Kitabxanalarda informasiya-kommunikasiya texnologiyaları

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

Ötən əsrin ən böyük elmi kəşflərindən olan internet müasir dövrdə informasiyanı ən sürətlə təmin edən vasitədir. Əgər 20 il əvvəl dünyada təxminən 1,5 milyon nəfərin internetdən istifadə etmək imkanı vardısa, 1996-cı ildə onların sayı 60 milyon, 2006-cı ildə isə 880 milyona çatırdı. Hazırda dünyada 3 milyarddan çox insan informasiya əldə etmək üçün internetdən istifadə edir.

Cəmiyyətdə informasiya əldə etmək üçün əsas yerlərdən biri də kitabxanalardır. Müasir kitabxana öz elektron sənəd fondunu, elektron resurslarını mütəmadi olaraq zənginləşdirir, verilənlər bazası yaradır, istənilən elektron materialı bütün sutka boyu, həm də kitabxana binasından kənarda belə çatdıra bilir. Yəni, kitabxana bu gün kitab əldə etmək, onu saxlamaq, qorumaq və oxuculara müvəqqəti istifadəyə vermək kimi ənənəvi funksiyaları ilə yanaşı, həm də bütün kitabxana proseslərinin tam kompüterləşdirilməsi nəticəsində virtual (elektron) informasiya mərkəzinə çevrilməkdədir. Göründüyü kimi, informasiya kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) tətbiq edilməsi kitabxanaların əsas funksiyasının, strukturunun, təyinatının dəyişməsinə gətirib çıxarır, onları çoxfunksiyalı bir təsisata çevirir. Bu çoxşaxəli fəaliyyət sahəsi kitabxanaların cəmiyyətdə əhəmiyyətini getdikcə artırır. Məhz buna görə də kitabxanalara müasir informasiya texnologiyalarının tətbiq edilməsi son dərəcə vacib bir məsələdir. Fikrimizcə, zəngin fonda malik olan kitabxanalarda müasir informasiya texnologiyaları tətbiq edilməli, elektron bazalar yaradılmalıdır.

Elektron resurslar yaradılarkən kitabxanaların profili əsas götürülməli, pərakəndəliyə, sistemsizliyə, səthiliyə yol verilməməlidir. Ölkənin siyasi, iqtisadi, mədəni həyatına, onun tarixinə, beynəlxalq əlaqələrinə, elmi potensialına, incəsənətinə, Dağlıq Qarabağ probleminə, Xocalı soyqırımına, diasporlarımıza aid müxtəlif dillərdə mükəmməl elektron resursların hazırlanıb lokal və qlobal şəbəkələrdə yerləşdirilməsi aparıcı kitabxanaların əsas vəzifələrindən biri olmalıdır. Mədəni və tarixi irsimizin qorunub saxlanılması kitabxanaların inkişafına gedən yoldan keçir. Bu sahənin inkişaf etdirilməsi ilə yanaşı, kitabxanalarımızın dünya informasiya məkanına daxil olmasını təmin etmək istiqamətində də işlər görülməkdədir.

XXI əsrin bizə verdiyi imkanlar bu işin həyata keçirilməsini daha da asanlaşdırır. Bu gün respublikamızda geniş kitabxana informasiya şəbəkəsinə malik olan kitabxanalar mövcuddur. Ölkədə kitabxanaçılıq fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması, onların müasir tələblərə cavab verən texnologiya və proqram təminatları ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev 20 aprel 2007-ci il tarixli "Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında" sərəncam imzalayıb. Sərəncamın icrası Mədəniyyət və Turizm və Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin birgə işi sayəsində həyata keçirilir. Belə ki, sərəncama əsasən kitabxanalar modernləşməli, müasir informasiya texnologiyaları ilə təmin edilməli, Azərbaycanın regionlarında fəaliyyət göstərən kitabxanalar təmir olunmalı, ölkənin iri kitabxanalarının elektron kataloqu və elektron kitabxanası müasir standartlar səviyyəsinə qaldırılmalı və onun bazasında "Azərbaycan ədəbiyyatının virtual kitabxanası"nın oxucuların tam istifadəsinə verilməsini təmin etməlidir.

Qeyd etdiyimiz kimi, müasir şəraitdə ölkənin yüksək səviyyədə inkişafı üçün yeni keyfiyyətdə informasiyalaşmış mühitin yaradılması zəruridir. Tarixi-mədəni, ədəbi-bədii və elmi-fəlsəfi irsin toplanmasında, nəsildən-nəsilə çatdırılmasında və cəmiyyətin intellektual, mənəvi potensialının inkişafında kitabxanalar əvəzsiz rol oynayır. Kitabxana fondlarının müasir informasiya daşıyıcıları ilə zənginləşdirilməsi, dünyanın qabaqcıl kitabxana-informasiya müəssisələrinin təcrübəsindən istifadə edilməsi, elektron məlumat bazalarının yaradılması dövrümüzün vacib məsələlərindən biridir. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində ölkədə baş verən hadisələr kitabxanaların da fəaliyyətinə təsirini göstərib, onların maddi-texniki bazasının olduqca zəifləməsinə gətirib çıxarıb.

Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamından sonra ölkə ərazisindəki kitabxanalar müasir texniki avadanlıqlarla təmin olunub, kitabxanaların avtomatlaşdırılması prosesi gücləndirilib, kitabxanalarda yeni texnologiyaların tətbiqi və istifadəsinə başlanılıb. Ölkəmizdə kitabxana-informasiya sahəsində yeni texnologiyaların tətbiqi və istifadəsi nəticəsində müasir kitabxana-informasiya infrastrukturunun yaradılmasına, istifadəçilərə göstərilən kitabxana-informasiya xidmətinin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılmasına şərait yaradılıb. Kitabxana tərəfindən edilən hər bir yenilik hər şeydən əvvəl oxucuya yönəldilir. Ümumiyyətlə, müasir kitabxana işini yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyaları olmadan təsəvvür etmək bir qədər çətindir. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının insan fəaliyyətinin bir sıra sahələrində olduğu kimi kitabxana işində də tətbiqi ənənəvi kitabxana proseslərinin sürətlənməsinə və avtomatlaşmasına gətirib çıxarır.

Uzun illərin təcrübəsi göstərir ki, insanların həyatında kitab oxumaq həmişə mühüm rol oynayıb. Kitab oxumaq insanın inkişafında, tərbiyəsində və təhsilində böyük əhəmiyyət kəsb edib. Lakin müasir uşaqların həyatında kompüter və internet televiziyadan da öncə yer tutur. İnternet mütəmadi olaraq bizim həyatımıza öz keyfiyyətlərini dəyişərək daxil olur. Kitabxanaçılıqdan internet resurslarından istifadə hər bir oxucuya arzuladığı kitabı və yaxud materialı tapmaqda böyük imkanlar yaradır. Hal-hazırda biz o səviyyədəyik ki, internet sayəsində söz ehtiyatımız və bilik səviyyəmiz artır. Buna görə də multimedia oxucuların internetdən, bloq və sosial şəbəkələrdən istifadəsinə şərait yaratmaq lazımdır.Bu sosial şəbəkələrdən kitabxana sahəsində də istifadə etmək məqsədəuyğundur. Elə bir kitabxana ola bilər ki, onun web saytı olmasın. Veb saytı olmayan kitabxanalar özləri üçün bloq yarada bilər və oxucularla öz informasiyalarını paylaşa bilərlər. Kitabxanalar yuxarıda qeyd etdiyimiz şəbəkələrdə, yəni "Facebook" və "Tvitter"də də özlərinə səhifə aça bilərlər. Və çalışmalıdılar ki, yaratdıqları sayt və səhifələr rəngarəng dizaynda olsun. Bu səhifələrdə kitabxanada keçiriləcək tədbirlər haqqında məlumat verilir, tədbirlərin foto şəkilləri, video çarxları yerləşdirilir, kitabxana sahəsində baş verən yeniliklərlə oxucuları tanış edir, kitabxanaya daxil olmuş yeni kitablar haqqında mütəmadi informasiyalar yerləşdirilir.

Bu gün paytaxtda fəaliyyət göstərən kitabxanaların əksəriyyətində müasir informasiya texnologiyaları tətbiq edilir. Kitabxanaların maddi resurslarının elektronlaşdırılması ilə yanaşı internet istifadəçilərinin bu kitabxanaların resurslarından istifadəsinə şərait yaradılır. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi kitabxa işçiləri üçün müasir informasiya texnologiyasını öyrənmək üçün mütəmadi olaraq təlimlər təşkil edir.

Azərbaycan prezidentinin 2008-ci il "6" oktyabr tarixli 3072 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasında kitabxana - informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin "Prezident Kitabxanası", M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxana, AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanası, Bakı Dövlət Universitetinin Elmi Kitabxanası, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin Mərkəzi Aparatının kitabxanası, Azərbaycan Dillər Universitetinin kitabxanası, "Xəzər" Universitetinin Elmi kitabxanası, Qərb Universitetinin kitabxanası, F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, Şamaxı rayon və Gəncə şəhər mərkəzi kitabxanaları elektron kataloqları yaradılıb internet resursları ilə təchiz edilib. Hazırda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin kitabxana şəbəkəsində müxtəlif formada 40 milyon nüsxəyə yaxın informasiya daşıyıcıları və digər ənənəvi sənədlər qorunub saxlanılır ki, bu sahədə də müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi istiqamətində işlər aparılıb.

İltifat HACIXANOĞLU

Ekspress.-2013.-5 mart.-S.10.