Turizmin ölkə iqtisadiyyatında rolu

Azad sahibkarlığın və liberal iqtisadiyyatın təşviqi

Ölkə iqtisadiyyatının inkişafının mühüm sahələrindən biri də turizmdir. Xidmət bölməsinin əsas elementlərindən olan turizm, iqtisadiyyatın davamlı inkişafında, ixracın artırılmasında, iş yerlərinin yaradılmasında bir çox üstünlüklərə malikdir.

Mütəxəssis rəyinə əsasən, turizmə qoyulan sərmayə qısa müddətə öz bəhrəsini verir, qoyulan kapital yüksək dövretmə əmsalına malikdir. Turizmin cazibədarlığı xidmət sahələrinin durmadan genişlənməsində, qoyulan sərmayələrin qısa müddət ərzində özünü doğrultmasında və gəlirlərin konvertasiyası mümkün olan valyuta şəklində olmasındadır.

Turizmi cəlbedici edən digər cəhət qlobal bazarın ildən-ilə genişlənməsidir. Ümumdünya Turizm Təşkilatının məlumatına görə, 2010-cu ildə dünyada 940 milyon turist səyahət edib. 2011-ci ildə bu rəqəm 983 milyon nəfərə yüksəlib. Turist sayında artım 4-5 faiz səviyyəsindədir.

Turistlərin sayının artması ilə bərabər turizm xərcləri də yüksəlir. 2010-cu ildə dünya üzrə turistlər 965 milyard dollar xərclədiyi halda 2011-ci ildə 1,03 trilyon dollar xərcləyib. Turizm xərclərində artım 3,8 faiz təşkil edib.

Dünyada turizmdən ən çox qazananlar ABŞ (116 milyard dollar), İspaniya (60 milyard dollar), Fransa (54 milyard dollar), Çin (48,5 milyard dollar), İtaliya (43 milyard dollar), Almaniya (38,8 milyard dollar), Böyük Britaniya (36 milyard dollar) və digərləridir.

Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq turizm dünya ixracının 5,8 %-ni təşkil edir. Ümumi məhsul dəyərinə görə, turizm neft və avtomobil ixracına çatıb. Ümumdünya Turizm Təşkilatının proqnozlarına əsasən 2020-ci ildə beynəlxalq turistlərin sayı 1,6 milyard nəfər və turizmdən aldə edilən gəlirlərin miqdarı isə 2 trilyon dollar olacaq.

Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, turizm öz perspektivliyinə görə qeyri-neft sahələri arasında aparıcı mövqelərdən birini tutur. Hazırda turizm planetar miqyasda ən sürətlə inkişaf edən biznes sahələrindəndir. Dünya üzrə ümumimilli məhsulun 10 faizi, ixracatın 5 faizi beynəlxalq turizmin payına düşür. Göstərilən xidmətlərin təqribən 3/1-i beynəlxalq turizm vasitəsilə həyata keçirilir. Dünyada əmək qabiliyyətli əhalinin 8,1 faizi turizm sənayesində və onunla bağlı iqtisadiyyat sahələrində məşğuldur.

Zəngin mədəni-tarixi irsə və əlverişli təbii şəraitə malik olan Azərbaycan da turizm sahəsində böyük inkişaf perspektivlərinə malikdir. Ölkəmizdə turizmin əksər növlərinin inkişafı üçün geniş imkanlar mövcuddur.

Turizmin sadalanan əlverişli cəhətlərini nəzərə alaraq, Azərbaycanda da son illərdə bu sahədə inkişaf nəzərə çarpır. Bu sahədə qanunvericilik təkmilləşdirilib və sərmayələrin cəlb edilməsi üçün müxtəlif tədbirlər görülüb.

1999-cu ildə Azərbaycanda "Turizm haqqında" qanun qəbul edilib. Bu qanun Azərbaycan Respublikasında turizm bazarının hüquqi əsaslarının bərqərar edilməsinə yönələn dövlət siyasətinin prinsiplərini, turizm fəaliyyətinin əsaslarını müəyyənləşdirir, turizm sahəsində münasibətləri tənzimləyərək, sosial-iqtisadi inkişafı təmin edən vasitələrdən biri kimi turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması qaydalarını müəyyən edir.

