Təhsil informasiyalaşdırılır

Dövlət proqramı 5 ildə müsbət nəticələrin qazanılmasına imkan verib

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

Bu il "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı"nın icrası başa çatdı. Proqram təhsildə informasiya kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) tətbiqi sahəsində böyük mərhələ oldu. Dövlət proqramı çərçivəsində görülən işlər imkan verdi ki, təhsilin informasiyalaşdırılmasında əvvəlki illərdə mövcud olan çatışmazlıqlar müəyyən qədər aradan qaldırılsın, təhsil işçilərinin İKT bilikləri artırılsın, orta ümumtəhsil məktəblərinin kompüter təchizatı yüksəldilsin, müəllimlərin, tələbələrin kompüter əldə etmək yolları sadələşdirilsin və s.

Proqramın qəbul edildiyi 2008-ci ilə qədər təhsildə İKT vasitələrinin tətbiqi, bu sahəyə aid biliklərin mənimsənilməsində çatışmazlıqlar çox idi. Yalnız bir faktı xatırladaq ki, 2007-ci ildə 4562 ümumtəhsil məktəblərinin 82 faizi, 107 texniki-peşə müəssisəsinin 45-i və ya 42 faizi, 56 dövlət orta ixtisas təhsil müəssisəsinin 51-i və ya 91 faizi, ali məktəblərin hamısı kompüter avadanlığı ilə təmin olunmuşdu. 2007-ci ilin sonuna olan məlumata görə, ümumtəhsil məktəblərində orta hesabla 5-11-ci siniflər üzrə hər 29 şagirdə 1 kompüter, dövlət ali məktəblərində hər 28 tələbəyə 1 kompüter düşürdü.

Hökumət proqramı qəbul etməklə sadəcə olaraq sadalanan göstəricilər üzrə statistikanı yaxşılaşdırmaq fikrində deyildi. İnkişaf üçün bu cür işlərin görülməsi qaçılmazdır. Müasir dünyamızda inkişafın yeganə vasitəsi insandır. Gələcəkdə inkişaf üçün insan amili, yüksək bilik daha vacib səbəbə çevriləcək, inkişaf etmək istəyən hər bir ölkə insan biliyinin artırılmasına məcbur qalacaq. İnsanın inkişafı isə təbii ki, ilk növbədə təhsildən keçir. Təhsil prosesi elə qurulmalıdır ki, insanlar müasir texnologiyaları mənimsəyə bilsin. Müasir təhsil İKT texnologiyalarının genişmiqyaslı tətbiqi, ilk növbədə, təhsil müəssisələrinin kompüter avadanlığı ilə təminatının köklü şəkildə yaxşılaşdırılmasını tələb edir.

2008-ci ilə qədər kompüter / şagird nisbətinin bütövlükdə ölkə üzrə, xüsusilə də bölgələrdə və kənd yerlərində optimallaşdırılması ən vacib problemlər sırasında idi. Həmin dövrdə ölkənin təhsil sisteminin bütün pillələrində kompüterlərə çıxış imkanlarının genişləndirilməsi, İKT avadanlığının daha səmərəli istifadə olunması, o cümlədən texniki nəzarət və dəstək sisteminin təkmilləşdirilməsinin aktuallığı qabarıq şəkildə hiss olunurdu. Araşdırmalar göstərirdi ki, respublikada təhsil prosesində rəqəmsal texnologiyaların geniş istifadəsinə maneçilik törədən əsas amillərdən biri rəqəmsal şəbəkə infrastrukturunun zəif inkişaf etməsi, təhsil ocaqlarının ölkədaxili intranet şəbəkəsi ilə yetərli səviyyədə əhatə olunmaması və yüksək sürətli internet əlaqəsi ilə təmin olunmamasıdır. Belə ki, 2007-ci ildə respublikanın ali məktəblərində internet əlaqəsi tam təmin olunsa da, orta təhsil məktəblərinin təxminən 3 faizi, orta ixtisas məktəblərinin isə 12 faizi internetə çıxış imkanlarına malik idi. Təhsil müəssisələrinin böyük əksərinin veb-səhifələri yaradılmamışdı, müəssisədaxili rəqəmsal şəbəkələri, həmçinin, vahid ölkədaxili təhsil portalı formalaşdırılmamışdı.

