Regionlarda sahibkarlığın inkişafı

İkinci dövlət proqramının müsbət nəticələri var

Azad sahibkarlığın və liberal iqtisadiyyatın təşviqi

Regionlarının mövcud potensialından daha səmərəli istifadə etməklə yerlərdə sənaye sahələrinin və kənd təsərrüfatının inkişafını sürətləndirmək, bu işdə sahibkarlara dəstək olmaq, əhalinin yaşayış səviyyəsini yaxşılaşdırmaqla yoxsulluq probleminin həllinə nail olmaq və ölkəni iqtisadi cəhətdən hərtərəfli inkişaf etdirmək dövlətin qarşısında duran əsas vəzifələrdəndir. Dövlət bu məqsədə çatmaq üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir.

Təcrübə göstərir ki, iqtisadi və sosial proqramlar ölkədə iqtisadiyyatın diversifikasiyasına və onun dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyasına, infrastruktur və kommunal xidmətlərin səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına, əhalinin həyat səviyyəsinin davamlı olaraq yüksəldilməsinə nail olmaq baxımından faydalıdır. Hazırda regionların inkişaf etdirilməsi məqsədilə həyata keçirilən ən böyük proqram "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"dır. Bundan əvvəl 2004-2008-ci illəri əhatə edən eyni adlı dövlət proqramı qəbul edilmişdi. İlk proqramın müsbət nəticələrinin çox olması hökumətdə ikinci proqramın qəbul edilməsi zərurətini formalaşdırdı.

İkinci proqramın qəbulundan ötən 3 il göstərir ki, iqtisadiyyatın, sahibkarlıq subyektlərinin inkişafında ikinci proqramın da faydası böyük olub.

Ümumilikdə, Dövlət Proqramının Tədbirlər Planı çərçivəsində həyata keçiriləcək tədbirlər 3 səviyyədə müəyyənləşdirilib - ölkə əhəmiyyətli tədbirlər, Bakı şəhərinin rayon və qəsəbələri üzrə tədbirlər, ölkənin iqtisadi rayonları səviyyəsində həyata keçiriləcək tədbirlər. Dövlət Proqramının Tədbirlər Planında ölkə üzrə 1066 tədbir, o cümlədən ölkə əhəmiyyətli 58, Bakı şəhəri üzrə 40, iqtisadi rayonlar üzrə 968 tədbir nəzərdə tutulub. Tədbirlər planına vergi və pul-kredit siyasəti, sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalının genişləndirilməsi, ekologiya və təbii sərvətlərdən istifadə, yol təsərrüfatı və nəqliyyat, elektrik enercisi, istilik və qaz təchizatı, rabitə xidmətlərinin yaxşılaşdırılması, su təchizatının və kanalizasiya xidmətlərinin yaxşılaşdırılması, meliorasiya və irriqasiya, əhalinin təhlükəsizliyi, mənzil təsərrüfatı və sosial müdafiə, səhiyyə, mədəniyyət, idman və təhsil müəssisələrinin inşası və yenidən qurulması tədbirləri daxildir.

İllər üzrə nəticələri təhlil etdikdə görürük ki, 2009-cu ildə Azərbaycanda 54,5 mini daimi olmaqla 74 minə yaxın yeni iş yeri açılıb, 5314 yeni sahibkarlıq subyekti yaradılıb. Qeydiyyatdan keçən yeni sahibkarlıq subyektlərinin 85,2%-i xüsusi mülkiyyətli müəssisələr olub. 2009-cu ildə ümumi iqtisadiyyatda böyümə davam edib və ümumi daxili məhsulun (ÜDM) real artımı 2008-ci il ilə müqayisədə 9,3% təşkil edərək cari qiymətlərlə 34,6 milyard manata çatıb. Əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM-in real həcmi isə 2008-ci ilə nəzərən 7,9% artaraq cari qiymətlərlə 3917,3 manat (4874,1 dollar) olub.

2009-cu ildə neft-qaz sektorunun və qeyri-neft sektorunun real artım templəri 2008-ci illə müqayisədə müvafiq olaraq 14,3% və 3,2% olub. 2009-cu ilin yekununa olan məlumata görə neft sektorunun ÜDM-də xüsusi çəkisi 47% (2008-ci il üzrə bu göstərici 55,4% olub) təşkil edib.

