4 sahəyə daha çox güzəştli kredit verilir

Azad sahibkarlığın və liberal iqtisadiyyatın təşviqi

Azərbaycanda növbəti illərdə dövlət vəsaiti hesabına sahibkarlara veriləcək güzəştli kreditlərin həcmində böyük artımlar olacaq. Belə ki, 2013-cü ilin dövlət büdcəsinin layihəsində artımlar öz əksini tapıb.

Güzəştli kreditlərin əsas mənbəyi olan Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna (SKMF) gələn il 150 milyon manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulur. Qeyd edək ki, SKMF-nin kreditlərindən bir qayda olaraq kiçik və orta sahibkarlar istifadə edir. Əslində, SKMF-nin yaradılmasında əsas məqsəd də kiçik və orta sahibkarların maliyyə vəsaitlərinə olan tələbatının ödənilməsidir. Fond kiçik və orta sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, onlara güzəştli kreditlərlə maliyyə dəstəyinin genişləndirilməsini, müasir texnologiyalara əsaslanan istehsal və emal sahələrinin inkişafını, idxalı əvəz edən rəqabətə davamlı məhsulların istehsalını stimullaşdıran infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsi məqsədilə yaradılıb.

Dövlət fondun xətti ilə ayrılan vəsaitlərə tələbin artdığını nəzərə alaraq, kredit üçün vəsaitin həcmini artırmağı lazım bilib. 2013-cü ilin dövlət büdcəsinin layihəsində ayrılması nəzərdə tutulan vəsait 2012-ci illə müqayisədə 59,9 milyon manat və yaxud 66,5 %, 2011-ci ilin faktiki icrasına nisbətən isə 116 milyon manat və ya 4,4 dəfə çoxdur.

SKMF indiyədək üst-üstə əldə etdiyi vəsaitin həcmi isə 1,1023 milyard manat olacaq. Bunun 612,9 milyon manatı dövlət büdcəsindən ayrılan (2013-cü il də nəzərə alınmaqla) vəsaitdir. Qalanı, yəni 489,4 milyon manatı verilən kreditlərin qaytarılmasından daxil olan vəsaitdir.

2013-cü ildə büdcədən ayrılacaq 150 milyon manat vəsaitlə bərabər geri qayıdan vəsait hesabına əlavə 150 milyon manat həcmində də kredit veriləcək. Gələn il SKMF-nin xətti ilə veriləcək cəmi kreditlərin həcmi 300 milyon manat olacaq. Bu məbləğ 2012-ci ildə verilməsi nəzərdə tutulan 200 milyon manatdan 50 % çoxdur. 2011-ci illə müqayisədə isə gələn il veriləcək kreditlərin həcmi 162 milyon manat və ya 2,17 dəfə artacaq.

Fondun əvvəllər verilən kreditlərin hesabına geri qaytarılan vəsaitlərinin həcmi də artmaqda davam edir. 2006-cı ilə qədər fond yalnız dövlət büdcəsindən köçürülən vəsaitlər hesabına kredit verib. Həmin dövrə qədər ayrılan 68,1 milyon manat da məhz dövlət büdcəsinin vəsiti olub. Yalnız 2006-cı ildən başlayaraq geri ödənilən vəsaitlər də kredit şəklində sahibkarlara verilib. Bu kreditləşmədə yeni mərhələ olub və kreditlərin ildən-ilə sürətlə artmasına önəmli töhvə verib. Belə ki, 2006-cı ildə verilən kreditlərin 15,9 milyon manatı, 2007-ci ildə 17 milyon manatı, 2008-ci ildə 14,8 milyon manatı, 2009-cu ildə 56 milyon manatı, 2010-cu ildə 71 milyon manatı, 2011-ci ildə 104 milyon manatı geri qaytarılan vəsaitlər hesabına verilən kreditlərdir. 2006-2011-ci illərdə 278,7 milyon manat geri qayıdan vəsaitlərdir.