Bununla yanaşı, multimedia xarakterli dərsliklərin və digər tədris vasitələrinin işlənilməsi, yayılması və təhsil prosesində tətbiq olunması ləngiməkdə idi. Baxmayaraq ki, həmin ilə qədər bu sahədə bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdi, elektron tədris sistemlərinin formalaşdırılması istiqamətində əməli addımlar atılmışdı. Lakin İKT tətbiqi üzrə elmi-metodiki bazanın təkmilləşdirilməsi, ümummilli səviyyədə vahid elektron təhsil məkanının təşəkkül tapması məsələsi həll edilməmiş qalırdı.

"2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı" qeyd olunan məsələlərin səmərəli və kompleks şəkildə həllini nəzərdə tuturdu. Dövlət Proqramı 2003-cü ildə prezident sərəncamı ilə təsdiqlənən "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə milli strategiya (2003-2012-ci illər)" əsasında hazırlanmışdı.

Dövlət Proqramının əsas məqsədi təhsilin bütün pillələrində müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının səmərəli tətbiqi və istifadəsi ilə vahid ümummilli təhsil mühitinin formalaşdırılması və bu zəmində əhalinin bütün təbəqələri üçün keyfiyyətli təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi, habelə ölkənin təhsil sisteminin dünya təhsil məkanına inteqrasiya olunması üçün şərait yaradılmasıdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün 5 əsas istiqamətdə işlər görüldü. Əsas istiqamətlər kimi təhsil sistemində İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, elektron təhsil texnologiyalarının tətbiqinin genişləndirilməsi, təhsil sistemində idarəetmənin informasiyalaşdırılması, kadr potensialının gücləndirilməsi və normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi götürüldü.

Dövlət Proqramını qəbul edən zaman hökumət müəyyən nəticələrin əldə edilməsini gözləyirdi. Hökumət proqramın icrası zamanı təhsil müəssisələrinin İKT avadanlığı ilə təminat göstəricilərini köklü şəkildə yaxşılaşdırılmasını, bütün təhsil müəssisələrində hər bir şagirdə düşən kompüter nisbətinin ən azı 1:20-ə çatdırmağı hədəf müəyyənləşdirib. Bundan başqa bütün fənlər üzrə elektron tədris və metodiki resursların yaradılması, bütün fənlər üzrə tədris planlarında və kurrikulumlarda İKT-dən istifadə, ümumtəhsil müəssisələrinin yeni nəsil rəqəmsal tədris resurslarından istifadə imkanlarını yaratmaq, proqram resurslarından səmərəli istifadə olunmaq nəzərdə tutulurdu. Proqramın icracı nəticəsində həmçinin yeni təlim formaları (distant təhsil daxil olmaqla) tətbiq və istifadə olunmasına, bütün təhsil müəssisələrini əhatə edən ölkədaxili korporativ və yüksək sürətli internet şəbəkəsinə çıxış imkanı təmin edilməsinə, cəmiyyətin təhsil sistemində mövcud proseslərə cəlb edilməsinə və maarifləndirilməsi üçün vahid təhsil portalı yaradılmasına nail olunmalı idi.

Qeyd edilənlərlə bərabər proqramın həyata keçirilməsi nəticəsində təhsilin idarə olunmasının və monitorinqinin effektivliyi artırılacağı, təhsil sisteminin pedaqoji və inzibati-idarəetmə kadrlarının İKT üzrə bilik və bacarıqları yüksələcəyi, bütün təhsil pillələri üzrə məzunların sosial, peşə və mədəni həyatında İKT üzrə uzun illər istifadə edəcəyi bilik və bacarıqlar qazanacağı, əhalinin bütün təbəqələri üçün keyfiyyətli və İKT əsaslı tədris proqramı ilə təhsil almaq imkanları təmin olunacağı və s. gözlənilirdi.

