Ən yaxın tarix
İlk və yeganə qadın spiker
Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban "Ən yaxın tariximiz" başlığı altındakı yeni araşdırmasında arxiv sənədləri əsasında müasirlərimiz olan dövlət və ictimai xadimlərimiz barədə indiyədək bilmədiyimiz məlumatları, faktları işıq üzünə çıxarır.
İlk araşdırma anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə Azərbaycan parlamentarizmi tarixində qanunverici orqana başçılıq edən ilk və hələlik son sədr Elmira Qafarovaya həsr edilib.
(əvvəli ötən şənbə saylarımızda)
1990-cı ilin mayında Azərbaycan SSR-də, digər sovet respublikaları kimi, prezident idarəçiliyinə keçildi. Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyəti və onun sədri vəzifəsi ləğv olundu. Elmira Mikayıl qızı Qafarova deputatlar tərəfindən yekdilliklə Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçildi.
Yanvar hadisələrindən sonra Elmira xanım sanki qatı millətçiyə çevrilmişdi. Məsul vəzifələrə təyinat məsələsində milləti düşüncəsi ilə seçilənlərə xeyir-dua verirdi. Azərbaycan SSR prokuroru vəzifəsinə İsmət İsmayıl oğlu Qayıbovun və daxili işlər naziri vəzifəsinə Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədovun namizədliyinin bəyənilməsi barədə Ali Sovetinin qərarını Elmira Qafarova imzalamışdı.
İlin ən mühüm
siyasi-ictimai hadisəsi
parlament seçkisi idi. Azərbaycan parlamenti necə
olacaqdı? Yeniliklər
nədən ibarət
ola bilərdi?
Əvvəlki seçkilərdən fərqli olaraq, dövlət orqanlarının
başçıları deputat
seçildikdə ya əvvəlki vəzifəsini
tərk etməli, ya da deputat
mandatından əl çəkməli idilər.
. 1990-cı ildə respublika parlamentində 360 yerə mindən çox namizəd irəli sürülmüşdü. Ayrı-ayrı seçki dairələrində
namizədlərin sayı
on altı nəfərə
çatırdı. İlk dəfə
idi ki, seçkilərdə
bir sıra ictimai-siyasi hərəkatlar,
o cümlədən Azərbaycan
Xalq Cəbhəsi bilavasitə iştirak edirdi. Xalqın müqəddəratı üçün öz məsuliyyətini dərk
edən parlament üzvləri seçməliydi.
Zaman elə idi ki,
parlament iclaslarında
kiməsə qulluq xatirinə itaətlə əl qaldıranlara deyil, səriştəli, vicdanlı və güzəştsiz deputatlara
ehtiyac vardı.
Mərkəzi Seçki Komissiyasının
bəzi üzvləri
və hüquqşünas
məmurlar 20 Yanvar hadisələri zamanı həbsə alınmış
şəxsləri "siyasi
məhbusdur" deyərək
deputatlığa namizəd
göstərilməsinin qarşısını
alırdılar. Onlardan
iki nəfəri haqqında aşağıda
yazılanlar oxucular üçün çox maraqlı ola
bilər:
MƏMMƏDOV ETİBAR SALİDAR
OĞLU
1955-ci ildə Bakı şəhərində anadan
olub. Tarix elmləri namizədidir.
Bakı Dövlət Universiteti tarix fakültəsinin müəllimidir. Evlidir, iki
uşaq atasıdır.
Azərbaycanda demokratik xalq
hərəkatının liderlərindəndir.
Azərbaycan Xalq Cəbhəsi
İdarə Heyətinin
üzvüdür.
1990-cı il 20 yanvarda Azərbaycanda dinc əhaliyə qarşı
törədilən qanlı
cinayətləri beynəlxalq
ictimaiyyətin nəzərinə
çatdırmaq üçün
Moskvaya getmiş, orada xarici və
sovet jurnalistləri üçün təşkil
edilmiş mətbuat konfransında bəyanatla çıxış etmişdir.
Mətbuat konfransının təşkil olunduğu Azərbaycan SSR Nazirlər
Sovetinin Daimi Nümayəndəliyinə DTK əməkdaşlarının
vəhşicəsinə basqını
zamanı yanvarın
25-də Etibar Məmmədov
qanunsuz olaraq həbs edilmişdir.
Hal-hazırda o, Moskvada DTK-nın Lefortovo həbsxanasında
saxlanılır.
QAZIYEV RƏHİM HƏSƏN
OĞLU
1943-cü ildə Şəkidə anadan olub. Fizika-riyaziyyat elmləri namizədidir.
Azərbaycan İnşaat
Mühəndisləri İnstitutunun
ali riyaziyyat
kafedrasının dosentidir.