2012-ci ildə ərzində SKMF-a 128 milyon manat həcmində vəsait artıq geri qaytarılıb, bu isə 2008-ci ilə nisbətən 8,6 dəfə çoxdur. İlin sonuna qədər fonda qaytarılacaq vəsait 130 milyon manatı ötəcək. 2013-cü ildə 150 milyon manat qaytarılacaq və ilin sonunda qaytarılan vəsaitlərin həcmi 558,7 milyon manatı ötəcək. Amma unutmayaq ki, fond geri qaytarılan vəsaitləri də kredit şəklində yenidən verdiyindən həmin vəsaitlərin həcmində də artım baş verir. Bütün vəsaitlərin hesabına fondun aktivlərinin həcmi gələn il 1 milyard manatı ötəcək.

SKMF-dən başqa güzəştli kreditlər dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan fermerlərə də verilir. Kreditlərin verilməsi üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinə gələn il 8 milyon manat ayrılacaq. Həmçinin, aqrar sahə üzrə çalışan sahibkarlara kənd təsərrüfatı texnikasının lizinq yolu ilə satışı üzün "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə 35 milyon manat vəsait də nəzərdə tutulub ki, bu da güzəştli kreditləşmənin bir hissəsi sayıla bilər.

Fəaliyyətə başladıqları dövrdən dövlət büdcəsindən və digər mənbələrdən ayrılan və daxil olan vəsaitlər də nəzərə alınmaqla 2013-cü ildə "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətində 589,3 milyon manat (dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait 391,9 milyon manat, cəmiyyətin dövriyəsindən daxil olan vəsait 181,6 milyon manat, digər mənbələrdən ayrılan vəsait 15,8 milyon manat), Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyində 87,8 milyon manat (dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait 56 milyon manat, verilən kreditlər üzrə faktiki qaytarılan əsas borcun məbləği 31,8 milyon manat) vəsait ehtiyatı yaranacaq.

SKMF-yə və "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitin həcmi göründüyü kimi Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinə ayrılan vəsaitdən xeyli dərəcədə böyükdür. Baxmayaraq ki, "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə və Dövlət Agentliyinə vəsait ayrılmasına eyni vaxtda (2007-ci ildə) başlanılıb, həmçinin SKMF-nin vəsaitlərində nəzərəçarpacaq artım da 5 il əvvələ təsadüf edib. Dövlət Agentliyinə az vəsaitin ayrılması Kənd Təsərrüfatı Nazirliyini də qane etmir.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin şöbə müdiri İslam İbrahimov hər il ayrılan təxminən 10 milyon manat vəsaitin az olduğu fikrindədir (Gün.az). O bildirib ki, ayrılan vəsaitin 100 milyon manata çatdırılması üçün müraciət etmələrinə baxmayaraq, hələ də bu məbləğ artırılmayıb. Bu isə, həm kreditin qaytarılması ilə bağlı mexanizmlərin təkmilləşdirilməsinə, həm də əhalinin müəyyən bir hissəsinin 7 %-lə kredit almasına imkan yaratmır.

Beləliklə, gələn il sahibkarlara əsasən dövlət vəsaitləri hesabına 193 milyon manat, geri qaytarılan vəsaitlə də nəzərə alınmaqla 350 milyon manatdan artıq güzəştli kredit veriləcək. "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti və Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinin xətti ilə ayrılan kreditlərin hansı istiqamətlərdə istifadə edildiyi aydındır. SKMF-nin xətti ilə ayrılan vəsaitin istiqaməti isə müxtəlifdir. Fondun vəsaitlərindən bir çox sahələrə kredit ayrılır. Nəzərə alsaq ki, fondun vəsaitləri digərləri ilə müqayisədə daha böyükdür o halda sahibkarlığın daha çox sahələrinə kredit verilməsi imkanı var.

Fond kredit ayırarkən bir nezə istiqamət üzrə layihələrə üstünlük verir. İlk növbədə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına diqqət ayrılır. O cümlədən südlük və ətlik istiqamətli müasir heyvandarlıq komplekslərinin yaradılması, müasir quşçuluq təsərrüfatlarının yaradılması və ya bərpası, iri taxılçılıq və ya toxumçuluq təsərrüfatlarının yaradılması, üzümçülüyün və şərabçılığın inkişafı, müasir istixana komplekslərinin yaradılması, intensiv bağçılıq (alma, armud, ərik, gavalı, nar və. s) və ya tingçilik təsərrüfatlarının yaradılması, çayçılığın və sitrus meyvəçiliyinin intensiv inkişafı, məhsuldar kartof və soğan əkilməsinə xüsusi fikir verilir.

