Qarabağ əlillərinə əlillik hansı meyarlarla veriləcək?

Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması

Qarabağ müharibəsi əlillərinə əlillik statusunun verilməsi ilə bağlı mövcud meyarlara ciddi dəyişikliklər ediləcək. Artıq Qarabağ əlilləri ilə bağlı yeni sənəd hazırlanır. Qarabağ əlillərinin statusunun artırılması istiqamətində müvafiq dövlət qurumları iş aparır. Yeni sənəddə Qarabağ əlillərinin sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşdırılması, onların maddi və mənəvi durumlarının yüksəldilməsində əlavə imkanların yaradılması nəzərdə tutulur.

Sənədin yaxın günlərdə parlamentə təqdim olunacağı bildirilir. Qarabağ əlilləri ilə bağlı aidiyyatı dövlət orqanları və müxtəlif təşkilatların rəyi də öyrəniləcək. Qeyd edək ki, Qarabağ əlillərini özündə birləşdirən təşkilatlar bir müddət öncə imtiyazların artırılması təşəbbüsü ilə çıxış edərək, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi, Səhiyyə nazirliklərində görüşlər keçiriblər. Yeri gəlmişkən, Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin sədri Hadı Rəcəbli də bir müddət əvvəl əllilik statusunun verilməsi ilə bağlı qaydaların sərtləşdirilməsi təklifi ilə çıxış edib. H.Rəcəblinin fikrincə, hazırda xeyli sayda insan saxta əlillik statusu daşıyır.

Səlim Müslümovun əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri təyin edilməsindən sonra bu sahədə vəziyyətin düzələcəyinə ümid edən Hadi Rəcəblinin təklifinə nazirlikdən münasibət gəlib. S.Müslümov bildirib ki, qeyri-qanuni yolla əlilliyə görə təqaüd alan şəxslərin dərəcələri ləğv ediləcək.

Xatırladaq ki, saxta əlillik sənədlərinin alınması ötən əsrin 90-cı illərinə - iqtisadi böhran dövrünə təsadüf edir. Zavod və fabriklərin qapadılması, kolxoz-sovxozların dağıdılması nəticəsində yaranmış böhran insanları saxtakarlığa məcbur etdi. Belə saxtakarlıqdan biri də əlillik sənədi düzəltməkdən ibarət idi. Çünki belə bir sənədin olması hər ay dövlətdən maaş almaq demək idi. Əslində o illərdə saxta əlillik dərəcələrinin alınması və verilməsi biznes xarakteri daşıyırdı. Ancaq getdikcə əlillərin sayının artması hakimiyyət dairələrinin də narazılığına səbəb oldu. 2006-cı ildə bu tendensiya yenidən gücləndi. Hətta vəziyyət o yerə çatdı ki, həqiqi əlillərin sənədlərini rüşvətsiz qəbul etmirdilər. Bu dəfə tibbi-sosial ekspert komissiyalarının xeyli rəhbər şəxsi həbs edildi. Çox təəssüflər olsun ki, problem problem olaraq qalırdı. Ancaq buna baxmayaraq, probleminin həlli yolları hər zaman axtarılır. Artıq saxta əlillik sənədi düzəldənlərə növbəti xəbərdarlıq olunub və saxtakarlığa qarşı mübarizəyə başlanılıb, proses Azərbaycanın bütün regionlarında da eynilə aparılacaq. Bu da o deməkdir ki, saxta əlil statusları ləğv olunacaq.

Məhz bütün bunların nəticəsidir ki, ölkəmizdə Qarabağ müharibəsi əlillərinə əlillik statusunun verilməsi ilə bağlı mövcud meyarlara ciddi dəyişikliklər ediləcək. Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi nazirinin müavini Natiq Məmmədovun sözlərinə görə, bu həmin şəxslərə qoyulan tibbi diaqnozdan asılı olacaq: "Əgər 1990-cı illərdə Azərbaycanda bəzi xəstəliklərin müalicəsi yox idisə, bu gün ölkədə müxtəlif əməliyyatlar aparılır və nəticələri çox uğurlu olur. Bu səbəbdən də əlillik statusunun verilməsi ilə bağlı standartlara ciddi dəyişikliklər olunacaq".

