Virtual məkanda ümumi maraqlar

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

Bu gün internet hər birimizin həyatının ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilib. Virtual aləmdə ümumi maraqlara malik insanları birləşdirən sosial şəbəkələr həyatımızda önəmli yerlərdən birini tutur.

Ekspert Vahid Qasımovun fikrincə virtual aləmdə ümumi maraqlar deyilən bir şey yoxdur. Onun sözlərinə görə, aləm virtualdır, yəni ki, mövcud olmayan və tələb olunan hər bir insana görə dəyişilə-uyğunlaşdırıla bilər. "Hər kəs virtual aləmini özünə görə qurur, abadlaşdırır, inkişaf etdirir. Həmin dinamik proses ərzində reallıqda maraqları üst-üstə düşən insanlar virtual aləmdə də öz aralarında həmin maraqlar çərçivəsində ünsiyyət yarada bilərlər. Pişikləri sevirsinizsə, real və virtual dünyadakı ortaq maraqlar arasında böyük bir fərq yoxdur. Şəkilləri dostlarınıza göstərə, kiçik dostunuz üçün ad müsabiqəsi keçirə bilərsiniz. Sadəcə, virtual dünyada dostlarınızın arasında heç tanımadığınız, insanların qoşulma imkanı yaranır", - deyən həmsöhbətimiz hesab edir ki, real dünyadan fərqli olaraq virtual dünyanın üstünlükləri bununla bitmir. "Məsələn, bahalı maşın həvəskarısınız, onlar haqda hər şey bilirsiniz, amma almağa imkanınız yoxdur. Özünüzə virtual həyat yaradıb həmin maşın sahibləri ilə ünsiyyət qurmaq imkanınız yarana bilər. Ya da, nitq probleminiz var, real dünyada ünsiyyət problemləri yaşayırsınız, amma dili öyrənmək istəyirsiniz. Virtual aləmdə problemlər yox olur, azad, problemsiz və mükəmməlsiniz - bütün qapılar açıqdır. Virtual aləmdə insanların ümumi maraqlar çərçivəsində sosial şəbəkələrdə maraq qruplarında, tanışlıq saytlarında, müxtəlif oyunlarda, forumlarda v.s. cəmlənməsi şəklində özünü göstərir".

Ümumilikdə götürdükdə isə sosial şəbəkələr qlobal, regional, yerli və s. üzrə təsnifləşdirilir. Hətta istifadəçilərin maraq dairəsindən asılı olaraq sosial şəbəkələr öz səviyyəsiylə fərqlənir.

Zaman keçdikcə texnologiyalar inkişaf edir ki, nəticə etibarilə də yeni proqram məhsullarının yaranması analoji şəbəkələrin ayrı-ayrı təşkilatlar, kampaniyalar çərçivəsində qurulmasına şərait yaradır. Bu baxımdan məşhur olan MySpace, Flickr, eBoy, Facebook kimi sosial şəbəkə sistemlərinin təklif etdikləri imkanların kifayət qədər populyar olması bu şəbəkələrin istifadəçilərinin sayının sürətlə artmasından xəbər verir.

Qeyd edək ki, sosial şəbəkə - sosial qarşılıqlı əlaqələr, sosial obyektlər (adamlar və ya təşkilatlar) və kommunikasiyalar arasında olan sosial struktur düyünlərindən ibarət olan qrupdur. V.Qasımovun bu barədəki fikirləri də maraqlıdır. Sosial şəbəkələrin interaktiv olaraq inkişaf edən struktur olduğunu deyən ekspertin sözlərinə görə, bunu həm istifadəçiləri, həm də rəqabət mühiti tələb edir. Dediyinə görə, əgər bir sosial şəbəkə inkişaf etməzsə, o zaman istifadəçilər başqa birinə üz tutacaqlar. "Hazırda milli istifadəçilərin ən çox istifadə etdikləri Vkontakte, Odnoklassniki, Twitter, Google+ və Facebook sosial şəbəkədir. Təbii ki, hərənin özünə görə auditoriyası mövcuddur. Ən populyar olanı da Facebook-dur. Populyar olmağının sirri - istifadəçilərin nə istədiklərini əvvəlcədən hiss edib təklif etməsidir. Tələbdən əvvəl təqdimat var ki, bu da insanların xoşlarına gəlir, istifadə edirlər, edəcəklər də. Nəticədə də sosial şəbəkə istifadəçilərinin sayı artacaq".