Evlidir, üç uşaq atasıdır. AXC İdarə Heyətinin ən nüfuzlu üzvlərindəndir. AXC-nin bir sıra
rayon şöbələrinin formalaşmasında və
möhkəmlənməsində R.Qazıyev bacarıqlı
təşkilatçılıq qabiliyyəti nümayiş
etdirmişdir.
Rəhim Qazıyev 1990-cı il martın 2-də, şəhidlərin qırxında
onların qəbri üstünə getmək
istərkən DTK əməkdaşları
tərəfindən həbs
edilmişdir. Hal-hazırda
Moskvada, DTK-nın Lefortovo həbsxanasında
saxlanılır
Elmira Qafarova 20
Yanvar hadisələrində
DTK tərəfindən həbsə
alınmış soydaşlarımız
haqqında öz fikrini çəkinmədən
bəyan etdi: onlar məhbus sayıla bilməz, çünki millətin şəhid olmuş övladlarının haqqını
tələb etmişdilər.
Biz niyə vətənpərvər
övladlarımıza yiyə
durmuruq?
Parlamentin sədri həmin il "siyasi
məhbuslar"ın deputatlığa
namizəd göstərilməsinə
yol açdı. Etibar Məmmədov da, Rəhim Qazıyev də Moskvanın Lefortovo zindanından xilas olaraq Azərbaycan
Ali Sovetinin deputatı
seçildilər.
Haşiyə. Milli Məclisinin
sabiq üzvü, tədqiqatçı Maksim
Musayevin 2003-cü ildə
Bakıda "Min bir mahnı" nəşriyyatı
tərəfindən "Parlament
müstəqilliyimizin astanasında
(1990-1995)" adlı çox
dəyərli bir kitabı nəşr olunmuşdur. Müəllif o dövrdə parlamentdə
baş verənlərin
bilavasitə iştirakçısı
kimi müşahidələri,
ən başlıcası
arxiv sənədləri
əsasında oxuculara
obyektiv məlumat verir. Qeyd edir ki,
1990-cı ildə diktatura
ənənəsi pozuldu,
bir turda keçirilən seçkilər
bir neçə dövrədə aparılmalı
oldu. Sentyabrın
10-da, oktyabrın 4-də, dekabrın
16-da və 30-da seçilmiş
xalq deputatlarının
səlahiyyəti 1991-ci il fevral ayının 5-də Ali Sovetin
sessiyasında təsdiq
edildi. Seçkiqabağı mübarizə zamanı
respublika üzrə
117 nəfər deputatlığa
namizədliyini geri götürdü. Bu, Azərbaycanda 1990-cı ildə
keçirilmiş seçkidə
tamamilə yeni hadisə idi. 66 seçki dairəsində
5 nəfər və daha artıq namizəd səsə qoyulmuşdu ki, bu da o dövrdə
demokratiyanın təzahürü
idi. (Müəllif
oxucuların nəzərinə
onu da çatdırır
ki, onuncu çağırış seçkilərə
aid saxlanılması və
qorunması vacib sayılan sənədlər
nədənsə bəzi
idarələrdə və
arxivdə yoxa çıxıb. Odur ki, deputatlar barədə avtobioqrafik məlumatlar
1990-cı ilə, yəni
seçkilərin başlanğıc
dövrünə aiddir
- T.Q.).
Əvvəllər Ali Sovet hər
bir seçkidən sonra deputatlar haqqında geniş bioqrafik məlumat kitabı nəşr edirdi. Elmira Qafarovanın
parlament sədri olduğu illərdə Ali
Sovetin tərkibinə
dair heç bir kitabça hazırlanmamışdır. Bu, hər şeydən
əvvəl, milyonlarla
seçicilərə edilən
etinasızlıq və
hörmətsizlikdir.
Maksim Musayev əmək
sərf edərək,
Elmira Qafarovanın sədrlik
etdiyi parlament üzvlərinin qısaca avtobioqrafik məlumatını
hazırlayıb. Bu tarixi
siyahının bəzi
hissələrini oxuculara
təqdim edirəm:
QASIMOV FUAD FEYZULLA OĞLU. 1929-cu ildə anadan
olmuşdur. Bakı Dövlət
Universitetini bitirib.
Fəlsəfə elmləri
doktoru, professor, Azərbaycan
EA-nın müxbir üzvü, əməkdar
elm xadimi, Bakı Sovetinin deputatı, Respublika Prezidentinin müşaviri.
NƏCƏFOV NİYAZİ
NƏCƏFQULU OĞLU. 1922-ci ildə
anadan olmuşdur.
