Dublyaj ciddi məsələdir

Teatr aktyorları arasında elə sənətkarlar var ki, dəfələrlə foto -, kinosınaqlara dəvət alsalar da, sınaqdan uğursuz çıxıblar. Lakin və əslində filmə çəkilməməyi teatr aktyoru üçün müəyyən anlamda uğursuz saymaq olar, özəlliklə də həmin aktyor yaddaqalan obrazları ilə teatr tamaşaçısının sevimlisidirsə...

İlham Əsgərov sənətə yenicə gəldiyi illərdə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında bir sıra filmlərin sınaq çəkilişlərində iştirak edib, ancaq müəyyən səbəblərdən çəkilməyib. Lakin sonradan o, bir neçə filmdə yaddaqalan obrazlar yaradıb. Aktyorun teatr həyatı isə daha uğurlu olub.

- 30 illik sənət təcrübəniz var. Bu illər ərzində qaynar fəaliyyət göstərmisiniz, teatrda çalışmısınız, dublyajla məşğul olmusunuz, "Bulaq" kimi sevilən proqrama illərdir aparıcılıq etmisiniz...

- Yada salınca, dediyiniz kimi, sadəcə qaynar iş sistemini xatırlayıram. Ancaq heç bir zaman qarşıma məqsəd qoymamışam ki, hər gün qaynar iş sistemiylə çalışmalıyam - tamaşalarda iştirak etmək, proqramlara qatılmaq, filmlərə çəkilmək və s. Yəni, görülən bu işlər hamısı yaradıcılığı əhatə edən işlərdir. Buna baxmayaraq, mənə az görünür. Bəlkə 30 il ərzində daha çox işlər görə bilərdim. Çox təəssüf ki, əksər vaxtlarda laqeydliklərə, ədalətsizliklərə görə küsmüşəm, incimişəm, bir çox işlərdən uzaq durmuşam. Amma nə olur-olsun, içimdə olan inam məni geriyə addım atmaqdan çəkindirib və yenidən qaynar iş sistemiylə davam etmişəm.

- Ötən əsrin 80-ci illərində teatr aləmində parlayan yeni nəsil arasında Siz də vardınız. 80-90-ci illər arasındakı 10 illik milli teatr və kinodakı böhran ərəfəsində çox məhsuldar bir dövr idi. Məsələn, o illərdə indi də ekranlardan düşməyən televiziya tamaşaları hazırlanmışdı...

- 1980-ci ilin avqust ayından Akademik Milli Dram Teatrında fəaliyyətə başlamışam. Yenicə həvəslə işə başlamışdıq ki, teatr təmirə bağlandı, sonrakı proseslərdə siz dediyiniz kimi məlum hadisələrin başlanması və s. sənətə öz mənfi təsirini göstərdi. Doğrudur ki, ayrı-ayrı məkanlarda fəaliyyətimizi davam etdirdik, ancaq buna fəaliyyət demək olmazdı, yəni müvəqqəti idi. Əslində, siz haqlısınız, o illər sənət baxımından çox məhsuldar illər kimi yadda qalıb. Tamaşaçıların evdə televiziya qarşısında rahatlıqla oturub baxdıqları televiziya tamaşaları, filmlər bir çox çətinliklər, yuxusuz gecələr hesabına yaranırdı.

- Qapalı cəmiyyətdə yaşamaq, dünyanın bağlı qapıları arxasında qalmaq, bütün sahələrin sovet ideologiyasının təsiri altında fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, yaxşı məqamlar da olmamış deyildi...

- Bilirsinizmi, SSRİ dövründə konkret olaraq ideologiya vardı və bütün sahələrdə də ideologiyaya xidmət göstərilirdi. Hazırda hansı ideologiya var ki?! Qapalı cəmiyyət olsa da, konkret olaraq hər şey bəlli idi, göz qabağında idi.

- Yəni qapalı cəmiyyətdə yaşamaq, dünyadan xəbərsiz olmaq daha yaxşı idi?

- Bəlkə də... Mən cənub zonasındanam. Nə qədər ki, sərhədlər bağlı idi, gediş-gəliş sadəcə icazəyləydi, o zaman etiraz edirdik ki, nəyə görə qarşı tərəfə keçməyə icazə verilmir. Ancaq sərhədlər açıldıqdan sonra ticarət adamlarının gəlişi və yaranan qarışıq duruma görə təhsil sisteminin aşağı düşməsi hər sahəyə öz mənfi təsirini göstərdi. Bu baxımdan düşünürəm ki, qapalı cəmiyyətdə yaşamaq, dünyadan xəbərsiz qalmaq əgər hər sahəyə mənfi təsir göstərmirsə, o zaman belə yaşamaq daha rahat olardı.

