İKT ili yeni layihələrin başlanğıcı olacaq

Əli Abbasov: "Azərbaycanda İKT sahəsindən əldə olunan gəlirlər neft sektorundan gələn gəlirləri üstələyəcək"

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

Xəbər verdiyimiz kimi, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev 2013-cü ili Azərbaycan Respublikasında "İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili" elan edib. Bununla bağlı verilən sərəncamla Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə (RİTN) Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) ilə birlikdə 2013-cü ilin Azərbaycanda "İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili" elan edilməsinə dair "Tədbirlər Planı"nı hazırlayıb, bir ay müddətində dövlət başçısına təqdim etmək tapşırılıb.

Sərəncamın icrasından dərhal sonra nazirlikdə bu istiqamətdə işlərə başlanılıb. Belə ki, sərəncamdan irəli gələn vəzifələrin icrası məqsədilə rabitə və informasiya texnologiyaları nazirinin əmri ilə yaradılmış İşçi Qrup artıq fəaliyyətdədir. Hazırlanacaq "Tədbirlər Planı"nda əks olunacaq tədbirlərin müəyyənləşdirilməsi zamanı dövlət və qeyri-dövlət qurumlarının, ictimai təşkilatların və vətəndaşların rəy və təkliflərinin nəzərə alınması əsas prinsip götürülüb. Artıq bununla bağlı təkliflərin verilməsi üçün bu sahədə çalışan müxtəlif qurumlara nazirlik tərəfindən məktubla müraciət olunub, vətəndaşlardan təkliflərin toplanılması üçün nazirlikdə "qaynar xətt" yaradılıb.

"İKT ili"ndə hansı irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur? Rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli Abbasov "yap.org.az"a müsahibəsində bu, eyni zamanda digər məsələlərə aydınlıq gətirib.

- Bu gün RİTN ölkəmiz üçün strateji əhəmiyyəti olan böyük transmilli layihələrdə iştirakını, eləcə də mühüm layihələrin icrasını da davam etdirir. Ölkə rəhbəri tərəfindən İKT-nin prioritet sahə elan edilməsi "İKT sahəsində böyük layihələrin başlanğıc ili" adlandırılan 2013-cü ilin Azərbaycanın rabitə sahəsi, ümumilikdə respublikamız üçün əlamətdar hadisələrlə zəngin ilə çevriləcəyinə böyük ümidlər yaradır. Artıq fevralın 7-dən 8-nə keçən gecə Azərbaycan özünün ilk peykini fəzaya qaldıracaq. İlk peykimiz olan "Azərspace-1" Cənubi Amerikada yerləşən Fransanın Qviana Kosmik Mərkəzinin Kuru kosmodromundan "Ariane Space" fransız şirkətinin raket daşıyıcısı vasitəsilə qaldırılacaq və geostasionar orbitə çıxarılacaq. Şərqi Avropa, Şimali Afrika, MDB, Mərkəzi Asiya, Şərqi Asiya ölkələrini əhatə edəcək peyk ölkəmizin bütün ərazisində internet və digər rabitə, televiziya yayımı üzrə xidmətlər təqdim edəcək.

Artıq ABŞ Azərbaycanlıları Şəbəkəsi (USAN) Azərbaycanın "Azərspace-1" birinci peyki haqqında məlumatın Amerika ictimaiyyətinə çatdırılması üzrə kampaniyaya da başlayıb. ABŞ-ın Azərbaycan icmasının üzvləri Amerikanın qanunvericilərinə və mediasına göndərdikləri məktublarda Birləşmiş Ştatlarla ölkəmiz arasında iqtisadi-ticari əlaqələr, o cümlədən qeyri-neft sektorunda əməkdaşlıq barədə məlumat verilir, qanunvericiləri qarşılıqlı faydalı münasibətlərin inkişafına dəstək verməyə çağırırlar. "İKT ili" çərçivəsində həyata keçiriləcək digər bir mühüm layihə RİTN və Dövlət Neft Fondu tərəfindən hazırlanıb. Bu layihəyə görə, "Azərbaycanda evlərə optika" modeli üzrə ölkənin bütün yaşayış məntəqələrində yüksəksürətli genişzolaqlı internet xidmətlərini verən optik şəbəkənin qurulması nəzərdə tutulur. 2013-cü ildə artıq bu layihəyə 103,6 mln manat vəsait ayrılıb. Əsas hədəf ucqar kəndlər də daxil olmaqla, ölkə ərazisini 10-100 mbs. arasında sürətli internetlə təmin etmək və genişzolaqlı internet istifadəçilərinin sayını təxminən 85 faizə çatdırmaqdır ki, bu da bizə 2017-ci ildə inkişaf etmiş ölkələrlə bir səviyyədə olmağa imkan verəcək.