2009-cu ildə iqtisadiyyatın və sosial sahələrin inkişafına bütün maliyyə mənbələri hesabına 7,4 milyard manat əsas kapitala investisiya yönəldilib. Əsas kapitala yönəldilən ümumi sərmayənin 27%-i neft sektorunun, 73%-i isə qeyri-neft sektorunun inkişafında istifadə edilib. Əsas kapitala qoyulan vəsaitin 79,9%-ni daxili investisiyalar, 20,1%-ni isə xarici investisiyalar formlaşdırıb.

2009-cu ildə əhalinin gəlirləri 8% artaraq 22,4 milyard manata çatıb və onun adambaşına həcmi 2537,2 manat təşkil edərək əvvəlki ildəkindən 6,7% çox olub. Orta aylıq əmək haqqı 2008-ci illə müqayisədə 8,6% artaraq 298 manata çatıb.

Güzəştli kreditlərin verilməsi məqsədilə Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu 2009-cu ildə 130 milyon manat vəsait ayrıb.

Ölkədə yaradılan əlverişli biznes mühiti böyük nüfuza malik beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də yüksək qiymətləndirilib, Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hazırlanan "Doing Business 2009" hesabatında Azərbaycan dünyada ən islahatçı ölkə elan olunub.

2010-cu ildə ölkədə 52,7 mini daimi olmaqla 73 min yeni iş yeri açılıb, 4296 yeni sahibkarlıq müəssisə yaradılıb. 2009-2010-cu illər ərzində ölkədə 146,6 min yeni, o cümlədən 107,2 min daimi iş yeri və 9610 yeni sahibkarlıq subyekti təsis edilib.

2010-cu ildə ÜDM-nin həcmi əvvəlki ilə nisbətən müqayisəli qiymətlərlə 1,8 milyard manat və ya 5% artaraq 41,6 milyard manata çatıb. 2010-cu ildə əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM-in real həcmi isə 2009-cu illə müqayisədə 3,7% artıb və cari qiymətlərlə 4653,3 manat (5797,8 dollar) təşkil edib. Ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunda əlavə dəyər 7,9% artımla müşahidə olunub, onun ÜDM-də xüsusi çəkisi 44,4% təşkil edib.

2010-cu ildə iqtisadiyyatın və sosial sahələrin inkişafına bütün maliyyə mənbələri hesabına 9,7 milyard manat əsas kapitala investisiya yönəldilib. Əsas kapitala yönəldilən ümumi sərmayənin 30,3%-i neft, 69,7%-i isə qeyri-neft sektorunun inkişafında istifadə edilib. Əsas kapitala qoyulan vəsaitin 75,2%-ni daxili, 24,8%0ni isə xarici investisiyalar təşkil edib. 2010-cu ildə bütün maliyyə mənbələri hesabına regionlara əsas kapitala qoyulan investisiyaların həcmi 2,7 milyard manat olub.

2010-cu ildə "Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" Azərbaycan Prezidentinin Fərmanı imzalanıb. Fərmana əsasən, bu istiqamətdə özəl sektorda fəaliyyət göstərən sahibkarlar tərəfindən bağlanan müqavilələrin İqtisadi İnkişaf Nazirliyində ekspertizadan və qeydiyyatdan keçirilməsi proseduru ləğv edilib, ixrac zamanı mal (xidmət və əqli mülkiyyətin) satışında onların haqlarının qabaqcadan ödənilməsi, yaxud geri çağırılmayan akkreditiv olması yolu ilə və ya birinci dərəcəli bankların zəmanəti əsasında həyata keçirilməsi məhdudiyyəti aradan qaldırılıb, idxal-ixrac əməliyyatları aparılan zaman tələb olunan sənədlərin bəziləri siyahıdan çıxarılıb ki, bu da ümumilikdə sahibkarlar tərəfindən sərf olunan əlavə vaxt və məsrəf itkisinin qarşısının alınmasına şərait yaradıb.

Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxslərin sayı 2009-cu illə müqayisədə 2010-cu ildə 3,9% artaraq 93416 vahidə çatıb. Hüquqi şəxs yaratmadan fərdi sahibkarlıq formasında fəaliyyət göstərən fiziki şəxslərin sayında da artım müşahidə olunub, onların sayı 307 minə çatıb.

