə minnətdarlığımızı bildiririk. Cavabı bu ünvana göndərməyinizi xahiş edirik: Ukrayna SSR, Xerson şəhəri, Komsomolsk küçəsi, 18, Pisarenko Ernest Yefimoviçə.

İmza: N.K.Krupskaya adına Xerson Pedaqoji İnstitutunun marksizm-leninizm kafedrasının müəllimi, tarix elmləri namizədi E.Pisarenko."

Ukraynalı tədqiqatçınının xahişi yerinə yetirilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivində Ukrayna-Azərbaycan arxivlərinin qarşılıqlı işgüzar əlaqələrini əks etdirən bir sənəd də saxlanılır. 1963-cü il avqust ayında Kiyevdən Bakıya, kino-foto sənədləri arxivinə dəyərli bir hədiyyə yola salınmışdır. M.Şəkinskinin teleqramında oxuyuruq: "Kiyev şəhəri: Vladimirskaya küçəsi, 22A, Mərkəzi kino-foto sənədləri arxivinə

Arxiv kino-foto-fono filmlərinin səsləndirilməsi qurğusunun göndərilmisi xərclərinə zəmanət veririk.

M.Şəkinski

Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin rəisi

14 avqust 1963-cü il."

Adıçəkilən qurğu Ukraynadan gətirilib Bakıda Kino-foto-fono arxivində yerləşdirildikdən sonra Məmmədəmin Şəkinski resublika kinoteatrlarında nümayiş etdiriləcək sənədli filmləri arxivdə də nümayiş etdirmişdir. Azərbaycanda ilk dəfə olaraq arxiv işçiləri kinofilmlərə baxışda iştirak etmişlər. Bu məqsədlə 1963-cü il avqust ayının 27-də M.Şəkinskinin Azərbaycan SSR Kinematoqrafiya İşçiləri İttifaqının katibi R.Şahvələd yoldaşa ünvanladığı məktubda deyilir:

"Sizdən xahiş edirəm ki, Mərkəzi Dövlət Kino-foto-fono Arxivinin rəisi N.Fişşeva, həmin arxivin şöbə müdiri İ.Cikayeva və kino arxivin baş elmi işçisi F.Əliyev yoldaşlara kino-filmlərin baxışında iştirak etməsinə icazə verəsiniz.

Azərbaycanda SSR Nazirlər Soveti yanıda Arxiv İdarəsinin rəisi M.Şəkinski."

Arxiv sənədlərinin araşdırılmasından belə nəticəyə gəlmək olur ki, 1963-cü ildə Məmmədəmin Şəkinskinin işgüzarlığı və nüfuzu sayəsində Azərbaycan Arxiv İdarəsi Moskva və Peterburqdan sonra ön cərgədə olmuşdur. Bakı ümumittifaq arxiv mərkəzi rolunu oynamış, burada bütün ittifaqda arxiv işində baş verən yeniliklər Azərbaycan çərçivəsində əks-səda doğurmuşdur. Məsələn, 1963-cü il aprelin əvvəlində M.Şəkinskiyə Daşkənd həmkarları Özbəkistan hökumətinin "Özbəkistan SSR-də arxiv işinin yaxşılaşdırılmasına dair" qərarın surətini göndərmişlər. Həmin qərarı Özbəkistan SSR Nazirlər Sovetinin sədri R.Qurbanov və Özbəkistan SSR Nazirlər Soveti İşlər İdarəsinin rəisi C.Məlikov imzalamışdır. Qərarda deyilir ki, yoxlamalardan müəyyən edildiyi kimi, Özbəkistan SSR-nin nazirliklərində, idarə, müəssisə və təşkilatlarında beş il müddətinədək saxlanılan arxiv materialları haqqı ödənilməklə kənardan cəlb edilmiş mütəxəssislərin rəyi əsasında yandırılıb yox edilir, beləliklə, həm qiymətli sənədlərin əsli itirilir, həm də dövlət vəsaiti israf olunur.

Qardaş respublikanın hökuməti qərara almışdır ki, nazirlik, idarə, müəssisə və təşkilatlarda saxlanılan və respublikanın mərkəzi dövlət arxivlərinə təhvil verilən arxiv materialları kənarda işə cəlb edilmiş şəxslərin rəyi əsasında deyil, həmin müəssisələrin ştatlı işçilərinin iştirakı ilə həyata keçirilməsi və bu məsələdə nazirlik, idarə, müəssisə və təşkilatlarının rəhbərləri bilavasitə məsuliyyət daşımalıdırlar.

Məmmədəmin Şəkinski özbəkistanlı həmkarlarının təşəbbüsünü alqışlayaraq, 1963-cü il aprelin 24-də Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini R.N.Sadıqov yoldaşa göndərdiyi rəsmi məktubunda Özbəkistan hökumətinin yuxarıda adını çəkdiyimiz qərarının əhəmiyyətindən bəhs edir, üstəlik Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti tərəfindən qəbul olunacaq müvafiq qərarların layihəsini də məktubuna əlavə edir:

"1. İdarə, müəssisə və təşkilatlarda dövlət arxivlərində saxlanılması nəzərdə tutulmayan arxiv materiallarının kənar şəxsləri və ya təşkilatları dövlət vəsaiti sərf etməklə cəlb olunması qadağan edilsin.

2. Nazirliklərin, idarə, müəssisə və təşkilatların rəhbərlərinə bir vəzifə olaraq tapşırılsın ki, gələcəkdə yalnız mərkəzi dövlət arxivlərinə təhvil verilməli olan arxiv materiallarının işlənilib hazırlanmasına, eləcə də ləğv olunmuş müəssisələrin arxiv sənədlərinin qaydaya salınaraq təhvil verilməsinə vəsait nəzərdə tutsunlar.

Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri Ə.Əlixanov

Azərbaycan SSR Nazirlər Stveti İşlər İdarəsinin müdiri F.Vəkilov

15 iyun 1963-cü il."

Məmmədəmin Şəkinski Pribaltika respublikaları ilə də arxiv işinin yaxşılaşdırılması sahəsində təcrübə mübadiləsi aparmışdır. Onun 1963-cü il aprelin 24-də Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinə ünvanladığı növbəti məktubu bu cəhətdən maraq doğurur. Məktubda oxuyuruq:

"Arxiv işinin qaydaya salınmasına dair partiya və hökumət tərəfindən verilmiş qərarlara baxmayaraq, bir çox nazirlik, idarə, müəssisə və təşklatlarda arxiv materiallarının lazımi qaydada saxlanılması təmin edilməmişdir. Bunun başlıca səbəblərindən biri də bəzi nazirlik və dövlət idarələrində çox mühüm sahənin kənar işçilərə həvalə olunmasıdır. Bu cəhətdən Latviya SSR Nazirlər Sovetinin bu il avqust ayının 1-də qəbul etdiyi qərar (məktuba əlavə edilir) təqdirəlayiqdir. Həmin qərarda deyildiyi kimi, Latviyanın nazirlik, idarə və müəssisələrində arxivlərə ştat cədvəlində olan işçilər başçılıq edəcək və məsuliyyət daşıyacaqlar.

Göstərilənləri nəzərə alaraq xahiş edirəm ki, Latviya SSR Nazirlər Sovetinin qərarına müvafiq olaraq, respublikamızın nazirlik və təşkilatlarında göstərilən sahədə ştatlı arxiv işçilərinin çalışmasına dair sərəncam verəsiniz.

Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Arxiv İdarəsinin rəisi M.Şəkinski."

(ardı var)

Teyyub Qurban

Ekspress.- 2012.- 4-6 fevral.- S. 15.