Tamaşaçını təəccübləndirmək çətinləşib...

Aktyorluq fəaliyyətində artıq 42-ci teatr mövsümünü yola salan Hacı İsmayılovla uzun illərdən bəri çalışdığı Akademik Milli Dram Teatrında görüşdük. Bir saatlıq söhbətimizdə yalnız teatrdan danışdıq.

- Növbəti teatr mövsümünü yola salırsınız. Yəqin ki, hər bir aktyor köhnə mövsüm bitən kimi yenisinin başlanmasını həyəcanla gözləyir...

- Sənətə məbədgah kimi baxanlar sənətin qiymətini daha dərindən anladıqları üçün, illər keçsə belə, yenə də ilk gündəki kimi həyəcanlı olurlar. Mən teatra 1970-ci ildə gəlmişəm, odur ki, tam dəqiqliklə deyə bilərəm ki, 42-ci mövsümü yola salırıq.

- Eyni həyəcanı 42-ci dəfə keçirirsinizmi?

- Təbii ki, həyəcan var, ancaq eyni olduğunu deməzdim. Çünki hər dövrün, hər ilin, hətta hər anın öz hökmü var. Məsələn, bizim keçən əsrdə gördüyümüz işlərlə XXI əsrdə gördüyümüz işlər arasında fərq çoxdur, hətta fərq çox böyükdür. Zaman dəyişib, şərait dəyişib, münasibətlər dəyişib, insanların dünyaya baxışı dəyişib və s. Bu baxımdan bir qədər çalışmalısan ki, vaxtdan, zamandan geri qalmayasan. Bilirsinizmi, XX əsrin tamaşaçısıyla XXI əsrin tamaşaçıları bir-birindən tamamilə fərqlənir.

- Konkret olaraq fərq nədədir?

- Məsələn, indiki tamaşaçıları təəccübləndirmək bir qədər çətinləşib. Ancaq XX əsrin tamaşaçısını təəccübləndirmək çox asan idi. Bəlkə də ona görə ki, əvvəlki insanlar daha təbii idi, hər şeyə inanırdılar. Təbii ki, bütün bu dəyişikliklərdə texnikanın da böyük rolu oldu. Vaxt var idi heç kimin evində televizor, telefon yox idi, teatra olan maraq üstünlük təşkil edirdi. Ancaq hazırda maşallah texnologiyalar güclü şəkildə və sürətlə inkişaf edir. İnternet vasitəsilə dünyanı səyahət edirsən, əvvəllər arxivlərdə axtardığın materialları asanlıqla tapırsan, yəni bütün proseslər bir düymənin hərəkətiylə həll olunur. Belə olan halda indiki insanları necə asanlıqla təəccübləndirmək olar?! Sadəcə bir yol var ki, daha artıq zəhmət çəkməli, daha çox məsuliyyətli olmalısan ki, nəticədə düşündürməyi, inandırmağı bacarasan. Əgər inandıra bilməsən, deməli sənət tamamilə diqqətdən uzaq qalıb.

- Təbii ki, müasir dünyanın prosesləri də sənətə öz təsirini göstərir...

- Çox təsir göstərir. Ümumiyyətlə, dünyada baş verənlər sənətlə həmahəng gedir. Sənət zamandan geri qala bilməz, çünki geri qaldığı zaman axsayır və tamaşaçılarını itirir. Bu baxımdan zamanla addımlamaq lazımdır, hətta bir addım da zamanı qabaqlamaq lazımdır ki, tamaşaçı təəccüblənsin.

Ümumiyyətlə, hazırda nə iş görürsənsə, mütləq dövrün xüsusiyyətlərini nəzərə almalısan.

- Məsələn...

