Fərhad Bədəlbəyli: Atam, mən və Niyazi bir yerdə

"bir vaqon" araq içmişik

"Atam 6 ay xalq düşməni kimi Ülvi Rəcəblə küçələrdə dolaşdı"

İstedadın da qanla, genlə nəsildən nəslə keçdiyi artıq qəbul olunub. Bizdə isə bunu sübut etməyə lüzum yoxdur, ona görə ki, yüzlərlə sübut var. Hamısı da göz qabağında. Yəni indi müxtəlif sənət sahələrində müvəffəqiyyətlə çalışan istedadlı sənət adamlarının əksəriyyəti bir vaxtlar bütün dünyaya səs salan korifey sənətkarların övladlarıdır. Bu üzdən istedadın atadan oğula keçdiyini söyləmək olar. Amma gəlin, görək məşhurların övladları bununla razılaşırlarmı? Valideynlərini necə xatırlayırlar? Axı indi az qala sitayiş etdiyimiz dühaları övladlarından yaxşı kim tanıyır?

Bu rubrikada məqsədimiz ömrünü millətinin inkişafına sərf edən dahiləri yad etmək, onları indiki nəslə tanıtdırmaq və sevdirmək, tanıyanlara isə yeni nə isə deməkdir.

Rubrikamızın budəfəki qonağı dünya şöhrətli pianoçu, xalq artisti, Milli Musiqi Akademiyasının rektoru, professor və ən nəhayət, görkəmli mədəniyyət xadimimiz Şəmsi Bədəlbəylinin yadigarı Fərhad Bədəlbəylidir.

- Atam 1911-ci il fevral ayının 23-də Şuşa şəhərində anadan olub. Atamın çox maraqlı ömür yolu olub. Mən deyərdim ki, Çar Rusiyasının dövründə anadan olmuş atam, sonradan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində də yaşayıb, daha sonra 11-ci Qızıl Ordunun əsgərlərini görüb, erməni-müsəlman davasının şahidi olub və nəhayət, Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra -1937-ci ildə onu bir müddət xalq düşməni elan eləyiblər. İki qardaşını o dövrdə Sibirə sürgün elədilər. Biri Sərvər Bədəlbəyli idi, indi onun adına Sumqayıtda küçə var. Sürgündən qayıdandan sonra Sumqayıt şəhərinin salınmasında yaxından iştirak edib. Necə deyərlər, Sumqayıtı tikənlərdən biri məhz mənim əmim - mühəndis Sərvər Bədəlbəyli olub. Onu Sibirə heç nəyin üstündə göndərmişdilər, tələbə yoldaşları ilə bir məclisdə olanda, nəsə söz deyibmiş, həmin sözü də o saat "NKVD"-yə çatdırıbmışlar.

O biri əmim Davud Bədəlbəylini isə həyat yoldaşına görə sürgünə göndərmişdilər. Onun xanımı Şəkinin tanınmış zadəganları Əmircanovlar nəslindən olduğuna görə, əmimə deyiblər ki, "ya onu boşamalısan, ya da onunla sürgünə gedəcəksən". Əmim də xanımını tək buraxmayıb və onunla sürgünə getməyə razılaşıb. Stalin öləndən sonra, 1955-ci ildə Bakıya qayıtdı, uzun müddət Bakı Energetika Texnikumunun direktoru işlədi.

Amma Əfrasiyab əmimlə atamı allah saxlayıb. Düzdür, atam da 6 ay xalq düşməni kimi Ülvi Rəcəblə küçələrdə dolaşdı. Sonradan Moskvada SSRİ-nin daxili işlər komissarı olan Yejov vəzifəsindən uzaqlaşdırılandan sonra atam bəraət aldı. Atam həyatın hər üzünü görmüş insan idi.

- Üzeyir bəylə də xalauşağı sayılırsınız...

- Mənim babam Bədəl bəy dövrünün tanınmış maarifçilərindən idi. Yuxarı Sovetski küçəsində babamın məktəbi yerləşirmiş. Həmin məktəbdə o, uşaqlarla tez-tez tamaşalar hazırlayırmış. Bu yaxınlarda M.Ə.Rəsulzadənin bir məktubunu mənə verdilər. Həmin məktubda Məhəmməd Əmin bəy bildirir ki, "Sağ olsun Bədəl bəy ki, müsəlman cocuqları ilə məşğul olur və bu cür tamaşalar hazırlayır". Rəhmətlik Əfrasiyab əmimlə tanınmış balerinamız Qəmər Almaszadənin toyu məhz həmin məktəbin binasında olub. Həmin toyda Hüseyn Cavidlə Üzeyir bəy də iştirak edib.