Qeyd edək ki, sosial şəbəkələr XXI əsr hadisəsi - internet fenomenidir.

Azərbaycan həqiqətlərinin təbliğində müasir informasiya texnologiyalarının tətbiq xalqımızın tarixi və müasir həyatı ilə bağlı məlumatların dünya ictimaiyyətinə çatdırılması mexanizmlərinin müasirləşdirilməsi məqsədlərinə xidmət edir. Əlbəttə ki, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) ictimai həyata təsir imkanlarının yüksələn xəttlə inkişafı diaspor quruculuğu prosesində bu tarixi nailiyyətin daha geniş miqyasda tətbiqini zərurətə çevirir. Bəs soydaşlarımız diaspor siyasətinin həyata keçirilməsi işində İKT-dən necə yararlanırlar? Azərbaycan Milli İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüzün fikrincə, Azərbaycanın təbliği və tanınması istiqamətində internetdən istifadə olunması daha aktualdır: "İnternetin minlərlə xidməti və imkanları var. Diasporumuz Azərbaycanın tanınması istiqamətində bunlardan istifadə etməlidir".

Onun sözlərinə görə, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi (DİDK) internetin daha faydalı istiqamətlərini üzə çıxarmalıdır: "Bundan başqa, DİDK elektron formada xidmətlər təklif edə bilər".

AİF rəhbəri həmçinin müxtəlif ölkələrdəki diaspor qurumlarının özlərinin də saytlarının yaradılmasının vacibliyini qeyd edib: "Bu saytlar da şəbəkələşməlidir. Bunların saytlarının kataloqu olmalıdır ki, diasporla məşğul olan insanlar üçün ələçatımlı olsun".

Nəzərə alsaq ki, hazırda ən fəal virtual təbliğat formalarından biri də sosial şəbəkələrdir, o zaman diasporumuzun bu metoddan istifadəsinin vacib olduğunu qeyd edə bilərik. O.Gündüz onu da qeyd edib ki, nəinki diaspor təşkilatlarımız, bütün dövlət qurumlarımız sosial şəbəkələrin imkanlarından səmərəli istifadə etməlidirlər.

Qeyd edək ki, bəziləri üçün sosial şəbəkə gündəlik həyatın mühüm tərkib hissəsi hesab olunsa da, əksəriyyət istifadəçilər üçün vaxt itkisindən başqa bir şey deyil. V.Qasımov mövcud olan vəziyyəti əksər insanların boş-bekar olması ilə əlaqələndirir: "Sosial şəbəkələr olmasa da, onlar vaxtlarını öldürməyə başqa məkan və məşğuliyyət tapacaqlar. Çayxana və qəlyanxanalarda oturacaq, bulvarda gəzib-dolanacaq, TV-nin qabağında yatacaq, saatlarla telefonla danışacaqlar. Əslində sosial şəbəkələr çox gözəl bir şəkildə indiki cəmiyyətimizin vəziyyətini əks etdirən bir güzgüdür".

Yeri gəlmişkən, sosial şəbəkələrin yarandığı tarix də maraqlıdır. Usernet adlanan ilk sosial şəbəkənin yaranma tarixi 1979-cu ilə təsadüf edir. Ancaq bu şəbəkə populyarlıq qazana bilməyib.

Müasir dövrün sosial şəbəkəsi dedikdə isə diqqətdə daha çox Facebook və Twitter canlanır. Əslində isə bu, heç də belə deyil. Çünki bütün bloqlar, forumlar, chat saytları və bu kimi internet vasitələri də sosial şəbəkə hesab olunur.

