Bağırov və polkovnik Hüseynov

 

   (əvvəli ötən şənbə   saylarımızda)

 

    Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb...

   Qeyd: Artıq 5 ilə yaxındır, Teyyub müəllimin Mir Cəfər Bağırovla bağlı arxivlərdən gün işığına çıxardığı materialları, müxtəlif sənədləri qəzetimizin hər şənbə sayında "Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır" başlığı altında təqdim edirik. Əslində, bu layihəni Mir Cəfərin məhkəməsi ilə, məhkəmənin ətrafında cərəyan edən hadisələrlə və ictimaiyyətə məlum olmayan maraqlı faktlarla yekunlaşdırmaq istəyirdik. Lakin arxiv elə dəryadır ki, sonu-bucağı yoxdur. Teyyub müəllim arxivdən elə faktlar, elə sənədlər üzə çıxarırdı ki, onların oxucularımızda maraq doğuracağını nəzərə alaraq bir çox hallarda mövzudan kənara çıxmalı olurduq.

   Yaxın saylarımızda Mir Cəfər Bağırovun məhkəməsini təqdim edəcəyik. Həmin vaxtadək "Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır" başlığını yalnız rubrika kimi saxlayırıq.

   1942-ci il may ayının 21-də 402-ci atıcı diviziyanın hərbi prokuroru İbrahimov Zaqafqaziya Hərbi Şurasının üzvü M.C.Bağırov yoldaşa əlbəəl çatdırılmaqla aşağıdakı məlumatı göndərmişdi:

 

   "402-ci atıcı diviziyanın hissələrindən 1942-ci il mayın 28-dək fərari düşənlər:

 

   Gülməmmədov Haşım İmran oğlu, 1910-cu il təvəllüdlü, Zərdab rayonu

 

   Rüstəmov Hüseyn Hüseyn oğlu, 1916-cı il təvəllüdlü, Ağcabədi rayonu

 

   Novruzov Əli Zeynal oğlu, 1917-ci il təvəllüdlü, Zəngilan rayonu

 

   Nərimanov Nifi Əli oğlu, 1906-cı il təvəllüdlü, Tərtər rayonu

 

   Bayramov Adil Məcid oğlu, 1921-ci il təvəllüdlü, Ucar rayonu

 

   Əsədov Əmir Həsən oğlu, 1906-cı il təvəllüdlü, Sabirabad rayonu

 

   Əsədov Balabəy Qurban oğlu, 1911-ci il təvəllüdlü, Sabirabad rayonu

 

   Qurbanov Ağayar Əlif oğlu, 1907-ci il təvəllüdlü, Sabirabad rayonu

 

   İsmayılov Əhməd Əhməd oğlu, 1909-cu il təvəllüdlü, Sabirabad rayonu

 

   Həsənov Gilan Həsən oğlu, 1911-ci il təvəllüdlü, Tərtər rayonu

 

   Hüseynqulu İbrahimağa oğlu, 1899-cu il təvəllüdlü, Bakı şəhəri

 

   Əliyev Sokrat İsmayıl oğlu, 1912-ci il təvəllüdlü, Ağcabədi rayonu

 

   Qurbanov Firudin Bayram oğlu, 1910-cu il təvəllüdlü, Ağcabədi rayonu

 

   Tağıyev Əliməmməd Qulu oğlu, 1907-ci il təvəllüdlü, Ağcabədi rayonu

 

   Məmmədov Rəhim Sadıq oğlu, 1908-ci il təvəllüdlü, Ağcabədi rayonu

 

   Musayev Həsən İsmayıl oğlu, 1914-cü il təvəllüdlü, Kirovabad şəhəri

 

   Nəsirli Rza Məmməd oğlu, 1910-cu il təvəllüdlü, Bakı şəhəri

 

   Kərimov Bəşir Hacı oğlu, 1906-cı il təvəllüdlü, Bərdə rayonu

 

   Zeynalov Həsən Baba oğlu, 1902-ci il təvəllüdlü, Ağdaş rayonu

 

   Xəlilov Cəlil Əbdül oğlu, 1912-ci il təvəllüdlü, Kirovabad şəhəri

 

   Həsənov Həsən Məmməd oğlu, 1921-ci il təvəllüdlü, Ordubad şəhəri

 

   Dadayev Məmməd İbrahim oğlu, 1923-cü il təvəllüdlü, Balakən rayonu

 

   Abdullayev Niftulla Novruz oğlu, 1920-ci il təvəllüdlü, Qaryagin rayonu

 

   Məmmədov Emin Nəsir oğlu, 1904-cü il təvəllüdlü, Kirovabad şəhəri

 

   Hacıyev Musa Məhəmməd oğlu, 1904-cü il təvəllüdlü, Ağcabədi rayonu

 

   Süleymanov Emin İsmayıl oğlu, 1913-cü il təvəllüdlü, Kirovabad şəhəri

 

