Valideyn məsuliyyətsizliyi

Uşaqların zorakılığa məruz qalmasında, onların əməyə cəlb olunmasında, dilənçiliyə məcbur edilməsində valideynlərin "böyük rolu" var

Uşaq əməyi, uşaqların dilənçiliyə məcbur edilməsi, cinsi və fiziki zorakılıq, erkən nikahlar uşaqların hüquqlarının pozulması deməkdir. Bu da valideynin məsuliyyətsizliyindən irəli gəlir. Məhz bunun nəticəsidir ki, ölkədə son 9 ayda uşaqların valideyinləri tərəfindən dilənçiliyə cəlb olunması ilə bağlı 300-dən artıq fakt aşkarlanıb. DİN-in məlumatına görə, dilənçiliyə cəlb olunan uşaqların əksəriyyəti məktəbəqədər uşaqlardır. Təkcə Bakıda 200-ə yaxın valideyn məsuliyyətə cəlb edilib.

Uşaq QHT Alyansının İdarə Heyətinin sədri Nazir Quliyevin sözlərinə görə, uşaq hüquqlarının pozulmasının başlıca səbəbi valideyn məsuliyyətsizliyidir. Belə ki, uşaqların zorakılığa məruz qalmasında, onların əməyə cəlb olunmasında və dilənçiliyə məcbur edilməsində valideynlərin "böyük rolu" var. Bu gün valideynlərin böyük əksəriyyəti uşaq hüquqlarına hörmətlə yanaşmır. "Valideynlər mütəmadi uşaqların hüququnu pozur, çox zaman uşaqlara gəlir mənbəyi kimi baxır. Bəzi valideynlər belə düşünür ki, uşaq işləməli, evə gəlir gətirməlidir. Təbii ki, sosial ehtiyacı olan ailələr var ki, belə ailələrdə uşaqların çalışması az da olsa başa düşüləndir. Amma bir çox ailələr var ki, valideyinlər evdədir, çalışmır, amma uşaqları ya dilənçiliyə, ya da əməyə məcbur edirlər".

N.Quliyevin sözlərinə görə, belə hallar İnzibati Xətalar Məcəlləsində müəyyən müddəalarla tənzimlənsə də, qanunvericiliyin özündə valideyn məsuliyyətini sərtləşdirə biləcək normalar mövcud deyil. Müsahibim hesab edir ki, Ailə Məcəlləsində valideynlik hüquqlarından məhrum etmə maddəsinin müddəalarını daha da genişləndirmək və sərtləşdirmək lazımdır. Qızların erkən ərə verilməsi, onların nəyəsə məcbur edilməsi hallarını valideynlik hüququndan məhrumetmə müddəalarına salınmasının vacib olduğunu bildirən Quliyev deyir ki, Ailə Məcəlləsində valideynlik hüququndan məhrum etmənin əsaslarında "uşaqla amansız davrandıqda" yazılır. "Amansız termini bir qədər ağırlaşdırılmış formadı. Amansız kiminsə gözünü çıxarmaq, kiminsə üzünə "şram" atmaq kimi qəbul edilir. Bir çox ölkələrdə uşaq hüquqlarının pozulması, uşağa qarşı etinasızlıq valideynlik hüququndan məhrum etmənin əsasları sayılır".

Həmsöhbətimizin dediyinə görə, ölkədə uşaq müraciət sistemində böyük problemlər mövcuddur. Riskli ailələrin müəyyən edilməsi prosesi çətin olduğu üçün ailələrdə uşaqlar bir çox problemlərlə üzləşir, amma hara müraciət edəcəklərini bilmirlər. Bunun da nəticəsində uşaq intiharlarının sayı artır. N.Quliyev təklif edir ki, problemli ailələrdə valideyn məsuliyyətini yaratmaq üçün uşaq reabilitasiya mərkəzləri fəaliyyət göstərməlidir. "Belə olarsa, valideynlər uşaqları ilə başqalarının da ünsiyyətdə olduğunu bilib, onların hüquqlarını pozmaqdan çəkinərlər".