- Məsələn, əvvəllər tamaşanın bir pərdəsi, bir şəkli qurtarırdısa, pərdə bağlanırdı, başlayırdı dekorasiya qurulmağa. Pərdə arxasında olan proses səs-küylü olduğu üçün bir qədər narahatlıq yaradırdı - çəkic, mismar səsi bütün tamaşa salonunu bürüyürdü. 15-20 dəqiqədən sonra yeni bir səhnə tamaşaçıya təqdim olunurdu. Ancaq hazırda hər şey fərqlidir, bəhs etdiyim duruma heç ehtiyac belə yoxdu. Tamaşaçılara gəlincə, indiki tamaşaçılar o qədər dinamik, hadisələrin tez cərəyan etməsinə o qədər maraqlıdır ki, sən də məcbursan ki, istər səhnədə, istərsə də sənətdə bir hadisə qurtardığı zaman hər şeyi ani surətdə dəyişəsən. Təbii ki, bu da aktyordan böyük diqqət, böyük məsuliyyət tələb edir. Daha çox özündə olan qabiliyyəti, mənəvi, fiziki talantı tamaşaçıya çatdırmaq lazım gəlir. Ona görə də indiki sürət keçmişlə müqayisə oluna bilməz. İndi hadisələr çox sürətlə inkişaf edir.

Mobil telefonların, kompyuterlərin, informasiyanın bu qədər zəngin olduğu bir dövrdə təbii ki, insanları təəccübləndirmək çətin olacaq. Ona görə də tamaşaçı daha çox təəccüblənməyə ehtiyac hiss edir. Ancaq sənətin ecazkar qüvvəsi var ki, tamaşaçının hər zaman o qüvvəyə ehtiyacı var. Tamaşaçının ehtiyacı var ki, pərdə açılsın, gözünün önündə yeni bir hadisə canladırılsın, elə bir hadisə ki, həyatda baş verib və yaxud da həyatda baş vermiş hadisəyə fərqli yanaşmanı seyr etsin və s. Yəni mütləq tamaşaçını cəlb etməlisən, onu cazibə qüvvəsi kimi özünə çəkməlisən.

- Siz həm kinoda, həm də teatrda çalışmısınız. Əslində hazırda teatrda baş verən proseslərlə kinodakılar eynilik təşkil edir...

- Bilirsinizmi, istər kinoda, istərsə də teatrda sənət insanları o zaman özünə cəlb edir ki, orda yeknəsəklik olmasın. Məsələn, vaxtilə biz "Bəyin oğurlanması", "Yol əhvalatı" filmlərinə çəkilmişdik. O dövrdə bizə qəribə gəlirdi bəhs etdiyim filmlərin mövzusu, düşünürdük ki, bəlkə tamaşaçı qəbul etməyəcək. Ancaq illər keçdikcə bu filmlər, eləcə də digər filmlərimiz daha çox baxımlı olur, tamaşaçı sanki hər dəfə özü üçün yeni bir tapıntı əldə edir, yeni bir şey götürür. Bu barədə mənə dəfələrlə tamaşaçılar da deyir, filmlərdəki sözlər, fikirlər dillər əzbərinə çevrilir. İllər keçsə də, tamaşaçını o filmlərdə hələ cəlb edən cazibə qüvvəsi qalmaqdadır.

- Bir çox film zamanında deyil, illər sonra qiymətini alır, düşündürücü mövzu olaraq gündəmə gəlir.

- Zaman dəyişdikcə nəsillər də dəyişir. Yəni bir zamanlar Azərbaycan filmlərinin ən gözəl nümunələrini yaradan sənətkarlar artıq dünyalarını dəyişiblər, onların yolunu yeni nəsil rejissorlar davam etdirir. Doğrudur, indiki nəsil hələlik o dövrün rejissorlarının səviyyəsinə qalxa bilməyib, ancaq inanıram ki, zaman keçdikcə yeni nəsil də püxtələşəcək. Rejissor sənəti, teatr, kino vaxt, zaman tələb edir. Çünki insan müəyyən dövrdən sonra bir sənətkar kimi püxtələşir, müəyyən bir dövrdən sonra hər şeyi hiss edir. Aktyor gənclik illərində üzərinə düşən rolu instinkt olaraq ifa edirsə, bir qədər təcrübə qazandıqdan sonra rola həm instinktiv, həm emosional, həm də intellektual cəhətdən yanaşır. Aktyor üç cəhəti birləşdirərək hərəkət etməlidir. Nəzərə alaq ki, Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra müstəqillik qazanan ölkəmiz bir şox çətinliklərlı üz-üzə qaldı ki, nəticədə də hər sahədə böhranlar yaşandı. Azərbaycan kinosu və teatrı da bu böhrandan uzaq qalmadı. Buna baxmayaraq dövlət yenidən kinonu və teatrı diqqətə aldı, yeni filmlər çəkilir, yeni əsərlər səhnələşdirilir. Bu məqamda iki cəhəti xüsusi olaraq qeyd etmək istəyirəm. Əvvəla kino kinostudiyada yaranır...

