Dövlət qurumlarında elektron xidmət

Ən çox e-xidməti Vergilər və Səhiyyə nazirlikləri göstərir

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

"Elektron hökumət" layihəsinin əsas tələblərindən biri Azərbaycanda dövlət təşkilatlarının göstərdiyi xidmətlərin bəzilərinin elektron formada həyata keçirilməsidir. Bu məsələ ilk dəfə olaraq Azərbaycanda "Rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün Dövlət Proqramı"nda öz əksini tapıb.

2010-2012-ci illəri əhatə edən eyni xarakterli ikinci proqramda elektron xidmətlərin göstərilməsinə dair daha qəti tədbirlər nəzərdə tutulub. Hər iki proqramın tələblərinə uyğun olaraq 2011-ci ilə qədər dövlət qurumları tərəfindən elektron xidmətlərin göstərilməsi ilə bağlı müəyyən işlər görülüb. Təşkilatlar ayrı-ayrılıqda elektron xidmətlərin təşkilini həyata keçirsə də, Azərbaycanda rəsmi dövlət qurumları tərəfindən görülən elektron xidmətlərin ümumi həcmi haqqında məlumat yox idi.

Bu sahədə vəziyyəti qaydaya salmaq üçün ikinci proqramın qəbulundan bir qədər sonra Azərbaycan prezidenti 2011-ci ildə "Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında" fərman verdi. Fərmana əsasən Azərbaycanda dövlət orqanlarının əhaliyə və sahibkarlara beynəlxalq standartlara uyğun konkret sahələr üzrə elektron xidmətlər göstərməsi qaydalarını və xidmət növləri müəyyən edildi. Nazirlər Kabinetinin "Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən konkret sahələr üzrə elektron xidmətlər göstərilməsi Qaydaları"nın və "Elektron xidmət növlərinin Siyahısı"nın təsdiq etməsindən sonra isə müxtəlif dövlət orqanlarının elektron xidmətlərinin vahid reyestri yaradıldı.

Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qaydalar mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən fəaliyyətin həyata keçirilməsində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi və informasiya sistemləri vasitəsilə digər dövlət orqanlarına, fiziki və hüquqi şəxslərə elektron xidmətlər göstərilməsi ilə bağlı məsələləri tənzimləyir. Bu qaydalar həmçinin mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsində iştirak edən digər təşkilatlara da şamil edilir. Qanunvericiliklə mühafizəsi təmin edilən informasiyaların əldə edilməsi ilə bağlı elektron xidmətlərin göstərilməsi isə nəzərdə tutulmur.

Prezidentin və Nazirlər Kabinetinin konkret addımlarından sonra Elektron Xidmətlər (Hökumət) Portalı (mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının göstərdiyi elektron xidmətlərin cəmləşdirildiyi və istifadəçilərin "bir pəncərə" prinsipi əsasında müraciətini və nəticələrin əldə edilməsini təmin edən internet informasiya ehtiyatı) yaradıldı. Portalda elektron xidmətlər reyestri də var. Reyestrdə hər bir mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının göstərdiyi elektron xidmətlər qeydə alınaraq, elektron xidmətlər reyestrinə daxil edilir.

Qeyd edək ki, prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə yanvarın 15-də Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunları və 2013-cü ildə qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclası keçirilib. Həmin iclasda rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli Abbasov bildirib ki, E-hökumət portalına 40 hökumət və dövlət qurumu real vaxt rejimində birləşdirilib və Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş 417 xidmətdən 158 sadə xidmət artıq portalda cəmləşdirilib və İnternetə birbaşa çıxışı olan əhalinin istifadəsinə verilib.

Portalda nazirlik, komitə və dövlət şirkətləri elektron xidmərlərini təklif edir. Burada vətəndaşlar və sahibkarlar üçün iki bölmə var. Vətəndaşlar 30 dövlət qurumu və dövlət şirkətinin xidmətindən istifadə etdiyi halda sahibkarlar üçün 4 dövlət qurumu - Vergilər Nazirliyi, Dövlət Gömrük Komitəsi, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi və Dövlət Sosial Müdafiə Fondu elektron xidmət göstərir.