Atamın Üzeyir bəylə qohumluğuna gəldikdə, onu deyə bilərəm ki, Bədəl bəylə Üzeyir bəy doğmaca xala oğlu idilər. Ona görə də bir-biri ilə sıx təmasda olublar. Atamla Əfrasiyab əmimin bəxti onda gətirib ki, Üzeyir bəy kimi qohumları olub. Onların böyük sənətkar kimi yetişmələrində də Üzeyir bəyin rolu çox olub. Xüsusilə Şəmsi Bədəlbəylinin yetişməsində. Atamın bütün ömrü demək olar ki, Üzeyir bəylə bağlı idi. Azərbaycan Musiqili Komediya Teatrını da atam məhz Üzeyir bəyin təklifindən sonra yaradıb. İlk dəfə həmin teatrda Üzeyir bəyin "O olmasın, bu olsun" və "Arşın mal alan" operettaları tamaşaya qoyulub. Onun direktor olduğu illərdə "Muzkomediya" doğrudanda qüvvətli teatrlardan idi. O teatrdan əvvəl isə atam Opera Teatrında rejissor idi. Atam orta təhsilini Bədəl bəyin öz məktəbində başa vurandan sonra Üzeyir bəy onu konsevatoriyaya dəvət eləyir - tar sinfinə. Çünki atam uşaqlıqdan tar çalırmış. Ancaq sonradan Şəmsi müəllim öz fəaliyyətini rejissor kimi davam etdirdi. Bu işdə mərhum Cəfər Cabbarlının ona böyük təsiri olub. Çünki Əfrasiyab Bədəlbəyli ilə Cəfər Cabbarlı arasında böyük dostluq əlaqələri mövcud idi və bu dostluq Şəmsinin rejissor kimi fəaliyyət göstərməsinə də təsir edib. Əvvəlcə Şəmsi müəllim Moskvaya gedir və məşhur rejissorların yanında bir müddət assistent kimi çalışır. Bizim evdə bir foto var, Cəfər Cabbarlı ilə atam Şekspirin "Maqbet" tamaşasının dekorasiyalarına baxarkən çəkilib. Atam həm də musiqiçi olduğuna görə Üzeyir bəy ona təklif eləyir ki, operettaları səhnəyə qoymaq üçün ayrıca teatr yaratmaq lazımdır. Çünki o dövrdə operettalar Opera Teatrında hazırlanırdı. Deyəsən, 1940-cı ildə Musiqili Komediya Teatrı açılır. Atam həmin teatra gözəl aktyor ansamblı yığa bilib. Azərbaycanın Lütfəli Abdullayev, Bəşir Səfəroğlu, Nəsibə Zeynalova, Münəvvər Kələntərli kimi görkəmli aktyorlarını o teatra cəlb eləyə bilmişdi.

Sonralar atam yenidən Opera Teatrında işlədi. Üzeyir bəyin "Koroğlu", Borodinin "Knyaz İqor", Rossininin "Sevilya bərbəri", Vasif Adıgözəlovun "Ölülər" operalarını və digər başqa operaları səhnəyə qoydu.

Bunlardan başqa, atam uzun müddət Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının direktoru və bədii rəhbəri vəzifəsində işləyib. Rəhmətlik Niyazi də filarmoniyanın baş dirijoru idi. O zamanlar atam dünyanın bir çox məşhur müğənnilərinin konsertlərini filarmoniyada təşkil edirdi. Qara Qarayev, Fikrət Əmirov kimi böyük bəstəkarların əsərlərinin ilk ifaları filarmoniyada olurdu.

- Şəmsi Bədəlbəyli ailədə necə idi? Uşaqları ilə necə rəftar eləyirdi?

- Mənim yadıma gəlmir ki, nə vaxtsa atam mənim üstümə qışqırsın. Ailədə çox mehriban insan idi. Çox xeyirxah idi. Bəlkə də ailəmizin illər uzunu qarşılaşdığı çətinliklər atamı insanlara qarşı mehriban eləmişdi. O, insanlığa çox dəyər verirdi. Buna misal olaraq sizə bir əhvalat danışmaq istəyirəm. Bir dəfə ailəliklə qatarda Moskvaya gedirdik. Nahar vaxtı idi. Stolun üstü ləziz yeməklərlə dolu idi. Nədənsə, çörək çatmırdı, az idi. Necə oldusa, mən axırıncı balaca tikə çörəyi ağzıma qoyanda, atam güldü. Dedi ki, "Mən sənin atanam, dinmirəm, amma gələcəkdə belə hərəkət eləmə. Çünki kiminlə bir stol arxasında oturmusansa, axırıncı tikəni onunla bölüşməlisən". Düzdür, mən utanıb qıpqırmızı qızardım. Amma mənim üçün ən böyük dərs o oldu ki, axırıncı tikəni özüm yeməməliyəm.