- Gözlənilməz hər şey insanları çaşqın vəziyyətə sala bilər. Ancaq elələri də var ki, hər cür vəziyyətdən öz xeyri üçün faydalana bilir, geniş istifadə edir...

- Təbii ki, hər kəs mənim kimi dünyadan xəbərsiz, sadəcə bir ideologiyaya xidmət edərək sakit həyat tərzini düşünmür. Keçid dövründə yaranan qarışıqlıqdan çoxları öz xeyri üçün istifadə etdi. Sanki baş verən dəyişiklikləri əvvəlcədən gözləyirdilər. Əvvəllər baxdığımız bir TV kanalı var idi, filmləri, proqramları, konsertləri sadəcə Azərbaycan Televiziyası vasitəsilə izləyirdik. Ancaq hazırda TV kanalları çoxdur, bu yaxşı əlamət olsa belə, izlənən proqramlara baxınca, bəsit söhbətləri izlədikcə görürsən ki, səviyyə qat-qat aşağıdır. Ağızlarına gələni danışır, bəsit şoular yaradır, bir sözlə, TV kanallarında hazırlanan proqramlar tamaşaçıların narahatçılığına səbəb olur.

- Uzun illərdir dublyajla məşğulsunuz. Hazırda dublyajın səviyyəsi Sizi nə dərəcədə qane edir?

- Hələ o vaxtlar dublyajda çox güclü aktyorlarımız fəaliyyət göstərirdi, onların hər birinin səs imkanları dublyaj etdikləri obrazları yüksək səviyyədə xarakterizə edirdi. Həsənağa Turabov, Səməndər Rzayev, Həsən Əbluç, Şahmar Ələkbərov, Həsən Məmmədov kimi aktyorlarımız vardı ki, onların işləri həqiqətən yüksək səviyyədə idi. Allah can sağlığı versin, Rasim Balayevin səsini unutmaq olmaz və indiyə qədər də dublyajda fəaliyyət göstərir. Mən ilk dəfə Dublyaj redaksiyasına dəvət olunduğum zaman adlarını çəkdiyim ustad aktyorların hamısı orda idi. Onu da qeyd edim ki, o dövrdə hər hansı bir rola aktyor axtarışı prosesi çox güclü idi, eyni zamanda dublyaj üçün də hər hansı bir rola səs axtarışı var idi. Müharibə mövzusunda filmin dublyajı üçün Stalin və onun ətrafının bütün səsləri tapılmışdı, bir tək Çörçil obrazını səsləndirmək üçün aktyor axtarırdılar. O dövrdə teatra yeni gəlmişdim, yəni aktyor kimi yenicə fəaliyyətə başlamışdım. Dublyaj rejissoru, rəhmətlik Əhmədağa müəllim mənim də səsimin Çörçil obrazı üçün yoxlanmasını söylədi. Doğrusu ustadların arasında Çörçili səsləndirməyə bir qədər ehtiyat edirdim. Eyni vaxtda Həsən Turabov, Səməndər Rzayev, Şahmar Ələkbərov obrazları səsləndiridilər, mənim öhdəmə iki kəlmə düşdü və iki kəlmə ilə səsimin nə dərəcədə Çörçil obrazına uygun gəldiyini təyin edəcəkdilər. İki kəlməni söylədim, bu zaman Həsən Turabov özünəməxsus səsiylə "çoxdan yazırsan" deyə soruşdu. Doğrusu qorxdum ki, səsimi bəyənməz, etiraz edər. İlk dəfədir dublyaja gəldiyimi söylədim. Bunu eşidincə "nə yaxşı yazırsan, Əhmədağa, bu oğlanı həmişə çağır" deyə səsimi bəyəndiyini söylədi və ordakıların hamısı da Həsən Turabova dəstək verdi. Ustad aktyorun səsimi bəyənməsi məni fərəhləndirdi və o gündən dublyajda fəaliyyətim başladı. O gündən bu günə qədər cavanlı, qocalı, uşaqlı, bir sözlə, hər yaşda olan, saysız-hesabsız obrazlar yazmışam. Bilirsinizmi, dublyaj məsələsinə adi baxmaq olmaz, əksinə çox ciddi yanaşmaq lazımdır. Səsi oynatmaq məsələsi var, səsin obraza nə qədər yaxın olması və s. kimi məqamlar böyük diqqət istəyir.