Bundan başqa, bütün dövlət orqanlarında elektron xidmətlər göstərilməsi üçün rəsmi internet informasiya ehtiyatlarında xüsusi elektron xidmət bölməsi yaradılıb. Elektron xidmət bölməsində aidiyyəti üzrə göstərilən xidmətin adının, bu xidmətin göstərilməsi üçün tələb olunan sənədlərin dəqiq siyahısının, müvafiq sənədlərin (ərizə, blank və digər) elektron formasının yerləşdirilməsi, şəxslərin bu bölmədən maneəsiz, sərbəst istifadəsi təmin edilib.

Beləliklə, Azərbaycanda vətəndaşların və sahibkarların elektron xidmətlərə çıxış imkanları iki formadadır: istənilən şəxs hər bir dövlət təşkilatının və ya şirkətin rəsmi saytından elektron xidmətlər bölməsinə daxil olmaqla xidmətlərdən yararlana bilər; yaxud Elektron Xidmətlər Portalına (www.ehdis.az və ya www.e-gov.az) daxil olaraq burada elektron xidmətlər təklif edən təşkilatların xidmətlərindən istifadə edə bilər. İkinci forma daha əlverişlidir. Çünki Elektron Xidmətlər Portalına daxil olmaqla ayrı-ayrı saytları gəzməyə ehtiyac qalmır. "Vahid pəncərə"dən keçməklə lazım olan təklifın elektron xidmətindən istifadə etmək imkanı var.

Amma Elektron Xidmətlər Portalında xidmətlərdən istifadə üçün ilk növbədə həmin xidmətlər elektron formada təklif edilməlidir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2012-ci il 17 oktyabr tarixli son qərarına əsasən 40 dövlət qurumu elektron xidmət göstərir.

Dövlət qurumlarının göstərdiyi elektron xidmətləri ümumi sayı isə 417-dir. Bu qədər xidmət sayından yalnız 109-u Elektron Xidmətlər Portalına inteqrasiya edilib. Ümumilikdə isə portaldan istifadə etməklə 187 xidmətdən yararlanmaq olar. Son məlumatlara görə, portalda 30 dövlət qurumu tərəfindən 179 elektron xidmət istifadəçilərə təqdim edilib. 2012-ci ilin dekabr ayında vətəndaşlar və sahibkarlar ümumilikdə 8 min dəfə xidmətlərdən istifədə edib. Ən çox Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin (2743 dəfə), Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun (938 dəfə), Ədliyyə Nazirliyinin (919 dəfə) xidmətlərindən istifadə edilib. Ən az müraciət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Qulluğu Məsələləri üzrə Komissiyasına (5 dəfə) və "AzərEnerci" ASC-yə olub.

Hər bir dövlət qurumu elektron xidmətlərini "bir pəncərə" prinsipi əsasında istifadəçilərə portal vasitəsilə təqdim edir, məlumatların keyfiyyətinə, tamlığına və düzgünlüyünə qurumlar cavabdehdir.

Portal vasitəsilə dövlət idarəçiliyində keyfiyyətli elektron xidmətlərin göstərilməsi vətəndaşların həmin xidmətlərdən aktiv istifadəsinə imkan yaradır. Bunun üçün təqdim olunan e-xidmətlərin interaktiv olması vacibdir. Yəni, xidmətlər elə təqdim edilməlidir ki, istifadəçi ilə sistem arasında dialoq yaransın. Vətəndaş tərəfindən səhv məlumat daxil edildikdə belə, e-xidmət istifadəçi üçün səhv sorğu şərtlərini düzəltmək imkanını yaradır. Alınan nəticəni isə vətəndaş öz kompüterində yadda saxlaya və istənilən vaxt həmin məlumatı çap edə bilər. Digər dövlət qurumları: Vergilər Nazirliyi, Dövlət Gömrük Komitəsi, Daxili İşlər Nazirliyi, "Azərenerci" ASC və s. tərəfindən istifadəçilərə təqdim olunan e-xidmətlər interaktiv rejimdə işləyir. Lakin bir sıra qurumlar tərəfindən təqdim olunan bəzi e-xidmətlərin interaktiv rejimdə təşkil edilməsinə baxmayaraq, xidmətlər üzrə son nəticəni əldə etmək mümkün olmur.