- Şuluqluq eləyəndə, necə tənbeh eləyirdi?

- Mən atamın tək oğul övladı olduğuma görə məni dəcəl böyüdüb. Mən şuluqluq eləyəndə deyirdi ki, "oğlan uşağı döyər də, döyülər də. Oğlan uşağı dəcəl olanda möhkəm olur, çəkişə-çəkişə bərkiyir". Baxmayaraq ki, mən pianist idim, amma fiziki cəhətdən sağlam olmuşam.

- Fərhad müəllim, deyirlər, istedad genlə valideyndən övlada ötürülür. Amma bəzi hallarda bunun əksinin şahidi oluruq. Siz buna necə baxırsınız?

- Əlbəttə, burda genetik faktor var. Amma bu da doğrudur ki, superistedadlı adamların övladları istedadsız olur. Məsələn, İohann Sebastyan Baxın övladları da bəstəkar idilər, amma Baxın yerini verə bilmədilər. Mənim fikrimcə, övladın valideynin sənətini məcburən davam etdirməsi də düzgün deyil. İncəsənət elə bir sahədir ki, burda seçim təbii olmalıdır. Götürək bizim nazirimiz Polad Bülbüloğlunu. Polad Bülbülü uşaqlıqdan izləyən bir gənc idi və musiqi ilə də uşaqlıqdan məşğul olurdu. Əgər Polad müəllim məşhur müğənni və bəstəkar olubsa, bu o demək deyil ki, onu Bülbül məcbur eləyib. Mən də musiqini öz istəyimlə seçmişəm. Amma mən böyük bəstəkarlarımızı tanıyırdım ki, öz uşaqlarını məcburən bəstəkarlıq fəkültəsinə qəbul elətdirirdilər. Amma həmin adamlar bəstəkar kimi sənətdə uğur qazana bilmədilər.

- Şəmsi Bədəlbəyli kimlərlə dostluq edirdi?

- Şəmsi müəllimin ən yaxın dostları maestro Niyazi və qardaşı Əfrasiyab Bədəlbəyli, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə Zeynalova idi. Xalq şairi Süleyman Rüstəm də onun ən yaxın dostu idi. Atam rəhmətə gedəndə Süleyman Rüstəm çox təsirli bir şer yazdı ki, "Şəmsisiz qalmışıq". Atamın SSRİ-nin başqa respublikalarında da yaxın dostları vardı. Məşhur gürcü rejissoru Dodo Aleksidze ilə yaxın əlaqələri vardı. Yəni o vaxt SSRİ-də yaşayan bütün tanınmış musiqiçilər, rejissorlar və digər mədəniyyət xadimləri onunla yaxın təmasda idilər.

- Onun hansı xüsusiyyətlərini özünüzdə hiss edirsiniz?

- İnsanlara qarşı xeyirxah olmaq hissi onda güclü idi və bu keyfiyyət ondan mənə keçib. Şəmsi müəllim heç vaxt vəzifəcə özündən aşağı olanları incitməyib. Bu xüsusiyyət məndə də var.

- Bəs fərqli cəhətləriniz hansıdır?

- O, məndən qat-qat savadlı idi. Şəmsi müəllim həm milli psixologiyamızı, həm rus mədəniyyətini, həm də Avropa mədəniyyətini gözəl bilirdi. Biz isə rus dilli uşaqlar idik, məktəbdə rus bölməsində təhsil almışdıq. İndi-indi biz öz milli mədəniyyətimizi öyrənməyə başlamışıq. Şəmsi müəllim isə milli musiqimizi, muğamatımızı, klassik ədəbiyyatımızı çox gözəl bilirdi. O, ərəb əlifbasını bilirdi və bəzən Əfrasiyab əmimlə məktublaşanda, bu əlifbadan istifadə edirdi.

