"Bütün Azərbaycan mənim dostumdur"

18 yaşında məşhur "Əhməd haradadır" filmində sürücü Əhməd obrazını yaradan Elxan Qasımov sonralar bir çox filmlərdə maraqlı rollara çəkilib, rejissor kimi bir çox filmlərə quruluş verib. Onun bir neçə il əvvəl Qarabağ mövzusunda çəkdiyi "Biz qayıdacağıq" filmi kifayət qədər tamaşaçı auditoriyası toplamışdı. Bununla belə, Elxan Qasımov Azərbaycan tamaşaçısının gözündə hələ də "sürücü Əhməd" olaraq qalır...

Elxan Qasımovla artıq neçə illərdir Həmkarlar Komitəsinin sədri kimi çalışdığı "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında görüşdük.

- Elxan müəllim, son zamanlar gözdən-könüldən iraq düşmüsünüz...

- Məni görmürsünüzsə, deməli, siz də bütün zövqlü insanlar kimi Azərbaycan telekanallarına baxmırsınız. Mən bunu alqışlayıram. Ancaq mətbuatdan uzaqlaşmamışam, istənilən zaman mənə müraciət edildiyində mütləq müsahibə verirəm. Mətbuatın çoxluğu yaxşıdır, ancaq qarmaqarışq çoxluğu pisdir. Çox bilmək istərdim ki, məsələn, teatrdan hansı qəzetlər yazır, onu almaq istərdim. Ümumiyyətlə, incəsənətdən hansı qəzetlər bəhs edərsə, o qəzetləri alardım. Mənə qəribə görünən bir məqam var. Bildiyimiz kimi, iqtidar seçilir, bəs müxalifət... Deyirlər, kabinet müxalifəti, mətbəx müxalifəti, yaltaq müxalifət var, təbii ki, əsl müxalifət də var. Qəzetlərdə bu barədə çox yazırlar və artıq informasiyanı hardan götürəcəyinə məəttəl qalırsan. Bütün bunlara rəğmən, mətbuatla münasibətim çox yaxşıdır. Əgər mən vəzifədə olsaydım, o zaman yəqin ki, "Mətbuatın dostu" yüksək tituluna layiq görülərdim. Mən daim TV-də, radioda və kinodayam. Azərbaycan incəsənətinin, xalqın estetik zövqünün etik qaydalarının unudulmaması üçün bildiyim qədər, Yaradanın mənə verdiyi talant qədər təcrübəmdən çıxış edərək yeni gələn nəslə başa salıram. Estafeti onlara vermək üçün hazırlamaq gərəkdir.

- Bir zamanlar sizin nəslə də estafeti vermişdilər...

- Mən xoşbəxtəm ki, taleyim məni hələ gənc yaşlarımda sənətə gətirdi və mən həyat görmüş, təcrübəli və yüksək mədəniyyət sahibi olan yüksək təhsilə malik, gimnaziya təhsilli, 60-65 yaşlı təcrübəli insanlarımızla, ustadlarımızla ünsiyyətdə oldum.

- Elə "Əhməd haradadır" filminin adını çəkmək yetər ki, 18 yaşınızda necə ustadlarla bir araya gəldiyinizin şahidi olaq...

- 18 yaşında olan gənc bir oğlan üçün Məmmədrza Şeyxzamanov, Lütfəli Abbdullayev, Mustafa Mərdanov, Nəcibə Məlikova, Ağahüseyn Cavadov və bir sıra görkəmli aktyorlarla bir filmdə çəkilmək böyük məktəb keçməyə bərabərdi. Hətta onların bəziləri 1900-cü ildən də əvvəl doğulmuşdu. Yəni hələ Sovet hakimiyyəti qurulmamışdan əvvəl o insanlar kifayət qədər formalaşmış insanlardı. Onlardan çox şey öyrəndim, hər biri bir həyat məktəbi idi. Ustadlarımdan öyrəndiklərimi mən də yeni nəslə öyrətməliyəm. Sanki şüuraltı olaraq hiss edirəm ki, ustadlar məni müsahibələrimdə mütləq maarifçilikdən, gənclərin tərbiyəsindən danışmağa səsləyirlər.

- Təbii ki, 50 illik kino fəaliyyətiniz bu haqqı sizə verir...

- 50 illik kino fəaliyyəti, daha öncə sənətə rəqqas kimi gəlməyim. Az müddət deyil. Mən həmişə çalışmışam ki, Allahın mənə verdiyi yükü namusla, qeyrətlə daşıyım, ömrümün sonuna qədər daşıya bilim. Buna nə dərəcədə nail olmuşam, onu məni tanıyanlar, ətrafımda olanlar, sizlər bilərsiniz və təbii ki, gələcək göstərəcək. Mən lazım olanda tərif deyirəm, lazım olanda tənqid edirəm, lazım olanda az, lazım olanda çox danışıram. Mən iqtidarın da, müxalifətin də, sənətkarın da, sənətkar olmayanın da, qəbul olunmayan və qəbul etmədiyim cəhətini görəndə mütləq sözümün əvvəlində deyirəm ki, "mənə belə gəlir ki, bu belədir və ya mən belə anlayıram ki, bu belə olsa yaxşıdır". Demirəm ki, bu pisdir, bu yaxşıdır, hətta ən pis olanın içində belə yaxşı bir şey tapa bilirəm. Buna görə də, bütün Azərbaycan mənim dostumdur. Bu ifadəni çox adam işlətmir. Azərbaycan xalqı 1963-cü ildən məni əlinin içində saxlayır, sənətkar kimi qiymətimi bilir. Azərbaycanın elə bir guşəsi yoxdur ki, orda Elxan Qasımova - sürücü Əhmədə xüsusi hörmət olmasın.