   Səfərov Yunus Səfər oğlu, 1907-ci il təvəllüdlü, Masallı rayonu

 

   Sarıyev Məmməd, 1922-ci il təvəllüdlü, Yevlax rayonu

 

   Sadıqov Zülfəli Hüseyn oğlu, 1922-ci il təvəllüdlü, Yevlax rayonu

 

   Hüseynov Abbas Əlif oğlu, 1901-ci il təvəllüdlü, Qubadlı rayonu

 

   Allahverdiyev Əlif Qonruqulu oğlu, 1910-cu il təvəllüdlü, Şahbuz rayonu

 

   Fərarilərin orduya çağırışdan əvvəl ərazi üzrə göstərici belədir:

 

   Ermənistan SSR Əzizbəyov rayonu

 

   19 nəfər ordudan qaçmış, onlardan 6-sı tutulmuşdur.

 

   Ermənistan SSR Basarkeçər rayonu

 

   Ordudan 3 nəfər qaçmış, saxlanılan yoxdur.

 

   Ermənistan SSR Amasiya rayonu

 

   Ordudan 2 nəfər qaçmış, saxlanılan yoxdur.

 

   Gürcüstan SSR Aspinin rayonu

 

   Ordudan 6 nəfər qaçmış, saxlanılan yoxdur.

 

   Gürcüstan SSR Adıgen rayonu

 

   Ordudan 5 nəfər qaçmış, saxlanılan yoxdur.

 

   Gürcüstan SSR Borçalı rayonu

 

   Ordudan 2 nəfər qaçmış, saxlanılan yoxdur.

 

   Gürcüstan SSR Axalkolaksk rayonu

 

   Ordudan 2 nəfər qaçmış, saxlanılan yoxdur.

 

   Gürcüstan SSR Xabsk rayonu

 

   Ordudan 2 nəfər qaçmış, ikisi də saxlanılmışdır.

 

   402-ci atıcı diviziyasında fərariliyi təhlil edərək aşağıdakı qənaətə gəlirəm:

 

   Diviziyanın hissələrində siyasi-tərbiyəvi təbliğat işi olduqca aşağı səviyyədədir. Bunun nəticəsidir ki, fərarilər arasında partiya üzvləri və komsomolçular da vardır: ÜİK(b) üzvü və üzvlüyə namizədlərdən Əhmədov, Şahbandayev, Alışan Həsənli, İvan Mixayloviç Heydərov adı ilə tanınan, əslində İslam Musa oğlu, ÜİLKGİ üzvləri Məsim Kərimov, Həsən Əliyev və başqaları vardır.

 

   402-ci atıcı diviziyanın hərbi prokuroru Q.F.İbrahimov".

 

   402-ci diviziyanın hərbi prokurorunun məktubuna ən yüksək səviyyədə baxılmışdır. Azərbaycan Prezidenti İşlər İdarəsi Siyasi Sənədlər Arxivində tanış olduğum ən məxfi qərarı nəzərinizə çatdırıram:

 

   "402-ci atıcı diviziyanın hərbi prokurorunun diviziyadakı mənfi hallara aid məktubu barədə

 

   (Azərbaycan K(b)P MK-nın 1942-ci il 4 iyun tarixli Büro iclasının qərarı)

 

   1. Azərbaycan K(b)P MK katibləri Çeplakov və Əziz Əliyev yoldaşlara tapşırılsın ki, 402-ci atıcı diviziyada vəziyyətə dair həmin diviziyanın hərbi prokuroru İbrahimov yoldaşın məktubu, eləcə də Azərbaycan K(b)P MK-da diviziyaya aid digər materiallar əsasında Zaqafqaziya Cəbhəsi Komandanlığına göndərilmək üçün məktub hazırlasınlar.

 

   2. Azərbaycan K(b)P MK katibi Ə.Əliyev yoldaşa, Azərbaycan K(b)P Bakı Komitəsinin katibi Qindin yoldaşa, Azərbaycan K(b)P MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsi müdirinin müavini S.Rəhimov yoldaşa və Səməd Vurğun yoldaşa tapşırılsın ki, fərariliyə qarşı mübarizəni gücləndirmək, hərbi vəzifəli şəxslər arasında siyasi-tərbiyəvi işlərini genişləndirmək məqsədilə yerlərdə partiya və sovet təşkilatları tərəfindən əlavə tədbirlərin görülməsi sahəsində üç gün ərzində təkliflər hazırlayıb Azərbaycan K(b)P MK bürosunun təsdiqinə təqdim etsinlər.

 

   Azərbaycan K(b)P MK katibi M.C.Bağırov.

 

   11 iyun 1842-ci il."

 

   (ardı var)

 

  Teyyub Qurban

 

            Ekspress .- 2012.- 28-30 iyul.-  S. 15.