2001-ci ilin sentyabrın 25-də Cənubi Koreya Respublikasının paytaxtı Seul şəhərində Ümumdünya Turizm Təşkilatının XIV Baş Assambleyasında Azərbaycan bu beynəlxalq turizm təşkilatına üzv oldu. Bu isə öz növbəsində, respublikamıza turizm fəaliyyəti üzrə tövsiyələr və praktiki kömək edilməsinə imkan yaratdı.

Ölkədə turizmi inkişaf etdirmək və turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək məqsədilə respublika prezidentinin 2002-ci il 27 avqust tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında 2002-2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı" təsdiq olundu. Dövlət Proqramında tətbiqindən sonra 2002-ci ildə ölkədə fəaliyyət şöstərən mehmanxana və mehmanxana tipli müəssisələrin sayı 94 olduğu halda 2005-ci ildə onların sayı 3 dəfə artaraq 280-ə çatdı. Bu obyektlərdə ümumi yerlərin sayı da 2002-ci illə müqayisədə təxminən 2,5 dəfə çox oldu.

Bir müddət sonra "2009-2018-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında kurortların inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" təsdiqləndi. Bir il sonra isə Azərbaycan Respublikasında "2010-2014-cü illərdə Turizmin İnkişafına dair Dövlət Proqramı" qəbul olundu. Bu proqram ölkədə turizmin rastlaşdığı problemlərin həll edilməsi və turizm sahəsinin daha da inkişaf etdirilməsinin təmin edilməsi üçün hazırlanıb. Azərbaycanda yüksək iqtisadi, sosial və ekoloji tələblərə cavab verən müasir turizm sahəsinin formalaşdırılması və onun ölkə iqtisadiyyatının əsas inkişaf dayaqlarından birinə çevrilməsinin təmin edilməsi məqsədi ilə ölkədə turizm infrastrukturunun yüksək beynəlxalq tələblər səviyyəsində qurulmasına istiqamətlənmiş məqsədyönlü fəaliyyəti həyata keçirilir. Turizm sahəsində qabaqcıl beynəlxalq təcrübədən istifadə edilməklə səmərəli dövlət tənzimlənməsi və idarə edilməsi mexanizmlərinin yaradılması əsas şərtlərdəndir. Ölkənin turizm sahəsinin təqdim etdiyi xidmətlərin keyfiyyət səviyyəsinin beynəlxalq standartlara uyğunluğunun təmin edilməsi, dünya turizm xidmətləri bazarında ölkə turizminin rəqabət qabiliyyətinin artırılması məqsədi ilə görülən işlər davamlı olaraq həyata keçirilir. Turizm sahəsində normativ hüquqi bazanın və dövlət tənzimlənməsi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi, turizm zonalarında müvafiq infrastrukturun yaradılması, ölkənin turizm potensialından istifadə imkanlarının genişləndirilməsi, ölkənin bütün regionlarında turizm fəaliyyətinin stimullaşdırılması, turizm sahəsinə yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsi, turizmin müxtəlif növlərinin inkişaf etdirilməsi, yeni turizm marşrutlarının yaradılması, turizm xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması məqsədi ilə mütərəqqi üsulların və standartların hazırlanması və tətbiq edilməsi və bu kimi yeniliklərin Azərbaycan turizm bazarında tətbiqi yaxın 5 il ərizində tam şəkildə həllini tapacaq. Sözsüz ki, artıq bu və ya digər nailiyyətlər Azərbaycan turizm sektorunda özünü göstərir. Mehmanxanaların və digər turizm xidməti müəssisələri şəbəkəsinin genişləndirilməsi, turizm sahəsi üçün kadr hazırlığı və ixtisasartırma sisteminin təkmilləşdirilməsi, xarici dövlətlərdə məqsədli təhsil üzrə layihələrin həyata keçirilməsi, Azərbaycanın milli-tarixi, mədəni və mənəvi irsinin, milli adət-ənənələrin dünyada təbliği, ayrı-ayrı regionların və şəhərlərin tarixini əks etdirən materialların nəşr etdirilməsi və yayılması, müasir informasiya və kommunikasiya texnoloşiyalarının tətbiq edilməsi, turizmin inkişafı sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi də vacib şərtlərdəndir. Turizmin rolunu və əhəmiyyətini nəzərə alan Azərbaycan prezidenti 2011-ci ili "Turizm İli" elan etdi.