Ölkədə valideynlər üçün də maarifləndirmə mərkəzlərinin yaradılmasının önəmli olduğunu bildirən ekspert, bu mərkəzlər vasitəsilə valideyin məsuliyyətinin artacağını və formalaşacağını düşünür.

Sosioloq Nəzakət Əhmədovanın fikrincə, xarici ölkələrdə valideynlər ailə dəyərlərinə ciddi yanaşmadığından, bu ölkələrin təcrübəsində valideyn məsuliyyəti yox dərəcəsindədir. Bunun nəticəsidir ki, belə ölkələrdə uşaqlar müəyyən yaşdan sonra tək yaşamağa üstünlük verirlər. Azərbaycanda valideyn məsuliyyətinə gəlincə, sosioloqun dediyinə görə, xaricin ab-havası bizim ailələrdən, insanlardan yan ötməyib. Elə bu səbəbdən ailədaxili münaqişələr, uşaqların əməyə və ya dilənçiliyə cəlb edilməsi, uşaqlara qarşı cinsi zorakılıq hallarının sayı gündən-günə artır. "Bəzi qadınlar və ya kişilər var ki, xaricdən təsirlənərək, bütün həyatı boyu 4-5 dəfə ailə həyatı qurur. Belə insanlardan uşaqlar necə örnək götürə bilər? Bu tip insanlar ailə dəyərlərinə önəm vermədikləri üçün övladları ilə də normal davranış nümayiş etdirmirlər. Mən düşünürəm ki, çox zaman sağlam təməllər üzərində qurulmamış ailələrdə belə hallar baş verir. Sıxıntı içində yaşayan ailələrin övladlarının əməyə cəlb edilməsi hardasa normal sayıla bilər. Amma bəzi valideynlər var ki, onların öz qazancı olduğu halda, uşağa da qazanc mənbəyi kimi baxır. Axşam evə gələndə onun qazancını hesablayır, buna görə hətta uşağı döyür, təhqir edir".

Müsahibim hesab edir ki, bu kimi halların qarşısını almaq üçün birinci növbədə qanunvericilikdə göstərilən müddəalar sərtləşdirilməlidir. "Bundan əlavə, bu hallara şahid olan hər birimiz hüquq mühafizə orqanlarına müraciət etməliyik".

Ailə, Qadın, Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin Uşaq problemləri şöbəsinin baş məsləhətçisi Pərviz Vəliyevin sözlərinə görə, komitənin təşəbbüsü ilə Cinayət Məcəlləsinin 176-cı maddəsinə valideynlərin məsuliyyətsizliyindən irəli gələn erkən nikahlarla bağlı dəyişikliklər edilib. Belə ki, qadını nikaha məcbur etmə 2-3 min manatdan, 2 ilə qədər həbs cəzası, erkən yaşlarında nikaha məcbur etmə isə 4 ilə qədər həbs cəzası ilə cəzalandırılma nəzərdə tutulub.

Həmsöhbətim bildirir ki, komitənin araşdırmaları zamanı küçə uşaqlarının əksəriyyətinin tək valideynli olduğu müəyyənləşib: "Belə uşaqların valideynlərini valideynlik hüququndan məhrum etmək olmaz. Çünki bu, uşağın internata verilməsi ilə nəticələnəcək. Çox zaman tək valideynlər çalışdığı üçün uşağı ilə maraqlana bilmirlər. Biz təklif etdik ki, belə valideynlərə xüsusi xəbərdarlıq edilsin və müəyyən cərimələr tətbiq olunsun. Onu da deyim ki, xəbərdarlıq edilməsi çox faydalıdır. Çünki hər bir valideyn çalışsa da, uşağı ilə evdə də, məktəbdə də maraqlanmalıdır. Uşaq küçə həyatı sürürsə, burada valideyn məsuliyyətlidir. Biz bu məsələnin də qanunvericiliklə tənzim olunmasını təklif edirik".

P.Vəliyevin dediyinə görə, komitə uşaq problemləri ilə bağlı müxtəlif məsələlər üzərində çalışır və yaxın zamanlarda bu, özünü istər qanunvericilikdə, istərsə də tədbirlər planı ilə göstərəcək.

İradə CƏLİLOVA

Ekspress. – 2012. -17 oktyabr. – S. 5.