Azərbaycanda tibbi-sosial ekspertiza müayinələrinə dair arayışlar da elektron formada veriləcək. Azərbaycanda həyata keçirilən sosial siyasətin ən mühüm istiqamətlərindən birini əlilliyi olan şəxslərin sosial hüquqlarının təmin olunması təşkil edir. 2008-ci ildə "Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında" Konvensiyanı və Konvensiyanın Fakultativ Protokolunu ratifikasiya etməklə öz üzərinə mühüm öhdəliklər götürübr. Bu məqsədlə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin nümayəndələri və ixtisaslaşmış vətəndaş cəmiyyətinin iştirakı ilə əlilliyi olan şəxslərin hüquqi statusunun daha dolğun müəyyən edilməsi və onların sosial müdafiəsinin daha etibarlı təminatı üçün "Əlillərin Sosial Hüquqlarının Müdafiəsinə dair Milli Fəaliyyət Planı"nın (2013-2018-ci illər) və "Əlillərin sosial müdafiəsi haqqında" qanun layihə sənədi hazırlanıb.

N.Məmmədov qeyd edib ki, milli qanunvericiliyin həmin Konvensiyanın tələblərinə uyğunlaşdırılması istiqamətində çox böyük işlər görülüb. Belə ki, artıq yeni qanunun və fəaliyyət planın layihələri hazırlanaraq ixtisaslaşmış vətəndaş cəmiyyəti və dövlət orqanları razılaşdırılıb.

Konvensiyanın tələblərinə uyğun hazırlanan "Əlillərin sosial müdafiəsi haqqında" yenidən hazırlanan qanun layihəsi əlilliyi olan insanlara cəmiyyətdə ayrı-seçkilik aradan qaldırılacaq və cəmiyyətin bərabər hüquqlu üzvləri kimi bərabər imkanlardan yararlana biləcəklər.

Onu da qeyd edək ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən tibbi-sosial ekspertiza və əlillərin reabilitasiyası informasiya sistemi qurulub. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, əlilliyin müəyyən olunması sisteminin və əlillik təyinatları ilə bağlı aidiyyəti təşkilatlar arasında məlumat mübadiləsinin tam avtomatlaşdırılması məqsədilə ƏƏSMN tərəfindən tibbi-sosial ekspertiza və əlillərin reabilitasiyası informasiya sisteminin qurulması üzrə işlər artıq başa çatdırılıb.

Nazirliyin yerli Tibbi-sosial ekspert komissiyalarının (TSEK) yeni proqram təminatı ilə işləmək bacarıqlarına malik olmaları üçün Bakı şəhərində və respublikanın bölgələrində treninqlərə başlanılıb. Hazırda pilot işləri aparılan yeni proqram təminatı əlillik qrupları almaq üçün müraciət edən vətəndaşların xəstəlik vəziyyətləri, müayinələrin nəticələri barədə məlumatların TSEK-lər tərəfindən elektron yolla informasiya sisteminə daxil edilməsinə şərait yaradacaq. Vətəndaşların əlillik vəziyyətinin müəyyən olunması üçün göndəriş formalarının (88 nömrəli forma) da səhiyyə müəssisələri tərəfindən elektron məlumat mübadiləsi sistemi vasitəsilə TSEK-lərə göndərilməsi ilə bağlı tədbirlər görülür.

Xatırladaq ki, yeni yaradılan informasiya sistemi əlillik təyinatı barədə aidiyyəti dövlət orqanına təqdim olunmaq üçün vətəndaşlara kağız arayışların verilməsi praktikasına da son qoyacaq. Belə ki, əlillik təyin olunması barədə müvafiq məlumatların TSEK-lər tərəfindən aidiyyəti orqanlara elektron yolla və operativ şəkildə göndərilməsi təmin olunacaq. Əlilliyin müəyyən olunması sisteminin və əlillik təyinatları ilə bağlı aidiyyəti təşkilatlar arasında məlumat mübadiləsinin tam avtomatlaşdırılması bu sahədə neqativ hallara şərait yaradan məmur-vətəndaş münasibətlərinin aradan qalxmasına və şəffaflığın təmin olunmasına, eyni zamanda vətəndaşlara göstərilən tibbi-sosial ekspertiza xidmətinin müasir tələblərə uyğun qurulmasına xidmət edir.