Son illərdə görülən tədbirlər öz bəhrəsini verir. 2007-ci ildə Azərbaycana 1,332 milyon nəfər xarici ölkə vətəndaşı gəldiyi halda 2011-ci ildə bu gəstərisi 2,239 milyon nəfərə yüksəlib. 2011-ci ilin yekunlarına əsasən, Azərbaycanda 141 turizm müəssisəsi var. 2006-cı ildə onların sayı 96 idi. Turizmlə məşğul olan işçilərin sayı 2011-ci ildə 1541 nəfər olub. 2006-cı ildə bu şöstərici 779 nəfər təşkil edirdi.

Müəssisələrin əldə etdiyi gəlir 2006-cı ildə 8,48 milyon manat təşkil etdiyi halda, 2011-ci ildə 22,634 milyon manata yüksəlib. Artım 2,66 dəfə qeydə alınıb. Müəssisələr sırf turizm fəaliyyətindən 2006-cı ildə 4,78 milyon manat, 2011-ci ildə isə 17,8 milyon manat gəlir əldə edib.

Azərbaycanda son illərdə mehmanxana və mehmanxana tipli müəssisələrin də sayı artır. 2006-cı ildə 285 belə müəssisə olduğu halda 2011-ci ildə 508-ə yüksəlib. Onlarda olan yerlərin sayı isə bu müddətdə 24706 nəfərdən 32 min nəfərə çatıb.

Statistikaya görə, ölkəmizə gələn turistlərin sayına nisbətən Azərbaycandan xaricə dincəlmək üçün gedənlərin sayı daha çoxdur. 2006-cı ildə Azərbaycana gələn 1,262 milyon əcnəbinin 681 mini turizm məqsədilə gəlib. Həmin ildə 1,835 milyon nəfər Azərbaycandan xaricə gedib ki, onların da 890 mini turizm məqsədilə edilən səfərlərdir. 2011-ci ildə Azərbaycana gələn əcnəbilərin sayı 2,239 milyon nəfərə yüksəldiyi kimi onların arasında turizm məqsədilə gələrnlərin də sayı artaraq 1,562 milyon nəfərə yüksəlib. Həmin ildə ölkəmizdən 3,55 milyon nəfər xarici gedib ki, onların da 2,308 milyon nəfəri turist qismində gedənlərdir.

Bu statistik məlumatlardan aydın olur ki, Azərbaycana gələn əcnəbilərin sayı 2006-cı ildən bəri 1,77 dəfə artdığı halda turistlərin sayı 2,3 dəfə artıb. Azərbaycandan xaricə gedənlərdə artım 1,93 dəfə, turist kimi gedənlərdə isə artım 2,58 dəfə olub. Deməli, son illərdə Azərbaycana turizm məqsədilə gələnlərin sayındakı artım gedənlərin sayına nisbətən geridə qalır.

Bunun səbəbini mütəxəssislər Azərbaycanda turizm xidmətlərinin baha və keyfiyyətcə hələ də xarici ölkələrdən geri qalması ilə əlaqələndirirlər. Məsələn, Azərbaycanda yay turizm mövsümündə bir günü 30 manata mehmanxana nömrəsi tapmaq mümkün olmursa, qonşu Türkiyədə bu qiymətə kifayət qədər və istənilən şəhərdə mehmanxana tapmaq olar. Həmçinin, Türkiyədə Azərbaycandan fərqli olaraq bu qiymətə ən azı bir yemək xərci daxil edilir. Türkiyədə belə əlverişli imkanların yaradılması ilə əlaqədar olaraq 2011-ci ildə gələn turistlərin sayı 27 milyon nəfəri ötüb. Ölkə turizmdən 12 milyard dollardan çox qazanc əldə edib. Türkiyə turist sayının artımına görə, dünyanın ən qabaqcıl ölkələrindən sayılır. Qardaş ölkənin təcrübəsi təsdiq edir ki, daha çox turist cəlb edilməsinin ən sadə yolu əlverişli qiymətlərdir.

Ona gərə də mütəxəsislər Azərbaycana turizm sahəsində yaxşı nəticələr əldə edən ölkələrin təcrübəsini öyrənməyi və onu daha təkmil şəkildə tətbiq etməyi tövsiyə edir.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress.- 2012.- 3 oktyabr.- S.3.