Bu gün sosial şəbəkələr dünyanı idarə edən qüvvələrdən biri hesab olunur. Hətta karyera, akademik cəhətdən həm də gündəlik həyatımızda ən çox işlədilən, ən çox vacib sayılan vasitələrdən biri sayılır. Məsələn, sosial şəbəkə ilə iş tapmaq daha asandır, nəinki müraciət formalarına daxil olmaqla. Bu baxımdan sosial şəbəkələrdən istifadə asan olduğu qədər də əlverişli sayılır.

Əslində sosial şəbəkələrin müsbət tərəfləri olduğu kimi, mənfi tərəfləri də mövcuddur. Belə ki, sosial şəbəkələrdə vaxt itkisi olur. Hər hansı bir mövzu haqqında şərh yazaraq uzun müddət cavab gözləyirsən. Yəni kim bu mövzu haqqında nə düşünür, hansı fikirdədir və s.

Sosial şəbəkələr üzrə ekspert Hakkı Öcal isə hesab edir ki, sosial şəbəkələrin vaxt itkisi və özəl məlumatların istənilməyən insanların əlinə keçməsini çıxmaq şərtilə heç bir mənfi tərəfi yoxdur. Onun sözlərinə görə, şəxslərlə yanaşı böyük şirkətlər də sosial şəbəkələrdən yetərincə yararlanır. Onun fikrincə, burada belə şəbəkələrin rolu əsasən ictimaiyyətlə əlaqələrdir. H.Öcal deyir ki, bütün mətbuat orqanları üçün sosial şəbəkələr göydəndüşmə vasitədir: "Xəbərləri istifadəçilərə sosial media vasitəsilə çatdırmaq daha tez olur. Əks halda insanlar səhərisi günü gözləyəcək, sayta gəlib bu xəbəri görəcək. Halbuki hazırda sosial şəbəkəyə bir xəbər gələndə, bu, bir anda minlərlə, onminlərlə istifadəçiyə ünvanlanır".

Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda "Facebook" istifadəçilərinin sayı 957 min 540-dır. Müqayisə üçün bildirək ki, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bu göstərici 919 min təşkil edib. "Socialbaker.com" saytının məlumatına görə, son 6 ayda Azərbaycanda "Facebook" istifadəçilərinin sayı 134 min artıb, ölkə tərtib edilmiş reytinqdə 84-cü yerdə qərarlaşıb. Vahid Qasımova görə isə Azərbaycanda aktiv (gündəlik internetə daxil olan) internet istifadəçilərin sayı 500-750 min arasıdırsa, sadəcə Facebook-un Azərbaycandan 1.000.000 istifadəçisi mövcuddur. "Digər sosial şəbəkələri də nəzərə alsaq o zaman görərik ki, internetlə tanışlığı olan şəxslərin bir çoxunun sosial şəbəkədə hesabı vardır. Lakin sosial şəbəkələr hələ də hamı tərəfindən tam olaraq dərk edilməyib. İnsanlarımız sosial şəbəkələrə daha çox əyləncə olaraq vaxt öldürmək üçün istifadə etsələr də, sosial şəbəkələrdən professional maraqlar çərçivəsində yararlananlar da az deyil. Əslində sosial şəbəkələr gözəl bir auditoriya təqdim edir, həmin auditoriyaya istədiyimizi təqdim etmək bizim əlimizdədir. Kimi bahalı maşının qabağında şəklini çəkib onu təqdim edir, kimi yazdığı kitabı, kimi satdığı məhsulu, ya da xidməti. Sosial şəbəkələrdən istifadə ölçüsü ehtiyaclarımıza və səviyyəmizə tam mütənasibdir. Hətta sosial şəbəkələrdən istifadə etməyə istəyi olub da, bacarığı, ya da vaxtı olmayanlar üçün, sosial media meneceri vəzifəsini icra edən mütəxəssislər mövcuddur ki, sosial şəbəkə vasitəsi ilə istədiyinizi auditoriyanıza çatdıracaqlar".

Ulduzə QARAQIZI

Ekspress.-2013.-8 fevral.-S.-9.