Xatırladaq ki, ilin əvvəlində Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi naziri Səlim Müslümov "Vətən Əlilləri" İctimai Birliyinin sədri Firudin Məmmədov, "Qarabağ Qaziləri" İctimai Birliyinin sədri Etimad Əsədov və birliyin üzvləri Rey Kərimoğlu, Rizvan Vəliyev və Yaşar Həziyevlə görüşüb. Nazirliyinin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, görüş zamanı S.Müslümov ölkəmizin ərazi bütövlüyünün müdafiəsi uğrunda döyüşlərdə fiziki sağlamlıqlarını itirmiş vətəndaşların sosial müdafiəsinin daim prezident İlham Əliyevin diqqətində olduğunu vurğulayaraq, Qarabağ müharibəsi əlillərinə göstərilən dövlət qayğısının daim artmaqda olduğunu deyib.

Ümumiyyətlə, son vaxtlar dövlət başçısının tapşırığı əsasında əlil və şəhid ailələrinin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması, müharibə əlillərinin nəqliyyat vasitələri ilə təminatının daha da gücləndirilməsi istiqamətində bir çox işlər görülüb. S.Müslümov onu da bildirib ki, tibbi-sosial reabilitasiya sisteminin təkmilləşdirilməsi, sosial müdafiəyə ehtiyacı olan vətəndaşlara yüksək keyfiyyətli xidmətin göstərilməsi, bu xidmətlərdən istifadədə nöqsan və çatışmazlıqların aradan qaldırılması və şəffaflığın təmin olunması istiqamətində işlər aparılır.

Əlillərə münasibət sahəsində sosial siyasət cəmiyyətin inkişafında onların fəal iştirak etməsi imkanlarının genişləndirilməsinə, maddi vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilib. "Əlilliyin qarşısının alınması, əlillərin reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında" qanuna müvafiq olaraq anadangəlmə, xəstəlikdən və ya xəsarətdən doğan əqli və ya fiziki qüsurlar nəticəsində həyat fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafiəyə ehtiyacı olan şəxs tibbi-sosial ekspert komissiyası tərəfindən ekspert müayinəsindən keçirildikdən sonra müvafiq rəy çıxarılması yolu ilə əlil sayılır.

Bütün əlillərə qanunvericiliklə müəyyən olunmuş növdə sosial yardım göstərilir. Əlilliyə görə təqaüd (pensiya) ancaq əlillik müəyyən edildiyi hallarda təyin edilir.

Qeyd edək ki, əlillik barədə qərar klinik, psixoloji, sosial-məişət, peşə amillərinin və şəxsin reabilitasiya potensialının kompleks halda qiymətləndirilməsinə əsaslanır. Hər bir halda, tibbi-sosial ekspert komissiyasında müayinə olunarkən xəstəliyin və qüsurun xarakterindən asılı olmayaraq, xəstənin orqanizminin bütün sistemləri kompleks halında yoxlanılır. Səhhətinin vəziyyətini və sosial uyğunlaşma dərəcəsini obyektiv surətdə qiymətləndirmək məqsədi ilə funksional və laboratoriya müayinələrinin nəticələrindən istifadə olunur, xəstəyə suallar verilir, lazımı sənədlər təhlil edilir. Müayinə xəstənin peşə-əmək fəaliyyəti, fərdi xüsusiyyətləri və sosial uyğunlaşma imkanları nəzərə alınmaqla, tibbi etika və deontologiya prinsiplərinə əsaslanır.

Rəşid RƏŞAD

Ekspress.-2014.- 25 aprel.- S.9.