Peykin buraxılması kimi mühüm mərhələnin ardınca, RİTN fevralda ölkənin İT şirkətlərinin fəaliyyətinin genişləndirilməsinə və inkişafına yönələn daha bir tədbirin reallaşmasına başlayacaq və 2012-ci ilin noyabrında İnternet İdarəçiliyi Forumu və "Bakutel" İKT həftəsi çərçivəsində Bakıda keçirilmiş ilk "Azərbaycan-ABŞ İKT forumu"ndan sonra RİTN daha bir ilkə imza atacaq. Belə ki, fevralın 27-28-də birinci "Yaponiya-Azərbaycan İKT forumu" keçiriləcək. Bununla da ölkə daxilində RİTN-in xarici əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi, o cümlədən ölkəmizdə rabitə və İKT sahəsində aparılan islahatların beynəlxalq aləmdə tanınması üçün aparılan əhəmiyyətli işlərin, keçirilən görüşlərin, eləcə də dünyanın müxtəlif ölkələri ilə İKT sahəsi üzrə imzalanan sənədlərin sırası daha da genişlənəcək.

- Ölkəmiz İKT-nin inkişaf səviyyəsinə görə bu gün hansı mövqedə dayanır?

- Bu gün Azərbaycan İKT-nin inkişaf göstəricilərinə görə inkişaf etməkdə olan ölkələrlə inkişaf etmiş ölkələr arasında qiymətləndirilir və son 5-7 ildə ən dinamik inkişaf edən 10 ölkə qrupuna daxildir. Eyni zamanda, son illərdə məqsədyönlü dövlət siyasəti nəticəsində ölkənin İKT sektoru hər üç ildə 2 dəfə artıb və son 8-10 ildə orta illik artım tempi 20-25% təşkil edib və bu artım tempi ümumdünya inkişaf tempini 2-3 dəfə qabaqlayır. Təkcə yola saldığımız 2012-ci ilin göstəricilərinə nəzər salsaq, 2012-ci il ərzində ölkə üzrə Ümümdaxili Məhsulun (ÜDM) həcmi 54,0 milyard manat, ötən illə müqayisədə real artım tempi isə 2,2 faiz təşkil edib. İKT, poçt və informasiya sektoru üzrə əldə olunan gəlirlərin ÜDM-də payı 1,9 faiz təşkil edib. İKT, informasiya və poçt sektorunda əldə olunan gəlirlərin həcmi ötən illə müqayisədə 17,3 faiz artaraq 1503.4 milyon manat təşkil edib. Ötən illə müqayisədə artım tempi İKT sektorunda 16,6 faiz, o cümlədən telekommunikasiya sektorunda 17,4 faiz, İT sektorunda 8,6 faiz, eyni zamanda, poçt sektorunda 18,2 faiz, informasiya sektorunda isə 50,1 faiz təşkil edib. 2012-ci ilin sonuna əhalinin hər 100 nəfərinə düşən kompüterlərin sayı 20 ədədə, internet istifadəçilərinin sayı 70-ə bərabər olub. Hazırda ölkədə hər 100 nəfərə düşən genişzolaqlı internet istifadəçilərinin sayı 50-yə bərabərdir. Azərbaycan internet istifadəçilərinin sıxlığına görə MDB ölkələri arasında birinci yerdədir və dünya orta göstəricisini təqribən 2 dəfədən çox qabaqlayır. Əldə olunan nailiyyətlər beynəlxalq aləmin də diqqətindən yayınmayıb. Belə ki, "Dünya İqtisadi Forumunun Qlobal İnformasiya Texnologiyaları - 2012" ("The Global Information Technology Report 2012") hesabatında Azərbaycan "Şəbəkələşmə hazırlığı indeksi"nə görə (Networked Readiness Index) əvvəlki mövqeyindən 9 pillə irəliləyərək dünyanın 142 ölkəsi arasında 61-ci yerə yüksəlib. Bu hesabata əsasən, ölkəmiz hər 100 nəfərə düşən internet istifadəçilərinin say çoxluğuna görə MDB-də I yerdədir. Həmçinin, Dünya İqtisadi Forumunun "The Global Competitiveness Report 2012-2013" hesabatında "Qlobal rəqabətqabiliyyətlilik indeksi" üzrə Azərbaycan əvvəlki mövqeyindən 9 pillə irəliləyərək dünyanın 144 ölkəsi arasında 46-cı yeri tutub və beləliklə, yenə də MDB məkanında öz liderliyini qoruyub saxlamağa müvəffəq olub. Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının (BTİ) İnformasiya Cəmiyyətinin ölçülməsi "Measuring the Information Society - 2012" adlı hesabatında "İKT inkişaf indeksi" (IDI) üzrə əvvəlki hesabatla müqayisədə 6 pillə irəliləyərək 155 ölkə arasında 68-ci yeri tutub. Bu hesabatda Azərbaycan 10 "Ən dinamik inkişaf edən ölkələr" qrupunda yerini möhkəmlədib. Məhz bu göstəricilərə əsaslanaraq, beynəlxalq təşkilatlar ölkəmizdə İKT sahəsinin gələcək inkişafı ilə bağlı müsbət və optimist fikirlər səsləndirirlər. Bu proqnozlara görə, Azərbaycan hökuməti İKT sahəsinə investisiya yatırmaq, eyni zamanda İKT sahəsinin inkişafına xüsusi şərait yaratmaqla, bu istiqamətdə islahatları davam etdirərsə, 2025-ci ildə Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsindən əldə olunan gəlirlər neft sektorundan gələn gəlirlərə bərabər olacaq və daha sonra bu gəlirləri üstələyəcək.