İkinci əsas istiqamət müasir texnologiyaların tətbiqi ilə rəqabətqabiliyyətli və ixrac yönümlü yeyinti və digər sənayesi məhsullarının istehsalıdır. Bura müasir meyvə-tərəvəz məhsullarının emalı müəssisələrinin yaradılması, müasir çörək zavodlarının yaradılması, müasir ət emalı (kəsim fabriki) müəssisələrinin yaradılması daxildir.

Digər istiqamətlər müasir soyuducu anbar kompleksinin yaradılması, müasir texnologiyaların tətbiqi ilə digər sənaye məhsullarının istehsalı və emalı müəssisələrinin yaradılması, və kiçik sahibkarlığın (o cümlədən gənclərin, məcburi köçkünlərin və qadınların sahibkarlıq fəaliyyətinə cəlb olunması) inkişafı istiqamətləri kredit ayrılması üçün nəzərdə tutulub.

Statistik məlumatların təhlili göstərir ki, SKMF əsasən 4 istiqamətdə - müxtəlif sənaye məhsullarının istehsalı, kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və xidmət üzrə kredit verir. İqtisadi fəaliyyət sahələri üzrə təsnifləşdirsək 2012-ci ilin 3 rübü ərzində kreditlərin 48,6 %-i kənd təsərrüfatına, 39,8 %-i sənayeyə, qalanı xidmət sektoruna ayrılıb.

2012-ci ilin 3 rübü ərzində ayrılan 170 milyon manat kreditin müxtəlif sənaye məhsullarının istehsalı və emalına 43,807 milyon manat (cəmi kreditlərin 25,8 %-i), kənd təsərrüfatı məhsullarının emalına 23,86 milyon manat (cəmi kreditlərin 14 %-i), kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına 82,586 milyon manat (cəmi kreditlərin 48,6 %-i) və xidmət (infrastruktur) sahələrinin inkişafına 19,7 milyon manat (cəmi kreditlərin 11,6 %-i) üzrə verilib.

2010-cu ildə kənd təsərrüfatı və məhsulların istehsalına kreditlərin 48,4 %i (55,651 milyon manat), sənayeyə 29,4 %-i (33,8 milyon manat) (o cümlədən kənd təsərrüfatı məhsullarının emalına 9 % (10,35 milyon manat)), xidmət sahəsinə 22,2 %-i (25,548 milyon manat) (o cümlədən turizmin inkişafına 2,4 %-i (2,815 milyon manat)) ayrılıb.

2009-cu ildə sənaye sahələrinə 58,374 milyon manat (cəmi kreditlərin 45,1 %-i), o cümlədən kənd təsərrüfatı məhsullarının emalına 19,643 milyon manat (cəmi kreditlərin 15,2 %-i), xidmət sahəsinə 47,761 milyon manat (cəmi kreditlərin 36,9 %i), o cümlədən turizmə 0,7 % (0,85 milyon), kənd təsərrüfatına 22,57 milyon manat (17,4 %) ayrılıb.

Göründüyü kimi, SKMF kredit ayırarkən əsas üstünlüyü kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, saxlanılması və emalına verir. Bu təqdir ediləsi haldır. Lakin yaxşı olardı ki, güzəştli kreditlər kiçik və orta sahibkarlığın fəaliyyət göstərdiyi digər sahələrə da ayrılsın. Əgər SKMF-nin yaradılmasında əsas məqsəd kiçik sahibkarların inkişafını dəstəkləməkdirsə onda sahibkarlıq subyektlərinin daha çox fəaliyyət göstərdiyi sahələrə də hökmən kredit verilməlidir. 2010-cu ilin məlumatına görə, kiçik sahibkarlıq subyektləri ən çox ticarət və nəqliyyat vasitələrinin təmiri sahəsində fəaliyyət göstərib. Onların sayı 133,8 min və ya cəmi kiçik sahibkarların 64,6 %-i qədərindədir. Nəqliyyat və anbar təsərrüfatı istiqamətində 22,14 min, turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə istiqamətində 13,45 min kiçik sahibkarlıq müəssisəsi var. Kənd təsərrüfatı üzrə isə 4 min sahibkar fəaliyyət göstərir.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress. – 2012. – 6 noyabr. – S. 9.