- Gənclik illəriniz Sovet hakimiyyətinin ən qaynar dövrünə düşüb, daha sonra müstəqillik dövrü gəldi. Hər iki dövrü müqayisə edərkən nə düşünürsünüz?

- Siz iki dövr kimi görürsünüz, ancaq mən çox dövr görmüşəm. Mənim gəncliyim İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrə təsadüf edir. Mən 1945-ci ildə anadan olmuşam. Müharibənin bitməsindən 7-8 il sonra sinəsi medallı vətənə dönən insanları, onların yaşayış tərzini, həyata olan baxışlarını, münasibətlərini, həyat tərzlərini, ölkəyə, millətə olan münasibətlərini görmüşəm. Görmüşəm ki, bir taxıl dənəsini tapdayan adamla kolxoz sədrləri necə mübarizə aparıb. Ayaqla yol gedərkən taxıl zəmisinin içindən kəsə yolu seçməyiblər. Ancaq hazırda görürəm ki, gözəl parklar salınır, əcnəbi ölkələrdən külli-miqdarda pullar xərclənir ki, Azərbaycan xalqının zövqü oxşansın və o parkların ortasından gedənləri görürəm. İndiki dövrdə yolu kəsə tərəfdən seçənə cəza yoxdu. Cavabdeh insanlar qorxudan səs etmir ki, eşidən olar. Söhbət taxıl söhbəti, göyərti tapdamaq deyil, danışdıqlarım məcazi məna daşıyır. Yəni o dövrdə necə idi, həyat uğrunda mübarizə necə idi, indi necədir. Atam dünyasını dəyişəndə 84 yaşında idi. Uzun illər, 45 ildən çox baş baytar həkimi kimi işləmişdi. Bir dəfə söhbətlərimizin birində vəziyyətin çətinləşdiyindən danışırdı, səbəbini soruşanda belə izah etdi: "Bir inək üçün hətta ucqar kəndlərdən xüsusi olaraq mənim dalımca maşın göndərilirdi, ancaq hazırda meşələr qırılır, sürülər dağıdılır". Əvvəlki dövrdə informasiya qıtlığı olub, ancaq kimlərsə hər hansı bir qanunu yaxşı tətbiq edə bilərdi. Məsələn, ferma müdirinin, kolxoz sədrinin, idarə rəhbərinin bir işçinin qulağını burması həqiqi mənada Azərbaycana yayılmırdı. Yəni, rəhbər öz işçisini cəzalandıra bilirdi. Mən dəyənək siyasəti tərəfdarı deyiləm. Ancaq başqa cür başa salmaq olmursa, nə etmək olar!? Rusiyanın baş prokuroru olmuş Stepaşinin "Güllələnməni təxirə salın"da çox önəmli bir fikri var: "Mən də bir baş prokuror kimi deyirəm ki, insanı güllələmək olmaz. Ömrü verən Allahdır, ölümü də verən Allahdır. Bu baxımdan İNSANI güllələmək olmaz. Ancaq 4 yaşında qız uşağına təcavüz edən, anasını öldürənlər və s. cinayətlər törədənlər insan deyil, onlar şeytandır, onlar məhv olmalıdır". Mən bir qədər qısa söylədim, Stepaşin cinayətləri sadalayıb, nifrətini kəskin bildirib. Necə olur ki, qol çirk etdiyi zaman, əgər çarəsiz bir məqam yaranırsa, qanun çərçivəsində qolu kəsməyə izn verilir. Onda niyə xalqa zülm edəni qanun çərçivəsində bu həyatdan təcrid etməyə izn verilməsin!? Mən belə düşünürəm, mənim həyata baxışım budur. Nə zamansa mən həyatda olmaram, ancaq sizin kimi yazar sayəsində qələmə alınan bu fikirlərim qalar. Deyərsən ki, Elxan Qasımov belə deyirdi, belə fikirləşirdi..

- Allah gecindən versin, Elxan müəllim. Gəlin, söhbətin istiqamətini dəyişək...

- O zaman söhbətin istiqamətini mədəniyyətə doğru götürək. Və bilirəm ki, söhbət istər-istəməz kinodan düşəcək. Ətrafında baş verənlərin hamısı sənətə təsir edir. İnsan oğlu namusla, vətənə məhəbbətlə, ailəyə məhəbbətlə, dünyəvi məhəbbətlə, dinə məhəbbətlə, eyni zamanda ürəyində insaf hissiylə çalışırsa, onun yaratdığı əsərlər də insanların həyatının yüngülləşməsinə yardım edir. Əks halda anti-sənət əsərlər yaranır. Məsələn, rəssamlıqda eybəcərliyi göstərmək (söhbət abstrakt əsərlərdən getmir), kinoda nifrəti vermək üçün tüpürməyi göstərmək, söyüşü göstərmək şəxsən mənim üçün sənət deyil, əxlaqsızlıqdır. Sevgini göstərmək üçün çılpaqlığı göstərmək sevgi deyil. Doğrudur, bu da sevginin bir növüdür, ancaq elə təqdim olunmalıdır ki, orda diqqət sadəcə sənətə yönəlsin. Belə şeylər düzüb- qoşurlar, sonra da adını kino qoyurlar, bu doğru deyil. Ən pis şey plagiatlıqdır. Plagiatlıq iki cür olur. Bir özün bilirsən ki, bu plagiatdır, bir də baxan bilir ki, plagiatdır. Bu dəhşətdir... Götürüb bir şeylər quraşdırırlar, sonra da altından yazırlar ki, kino. Əgər rəssam dovşan şəkli çəkib altına fil yazırsa, bu o demək deyil ki, o, fildir. Yalançı məqamlarla tamaşaçını aldatmaq olmaz.

Ulduzə Qaraqızı

Ekspress.- 2012.- 9-11 iyun.- S.18.