- Bir sözlə, səs obraza yaraşmalıdır...

- Səs obraza yaraşmalıdır, uyğun gəlməlidir. Bir də görürsən ki, qalın səsli bir obrazı yaradan aktyora cingiltili səs yazırlar və ya əksinə. Səs qurulmalıdır, səs dinlənməlidir, dinləyicini yormamalıdır.

- Hətta elə aktyorlarımız olub ki, oynadığı obraza öz səsi uyğun gəlmədiyinə görə başqa bir səslə dublyaj olunub. Məsələn, Adil İsgəndərovun yaratdığı rolların siyahısına baxsaq, o zaman dediklərim tam olaraq təsdiqlənər...

- Tamamilə haqlısınız. Adil İsgəndərov bir-iki filmini çıxmaq şərtilə digər filmlərində başqa səslə dublyaj olunub. "Axırıncı aşırım" filmində Adil İsgəndərovun yaratdığı Kərbəlayi obrazını Yusif Vəliyev səsləndirib. Baxın görün Yusif Vəliyev səsiylə obrazı necə də cilalayıb. Baxmayaraq ki, hər iki sənətkar arasında soyuq münasibətlər olub, buna baxmayaraq sənət nöqteyi-nəzərindən hər zaman bir-birinə dəstək veriblər. Adil İsgəndərov yaratdığı obraza baxınca "Qadam, Yusifi çağırın, ancaq onun səsi bu obraza uygun gələ bilər" deyib.

- Yeri gəlmişkən, "Nəsimi" filminin sınaq çəkilişləri zamanı Teymurləng obrazına Yusif Vəliyevlə yanaşı Adil İsgəndərov da sınaq olunub. Həsən Seyidbəyli hər iki ustadın Teymurləngini bəyənsə də, qərar verməkdə çətinlik çəkib, bunu görən Adil İsgəndərov özü hər iki sınaq çəkilişini diqqətlə izləyərək rejissora seçimdə köməklik edib. Çəkilişi izlədikdən sonra "Yusif Vəliyevin Teymurləngi daha möhtəşəmdir" deyib və filmə xeyir-dua verib. Aktyorun böyüklüyü budur məncə...

- Adil İsgəndərov şəxsiyyət idi və ancaq onun kimi şəxsiyyət-aktyorlar belə fədakar addımlar ata bilərdi. Yeri gəlmişkən, mənim İncəsənət İnuversitetinə qəbul olunmağımda Adil İsgəndərovun rolu olub. Ustad aktyor sənəti üçün sadəcə istedad axtarmırdı, eyni zamanda görünüşü, səsi ilə də yeni nəsil aktyor seçirdi. Sənət üçün lazım olan ən xırda detallara belə önəm verirdi. Yeri gəlmişkən, Tədris Teatrında çalışdığım zamanlardı, məşq proseslərinin birində gördük ki, Adil İsgəndərov rejissor kürsüsündə mürgüləyir, öz-özümüzə dedik ki, yaşlı adamdır, yəqin ki, məşqi tam olaraq izləmir, ona görə də rollara başdansovdu yanaşırdıq. Məşqin axırında söhbət edərkən bizim başdansovdu yanaşdığımız bütün məqamlara aydınlıq gətirir, filan səhnədə filan əlavə niyə olmadı kimi sualları verərkən başa düşürdük ki, əslində o rejissor kürsüsündə mürgü vurmur, əksinə gözləri yumulu bizi izləyir. Ondan sonra biz özümüzü yığışdırdıq. Ümumiyyətlə Adil İsgəndərovun Akademik Milli Dram Teatrına və "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına rəhbərlik etdiyi dövr ən gözəl sənət nümunələrinin yarandığı bir dövr olaraq tarixə yazılıb.

- Dövrləri müqayisə etməkdən uzaq olsam da, bir məqam hər zaman diqqətimdə dayanır. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq hazırda aktyorların gücündən sanki istifadə olunmur və ya az olunur...

- Çünkü axtarış yoxdur. Bildiyiniz kimi, aktyorluq asılı sənətdir. Rejissor aktyoru çalışdırmalıdır, rejissor aktyorun daxili aləminə sirayət etməyi bacarmalıdır, rejissor aktyoru hər hansı bir obraz üçün kəşf etməlidir. Bütün bunlar olmasa, aktyor necə inkişaf edə bilər..

Ulduzə QARAQIZI

Ekspress .-2012.- 22-24 sentyabr.- S. 12.