Qeyd etdiyimiz kimi, proqramın icrası artıq başa çatdırılıb. 2008-2012-ci illərdə təhsilin informasiyalaşdırılmasında, burada İKT-nin tətbiqində həqiqətən irəliyə doğru ciddi işlər görülüb. Son məlumatlara görə, proqramın icrası nəticəsində təhsil müəssisələrinə 5565 ədəd stolüstü kompüter, 1640 ədəd noutbuk və 1576 ədəd proyektor paylanıb. Ölkə üzrə ümumtəhsil məktəblərində 5-11 siniflərin sayına görə şagird kompüter nisbəti 1:16-ya çatdırılıb. Eyni zamanda 1700 təhsil müəssisənin təxminən 17 000 sinif otağı şəbəkə avadanlıqları ilə təchiz olunub. Təhsil müəssisələri "Mimio", "Promethean" və "Smart" şirkətlərinin istehsalı olan 300-ə yaxın interaktiv lövhələr ilə də təchiz edilib.

Eyni zamanda, dövlət proqramı çərçivəsində Bakı, Sumqayıt, Gəncə və Mingəçevir şəhərlərində, habelə 60-a yaxın rayonda yerləşən təhsil müəssisələrində kompüterlərə texniki dəstək xidməti göstərilib. Təhsil müəssisələrində yerləşən kompüter avadanlıqları 32 000 lisenziyalı proqram (MS Windows, MS Word) və 15 000 ədəd kompüter lisenziyalı antivirus paketi ilə təmin olunub.

Hazırda 1700 təhsil müəssisəsi Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinə (ATŞ) və İnternetə qoşulub. Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinə qoşulan məktəblər "Vebsens" proqramı vasitəsilə internetdə olan zərərli informasiyalardan qorunur.

Pedaqoji heyət hazırlayan ali təhsil müəssisələrinin və pedaqoji ixtisasartırma institutlarının informasiya-kommunikasiya üzrə maddi-texniki bazasının təkmilləşdirilməsi, kompüter avadanlığı və digər zəruri rəqəmsal avadanlıqla təminat işinin yaxşılaşdırılması, təhsil müəssisələrinin korporativ şəbəkə infrastrukturunun və intranet xidmətlərinin işlənilməsi və internet şəbəkəsinə çıxışının təmin olunması məqsədilə Azərbaycan Pedaqoji Universitetində kompüterlər quraşdırılaraq internetə çıxışla təmin edilib. Eyni zamanda Təhsil Problemləri İnstitutunda, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda, Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma İnstitutunda kompüter şəbəkəsi qurulub, internetə çıxış ilə təmin olunub və şəbəkə avadanlıqları ilə təchiz edilib. Gəncə Dövlət Universiteti fiber-optik kanal vasitəsilə Təhsil Sisteminin İnternet və intranet şəbəkəsinə qoşulub, Azərbaycan Dillər Universiteti isə videokonfranslar keçirilməsi məqsədi ilə tandberqlə təmin olunub.

Proqram çərçivəsində bir neçə layihə həyata keçirilib. "Elektron məktəb" və "1 şagird : 1 kompüter" layihəsi buna misaldır. "Elektron məktəb" layihəsi

2009-cu ildən reallaşdırılıb. Layihəyə 50 təhsil müəssisəsi cəlb edilib. Bunlardan 43-ü ümumtəhsil müəssisəsidir. Bu layihənin məqsədi informasiya- kommunikasiya texnologiyalarının tədris sistemində geniş və hərtərəfli istifadəsi, o cümlədən əldə edilən müsbət nəticələrin Azərbaycanın digər tədris müəssisələrində tətbiqidir. Layihə çərçivəsində pilot məktəblərin müəllimləri İKT biliklərinin tədrisdə istifadə üzrə təlimlərdən keçib. Həmçinin "Elektron məktəb" layihəsinə qoşulan məktəblərdə elektron jurnallardan və valideyn nəzarət sistemindən istifadə olunur.

"1 şagird : 1 kompüter" layihəsində sınaq üçün layihəyə 15 pilot məktəb (Bakıdan 12 məktəb, Sumqayıtdan 2 məktəb və Xaçmazdan 1 məktəb) cəlb edilib. Bu məktəblərə toplam olaraq 2277 təhsil üçün nəzərdə tutulan netbuklar paylanıb və məktəblərdə simsiz internet şəbəkəsi qurulub. Bu layihə davam etdirilir.

Beləliklə, Dövlət proqramının nəticələri müsbət xarakterli olsa da, təhsilin informasiyalaşdırılmasında çox işlər görülməlidir. Müəllimlərin İKT biliklərinin artırılması, distant təhsilin təmin edilməsi kimi məsələlər hələ də həll edilməmiş qalır.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress.-2013.-2 may.-S.9.