Bununla belə nəzərə almaq lazımdır ki, Elektron Xidmətlər Portalı bizim cəmiyyətdə yenilikdir və bir çox dövlət qurumları tərəfindən təqdim olunan e-xidmətlər ilkin tətbiq mərhələsindədirlər. Hər bir dövlət qurumunda onların tam tətbiq edilməsi, daha cəlbedici formada yaradılması istiqamətində işlər aparılır. Yeni e-xidmətlərin həyata keçirilməsi və vətəndaşlara təqdim edilməsi əhali arasında (cəmiyətdə) dövlət qurumunun nüfuzunu artıran amillərdəndir.

"Elektron hökumət" Portalının digər üstün cəhətlərindən biri də "Normativ hüquqi aktlar" bölməsinin olmasıdır. "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının hazırladıqları normativ hüquqi aktların layihələrinin "Elektron hökumət" portalında yerləşdirilməsi Qaydaları"nın təsdiq edilməsi barədə qərarı ilə portalda xüsusi bir bölmə yaradılıb. Hazırlanan bölmənin əsas məqsədi layihələrin razılaşdırılmağa göndərildiyi andan ictimai və ya peşəkar müzakirəyə çıxarılmasından ibarətdir.

Bundan əlavə vətəndaşların axtarışını asanlaşdırmaq məqsədilə yuxarıda adı sadalanan bölmələr üzrə ayrı-ayrılıqda axtarış imkanı yaradılıb. Eyni zamanda, "Baxış" hissəsində layihənin tam mətninə baxa və ya faylı yükləyə bilərlər. Həmçinin bu hissədə yerləşdirilən "Təkliflər" bölməsi vasitəsilə vətəndaşlar müzakirə edilən layihə ilə bağlı öz irad və təkliflərini lazımi informasiya sahiblərinə göndərə və onlardan cavab almaq imkanına malik olurlar. Bu proses dialoq rejimində qurulub. Onu da qeyd edək ki, irad və təklifləri yalnız elektron imza sertifikatına sahib olan vətəndaşlar göndərə bilərlər. "Bütün təkliflər" bölməsində isə hər bir vətəndaşın hesabında olan bütün təkliflər əks olunur.

Hazırda Milli Sertifikat Xidmətləri Mərkəzi tərəfindən mobil qurğular (smartfonlar və planşet kompüterləri) vasitəsilə elektron xidmətlərdən istifadə imkanlarının təmin edilməsi üzrə işlər aparılır. Mobil qurğular vasitəsilə elektron xidmətlərdən istifadə etmək 2013-cü ilin I rübündə mümkün olacaq.

Ümumilikdə, 2013-cü ilin sonunadək Azərbaycanın mərkəzi icra hakimiyyətlərinin hamısı əhaliyə elektron xidmətlər tam təmin etməlidir.

Son məlumatlara görə, ən çox elektron xidməti Vergilər Nazirliyi (57), Səhiyyə Nazirliyi (38), Dövlət Sosial Müdafiə Fondu (25), Daxili İşlər Nazirliyi (24) göstərir. Müdafiə Sənayesi Nazirliyi (1), Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi (1) ən az elektron xidmət təklif edir.

Azərbaycanda "Elektron hökumət" quruculuğu istiqamətində işlər intensivləşdikcə müxtəlif dövlət qurumları tərəfindən əhaliyə təklif olunan elektron xidmətlərin çeşidi də artacaq. Dövlət strukturları haqqında müvafiq məlumatların açıq şəbəkədə yerləşdirilməsi ilə artıq hər bir vətəndaş istənilən nazirlik, komitə, mənzil-təsərrüfat idarəsi, səhiyyə, təhsil müəssisələri və s. qurumlara müraciət etmənin qaydalarını istənilən vaxt əldə edə və bu təşkilatlara elə elektron rabitə vasitəsilə müraciət edə bilər.

Beləliklə, "Elektron hökumət"in yaradılması nəinki effektli və daha az məsrəf sərf olunan inzibatçılığa, həmçinin cəmiyyətlə hökumət arasındakı münasibətlərin əsaslı dəyişikliyinə, son nəticədə isə demokratiyanın inkişafına və dövlətin xalq qarşısındakı məsuliyyətinin yüksəlməsinə gətirib çıxaracaq.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress.-2013.-18 yanvar.-S.-9.