Mənim özümdən böyük iki bacım var. Səfərlərə gedəndə çox vaxt məni özü ilə aparırdı. Sonralar mənim qastrol səfərlərimdə də atam mənimlə gedərdi. Mən atamla Moskvada, Leninqradda, hətta Parisdə bir yerdə olmuşam. Həyatının son illərində atam Teatr Cəmiyyətinin sədri idi. O vaxt SSRİ-nin ən yaxşı teatrlarını Bakıya qastrola dəvət eləyirdi. Yəni Bakının mədəni həyatında atamın böyük rolu olub. Çox şadam ki, bu gün mənim rəhbərlik etdiyim Musiqi Akademiyasının yerləşdiyi küçə məhz Şəmsi Bədəlbəylinin adını daşıyır. Mən təkcə Şəmsi Bədəlbəylini demirəm, ümumiyyətlə, Üzeyir bəy Hacıbəyli, maestro Niyazi, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Fikrət Əmirov, Qara Qarayevin və digər dahilərimizin yaşadığı dövr Azərbaycan mədəniyyətinin qızıl dövrü idi. İndi baxanda, əlbəttə, biz daha kasıbıq.

- Şəmsi müəllimin hobbisi nə idi?

- Atam futbolu çox sevirdi. "Neftçi" uduzanda, ona çox təsir eləyirdi, ürəyi ağrıyırdı. Futbolun əsl fanatı idi.

- Hansı yeməkləri xoşlayırdı?

- Əlbəttə, milli xörəkləri çox sevirdi. Ən çox xoşladığı isə "Şüyüd plov" idi. Mənim nənəmin bir tərəfi Qacarlar nəslindəndi. Ona görə nənəm tez-tez "İran plovu" bişirirdi.

- Mənim bildiyimə görə, siz 1947-ci ildə anadan olmusunuz. Bəs niyə Şəmsi müəllim gec evlənib?

- Atam iki dəfə evlənib. Onun birinci həyat yoldaşı Barat Şəkinskaya olub. Sonra boşanıblar və mənim anamla evlənib.

- Rəhmətlik Elçin Məmmədov sizin qardaşınızdır?

- Yox, Elçin Mehdi Məmmədovun oğlu idi. Amma buna baxmayaraq, biz Elçinlə çox yaxın dostlar idik və mən onu bir qardaş kimi çox istəyirdim.

- Şəmsi müəllim harda dincəlməyi xoşlayırdı?

- Ən çox Soçidə dincələrdi. Amma bizim Bakı bağlarını, ənciri, üzümü çox xoşlayırdı. Və çox vaxt da Zuğulbada istirahət eləyərdik.

- Siz gənc vaxtlarınızda qastrollara tez-tez getmisiniz. Atanız ona bu səfərlərdən nə gətirməyi tapşırırdı?

- Atam üçün həmişə xaricdən yaxşı kostyumlar gətirirdim. Türkiyədən, Fransadan, Portuqaliyadan gözəl dəri pencəklər gətirirdim. Hətta "O qızı tapın" filmində çəkiləndə, atam mənim aldığım dəri pencəkdən istifadə eləmişdi. Atam həmişə geyiminə diqqət eləyib və səliqəli geyinməyi xoşlayırdı. Hansı təzə dəb çıxırdısa, atam o dəbə uyğun geyimlər alırdı. Paltar alanda da ən bahalı firmaların mallarını alırdım onun üçün.

- Siqaret çəkirdimi?

- Həddindən çox. Mən həmişə siqaret çəkdiyinə görə onunla mübahisə edirdim. Çünki ürəyi xəstə idi. Atam ürəyi xəstə ola-ola siqaret çəkdiyi üçün mən siqaretə nifrət elədim və çəkmədim. Çəkəndə də "Marlboro" və "Kent" çəkirdi.

- Xaricdən gələndə ona siqaret gətirirdinizmi?

- Heç vaxt siqaret gətirməmişəm.

- İçməyi necə, vardımı?

- İçirdi, özü də möhkəm. Atam, mən və bir də maestro Niyazi bir yerdə "bir vaqon" araq içmişik. 13 yaşımdan məclislərdə atama piyalə yoldaşı olmuşam.

- Son günlərini necə xatırlayırsınız?

- Ağır günlər idi. Ona görə də mən o günləri həmişə unutmağa çalışmışam. 1985-ci ilin may ayı idi. Həmişəki kimi ürəyi ağrıyırdı, xəstəxanaya da özüm apardım. Mən qayıtdım evə, 3 saatdan sonra zəng eləyib qara xəbəri dedilər. Əvvəlcədən bilirdik ki, ürəyi çox zəifdir. Düz 43 il xəstə ürəklə yaşadı. Bir dəfə İranda hamama gedəndə, qəflətən ürəyi gedib. Onda həkim ona demişdi ki, "Cavan oğlan, sizin 3-4 illik ömrünüz qalıb". Amma atam o ürəklə 43 il yaşadı. Bəlkə də, ondan artıq yaşayardı, amma həyatının son illərində atamı çox incitdilər.

İLTİFAT

Ekspress.- 2013.-24-26 avqust.- S.11;21.