- Prezident İlham Əliyev Davosda keçirilən ənənəvi illik Dünya İqtisadi Forumunda (DİF) iştirak etmək üçün İsveçrə Konfederasiyasında işgüzar səfərdə olub. Səfər çərçivəsində forumda İKT ilə bağlı hansı təşəbbüslər irəli sürülüb?

- Ölkə başçısı bu yaxınlarda Davosda DİF çərçivəsində keçirilən və "Mərkəzi Asiya üçün yeni üfüqlər" mövzusuna həsr olunmuş sessiyada çıxışında İKT-nin ölkəmizdə prioritet sahə elan edildiyini, dövlətin bu sahənin inkişaf etdirilməsinə stimullaşdırıcı maliyyə dəstəyi verəcəyini, eləcə də bu ilin "İKT ili" elan edildiyini bir daha beynəlxalq birliyə bəyan edib. Prezident İlham Əliyev Davosda "Booz&Co", "McKinsey", "Microsoft" və "ThalesAlenia" şirkətlərinin rəhbərləri ilə keçirdiyi görüşlərdə də İKT, internet, peyk sənayesi və əlaqədar sahələrin ölkəmizdə vüsətlə inkişafını təmin etmək üçün kompleks işlərin görüləcəyini potensial investorların diqqətinə çatdırıb. Bu il aprelin 7-8-də DİF və Azərbaycan hökumətinin birgə təşkilatçılığı ilə "WEF Baku Summit" beynəlxalq tədbiri keçiriləcək və burada İKT müzakirə olunacaq 3 əsas mövzudan biri seçilib. Tədbir çərçivəsində keçiriləcək sessiyalarda İKT-nin qlobal inkişafı perspektivləri və Azərbaycan təcrübəsi müzakirə ediləcək.

- Gələcək perspektivlərdə hansı istiqamətlər müəyyənləşdirilib?

- Ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi, gücləndirilməsi və genişləndirilməsi üçün yaxın illər ərzində həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbirlər "Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasında öz əksini tapıb. Konsepsiyanın icrası nəticəsində Azərbaycanın rəqabətqabiliyyətini artıraraq, iqtisadi və siyasi cəhətdən daha çox inkişaf etmiş bir ölkəyə çevriləcəyi gözlənilir. Bunun üçün də İKT-yə böyük ümidlər bəslənilir və "İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı və informasiya cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsi" konsepsiyada əsas istiqamətlərdən birini təşkil edir. Burada qoyulan məqsədlərə görə, 2020-ci ilə qədər informasiya cəmiyyətinə keçid təmin edilməli, innovasiya yönümlü və biliyə əsaslanan iqtisadiyyat qurulmalı, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarında İKT-nin tətbiqi və elektron xidmətlər, həmçinin informasiya təhlükəsizliyi sahəsində fəaliyyət genişləndirilməlidir. İKT-nin ölkədə inkişaf etdirilməsi sahəsində qarşıya qoyulan məqsədlərə həmçinin, cəmiyyətin informasiya məhsul və xidmətlərinə tələbatının dolğun ödənilməsi, rəqabətqabiliyyətli və ixrac yönümlü İKT potensialının gücləndirilməsi, yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin və elmi kadrların hazırlanması da daxildir. Eyni zamanda, ölkə əhalisinin İKT və rabitə xidmətlərindən istifadə imkanları daha da genişləndiriləcək, İKT-nin inkişafı istiqamətində etibarlı təhlükəsizlik sistemi yaradılacaq, milli standartlar formalaşdırılacaq, ölkə üzrə tam rəqəmli televiziya yayımı tətbiq olunacaq.

Kosmik sənayenin inkişaf etdirilməsini hədəf götürən Azərbaycan aşağıorbitli peykini 2015-ci ildə, ikinci telekommunikasiya peykini isə 2016-cı ildə kosmosa buraxmağa hazırlaşır. Telekommunikasiya peyklərinin geostasionar orbitə çıxarılması isə ölkəni daha etibarlı peyk rabitəsi ilə təmin edəcək, bu da öz növbəsində respublikanın informasiya təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə xidmət edəcək. Konsepsiyaya uyğun olaraq, telekommunikasiya şəbəkəsində yeni texnologiyaların tətbiqi genişləndiriləcək, milli radio və televiziya proqramlarının peykdən paket yayımı təşkil ediləcək. Aşağıorbitli peyklərin orbitə çıxarılması isə respublikada ətraf mühitin mühafizəsi, kənd təsərrüfatı, topoqrafiya və kartoqrafiya, eləcə də milli təhlükəsizlik sahəsində fəaliyyəti daha səmərəli edəcək.

2020-ci ilə qədər ölkənin regionun İKT xidmətləri bazarına çıxışını təmin etmək məqsədilə tranzit informasiya magistrallarının, regional informasiya resurslarının və şəbəkə idarəetmə sistemlərinin qurulması kimi layihələr də gerçəkləşdiriləcək. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş və 2009-cu ildə BMT Baş Assambleyası tərəfindən xüsusi qətnamə ilə yekdilliklə qəbul edilmiş Trans-Avrasiya Super İnformasiya Magistralı (TASİM) layihəsinin də başa çatdırılması nəinki ölkəmizdə, həmçinin böyük bir regionda yüksəksürətli internet üçün geniş imkanlar yaradacaq. Eyni zamanda Azərbaycan bu gün Avropa-Yaxın Şərq İnformasiya Magistralı layihəsində həm əsas, həm də ehtiyat marşrut olaraq iştirak edir.

"İKT ili"ndə, həmçinin qarşıdakı illərdə insan kapitalının yaradılması da diqqət mərkəzində olacaq ki, konsepsiyada nəzərdə tutulan istiqamətlərdən biri də məhz İT sahəsində kadrların hazırlanması ilə bağlı tədbirlərdən ibarətdir. Artıq bildiyiniz kimi, ölkə prezidentinin sərəncamı ilə İnformasiya Texnologiyaları Universiteti yaradılıb və 2013/2014-cü tədris ilindən tələbə qəbuluna başlanacaq. Bu, İKT-nin gələcək inkişafı üçün çox mühüm bir qərardır. Eyni zamanda, "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" çərçivəsində də İKT ixtisasları üzrə kadr hazırlığının genişləndirilməsi nəzərdə tululur.

Q.MƏMMƏDLİ

Ekspress.-2013.-6 fevral.-S.-9.