- Çox təəssüf ki, "Azərbaycanfilm"in əsaslı təmirə ehtiyacı olsa da, hələ də diqqətdən kənarda qalıb...

- Haqlısınız, çox təəssüf ki, kinostidiya hələ də fəaliyyətini tam olaraq bərpa etməyib. İnanıram ki, "Azərbaycanfilm" fəaliyyətini bərpa edən kimi yenə də ən gözəl sənət nümunələrinə imza atacaq. Bir vaxtlar "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında böyük rəqabət olub. Bütün rejissorlar güclü sənət nümunəsi yaratmaq üçün yaxşı mənada rəqabət aparıblar. Bəlkə də bu səbəbdəndir ki, məhz o illərin filmləri tamaşaçıların daha çox diqqət mərkəzində dayandı. Axı hər filmin yaranmasında böyük güc özünü göstərirdi. Ancaq hazırda filmlər müəyyən prodakşınlar tərəfindən çəkilir. Şəxsən mənim bu duruma bir etirazım yoxdu, ancaq düşünürəm ki, film konostudiyada yaranmalıdır. Bir var ki, ayrı-ayrı adamlar müxtəlif yerlərdə məşğul olsunlar, bir də var ki, böyük bir yaradıcı heyət bir araya gələrək çalışsın. Bunlar arasında fərq böyükdür. Yeni yaranan filmlərə gəlincəsə, əksəriyyəti əcnəbi ölkələrdə mükafatlar, prizlər alıb. Bu yaxşı tərəfi. Ancaq narahat edən məqamlar da var. Yeni çəkilən filmlər bir dəfə tamaşaçılara təqdim olunur, sonra elə bil ki yox olur. Hara qoyulur, necə olur, bax bu durum məni narahat edir. Bir-iki dəfə kinoteatrlarda nümayiş olunur, bəs sonra, heç olmasa TV-lərdə də nümayiş olunsun.

- Yeni çəkilən filmlər bəzən TV-lərdə nümayiş olunur, çox vaxt isə, ümumiyyətlə, nümayiş olunmur...

- Narahatedici məqam məhz budur. Necə olur ki, filmlər əcnəbi ölkələrdə mükafat qazanır, əcnəbi bu filmi görür, ancaq özümüz filmə həsrət qalırıq?!

- Kino dövlətin himayəsində qalmalıdır, yoxsa sərbəst buraxılmalıdır?

- Kinonun Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin nəzdində və diqqətində olması daha önəmlidir. Həm maddi cəhətdən, həm də mənəvi cəhətdən də bu çox böyük önəm daşıyır. Ancaq özəl formada olsa, çox qarışıqlıq yaranar. Yenə də təkrar edirəm ki, kinomuzun geridə qalmasının, inkişaf etməməsinin səbəbi odur ki, Azərbaycan kinosu öz işini hələ də tam olaraq bərpa etməyib, mütləq öz işini bərpa etməlidir. Bunun üçün böyük vəsait, böyük diqqət lazımdır. Mən inanıram ki, başqa mədəniyyət ocaqlarına göstərilən o diqqət, qayğı lap yaxın zamanlarda Azərbaycan kinosuna da mütləq sirayət edəcək. Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin dediyi kimi, Azərbaycan kinosunun tarixi Azərbaycan xalqının salnaməsidir. Yəni bir xalqı tanımaq üçün, onun adət-ənənəsini, mənəviyyatını tanımaq üçün onun kinosuna baxmaq lazımdır ki, nəticədə də necə xalq olduğunu təyin edəsən...

Ulduzə QARAQIZI

Ekspress .- 2012.- 7-9 iyul.- S.18.