2010-cu il ərzində sosial-iqtisadi sahədə əldə edilən müsbət nəticələr beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən təsdiqlənib və BMT-nin İnsan İnkişafına dair növbəti hesabatında Azərbaycan 169 ölkə arasında 67-ci yeri tutub, "orta insan inkişafı ölkələri" qrupunu tərk edərək "yüksək insan inkişafı ölkələri" qrupuna daxil edilib. Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən 2010-2011-ci illər üçün hazırlanan Qlobal Rəqabətlilik Hesabatına əsasən ölkəmiz MDB ölkələri arasında birinci, makroiqtisadi mühitin sabitliyi alt indeksi üzrə 139 ölkə arasında 13-cü olub. "Standard and Poors" Beynəlxalq Reytinq Agentliyi 2009-2010-cu illər üzrə ölkə reytinqini "Stabil"dən "Pozitiv"ə yüksəldib, "Fitch Ratings" Agentliyi tərəfindən ölkəmizə ilk dəfə olaraq investisiya reytinqi verilib.

2010-cu il ərzində Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına müvəkkil kredit təşkilatları vasitəsilə sahibkarlıq subyektinin investisiya layihəsinin maliyyələşdirilməsinə 115 milyon manat məbləğində güzəştli kreditlər verilib.

2011-ci il ərzində 72,4 mini daimi olmaqla 94,1 min yeni iş yeri, 5,1 min sahibkarlıq subyekti təsis edilib. Ümumilikdə, 2009-cu ildən ötən müddət ərzində Dövlət Proqramının icrası nəticəsində ölkə üzrə 15 minə yaxın sahibkarlıq subyekti yaradılıb, 240,7 min yeni iş yeri yaradılmışdır ki, bunun 179,6 mini daimi olub.

2011-ci ildə ÜDM-nin həcmi əvvəlki ilə nisbətən 0,1% artıb, ÜDM-in əhalinin hər nəfərinə düşən həcmi 5530,6 manat (7003,4 dollar) təşkil edib. 2011-ci ildə iqtisadiyyatın və sosial sahələrin inkişafına bütün maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala 12,8 milyard manat (2010-cu illə müqayisədə 27,3% çox) investisiya yönəldilib. Bunun 6 milyard manatdan çoxu regionların payına düşüb. Əsas kapitala yönəldilən ümumi sərmayənin 23,2%-i neft sektorunun, 76,8%-i isə qeyri-neft sektorunun inkişafında istifadə edilib. Əsas kapitala qoyulan vəsaitin 80,3 faizini daxili investisiyalar, 19,7%-ni isə xarici investisiyalar olub.

Azərbaycanın 2011-ci ildə inkişaf etmiş bir sıra ölkələrin reytinqləri aşağı salındığı halda "Standart & Poor"s" reytinq agentliyi Azərbaycanın mövcud uzunmüddətli müstəqil kredit reytinqini ötən ilin dekabr ayında bir pillə artıraraq "BBB-" səviyyəsinə çatdırıb, reytinq üzrə proqnozunu isə "sabit" saxlayıb. Beləliklə də, "Standart & Poor"s" reytinq agentliyi "Fitch Ratings" agentliyindən sonra ölkəmizə investisiya reytinqi vermiş 2-ci agentlik olub. "Fitch Ratings" agentliyi Azərbaycanın xarici və daxili valyutada uzunmüddətli suveren reytinqini investisiya səviyyəli "BBB-" səviyyəsində təsdiq edib və reytinqin proqnozunu "müsbət" kimi saxlayıb.

2011-ci il ərzində 5137 hüquqi şəxs qeydiyyata alınıb və onların sayı ümumilikdə 75632 vahid (ləğv edilən müəssisələr də nəzərə alınmaqla) təşkil edib. 2011-ci il ərzində 57576 vahid yeni hüquqi şəxs yaratmadan fərdi sahibkarlıq formasında fəaliyyət göstərən fiziki şəxs qeydiyyata alınıb və onların sayı artaraq 364600 vahidə (fəaliyyətini dayandırmış fiziki şəxslər nəzərə alınmaqla) çatıb.

2011-ci il ərzində Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına sahibkarlıq subyektinin investisiya layihəsinin maliyyələşdirilməsinə 138 milyon manat məbləğində güzəştli kredit verilib.

İkinci proqram çərçivəsində görülən işlərin 2012 və 2013-cü illərdə daha yaxşı nəticələr verəcəqi gözlənilir.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress. – 2012. – 22 noyabr. – S. 9.