Azərbaycan Dövlət Universitetini
bitirib. Polkovnik,
SSRİ-nin əməkdar
hüquqşünası, "Qırmızı Əmək
Bayrağı", "Oktyabr
inqilabı", "Şərəf
nişanı" ordenləri
ilə təltif olunub. Əzizbəyov rayon partiya komitəsinin
birinci katibi.
ƏLİZADƏ
SƏNAN ƏLƏŞRƏF OĞLU. 1943-cü
ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunu bitirib. Geologiya-minerologiya elmləri doktoru,
Azərbaycan Respublikasının
Dövlət mükafatı
laureatıdır. "Xalqlar dostluğu" və "Şərəf
nişanı" ordenləri
ilə təltif olunmuşdur.
ƏLİYEV
ŞAİTDİN SƏRDAR OĞLU. 1947-ci ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Politexnik İnstitutunu
bitirib, mühəndis-hidrotexnikdir.
Şüvəlan qəsəbə sovetinin sədri.
AĞAYEV RÜFƏT AĞABABA
OĞLU. 1945-ci ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Neft və Kimya
İnstitutunu bitirib.
Bakı Şəhər Sovetinin deputatı, Bakı Şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi.
ASLANOV SƏRVƏR
RİZA OĞLU. 1930-cu ildə
anadan olmuşdur.
Tarix elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir
üzvü, "Şərəf
nişanı" ordeni
ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan Pedoqoci
Universitetinin rektoru.
MEHDİYEV NADİR XUDAVERDİ
OĞLU. 1939-cu ildə anadan olmuşdur. Səmərqənd Kənd Təsərrüfatı
İnstitutunu bitirib.
Biologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikası
"BİOTEK" Elm-İstehsalat Birliyinin baş direktoru.
ƏLƏSGƏROV
FUAD NƏSRULLA OĞLU. 1937-ci ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Universitetini
bitirib. İqtisad elmləri doktoru,
professor, əməkdar elm xadimi,
Azərbaycan Dövlət
İqtisad İnstitutunun
rektoru.
ŞİRİNOV
İXTİYAR ƏLİBABA OĞLU. 1952-ci
ildə anadan olmuşdur. Bakı Dövlət Universitetini
bitirib. Beyləqan rayon prokuroru.
DAŞDƏMİROV
ƏFRAN FİRİDUN OĞLU. 1945-ci ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Universitetini
bitirib. Fəlsəfə elmləri doktoru,
professor, Azərbaycan Elmlər
Akademiyasının həqiqi
üzvü. "Qırmılzı Əmək
Bayrağı" ordeni
ilə təltif olunub. Azərbaycan KP MK-nın şöbə
müdiri.
AXUNDZADƏ YILMAZ CAVAD OĞLU. 1938-ci ildə anadan
olmuşdur. Azərbaycan Dövlət
Universitetini bitirib.
Bakı şəhəri Kirov rayon prokuroru.
GÜLMƏMMƏDOV RAUF
MƏMMƏD OĞLU. 1944-cü ildə
anadan olmuşdur.
Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri
İnstitutunu bitirib.
Bakı Baş Tikinti İdarəsinin rəisi.
NƏCƏFOV
NƏCƏF ADİL OĞLU. 1955-ci ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı
İnstitutunu bitirib.
"Azadlıq" qəzetinin redaktoru.
CƏLİLOV FİRUDİN
AĞASI OĞLU. 1947-ci ildə
anadan olmuşdur.
Bakı Dövlət Universitetini bitirib. Filologiya elmləri doktorudur.
Bakı Dövlət Universitetinin dosenti.
ƏLİYEVA
DİLARA ƏLƏKBƏR QIZI. 1929-cu ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Universitetini
bitirib. Filologiya elmləri doktoru,
Azərbaycan Elmlər
Akademiyası Ədəbiyyat
İnstitutunun bölmə
müdiri.
XƏLİLOV FƏRHAD QURBAN
OĞLU. 1946-cı ildə anadan olmuşdur. Ə.Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq məktəbini
və Moskva Poliqrafiya İnstitutunu bitirib. Rəssamlar İttifaqının sədri.
HÜSEYNOV İLHÜSEYN PİR HÜSEYN OĞLU. 1925-ci ildə anadan olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Universitetini bitirib. General-mayor, SSRİ DTK-nin fəxri əməkdaşı, "Qırmızı bayraq", "Qırmızı Əmək Bayrağı", "Qırmızı Ulduz" ordenləri ilə təltif olunmuşdur. Azərbaycan SSR DTK sədrinin birinci müavini.
(ardı var)
Teyyub QURBAN
Ekspress.-2013.- 21-23 dekabr.-
S.15.