"Elə bil yenə
keçmişdə yaşayıram"
Tofiq Bakıxanov: "Telekanallarda Qara
Qarayevin əsərləri səslənmirsə, məni necə
görə bilərsiniz?"
O, Azərbaycan tarixində və musiqisində
böyük xidmətləri olan məşhur Bakıxanovlar nəslinin
davamçısıdır. Bakıxanovlar Azərbaycanın hərb
tarixinə üç general və iki polkovnik bəxş edib.
Mədəniyyətimizdə isə Əhməd və Tofiq
Bakıxanovların imzaları var.
Xalq artisti, bəstəkar Tofiq Bakıxanov babası Abbasqulu ağa Bakıxanovla fəxr edir. Üzeyir bəyin əlindən su içən, vaxtilə Qara Qarayev və Fikrət Əmirovla dostluq edən 84-cü yayını yaşayan bəstəkar APA-ya müsahibəsində bildirib ki, "mən, elə bil, yenə keçmişdə yaşayıram".
- Yoldaşım rəhmətə gedəndən sonra mənə çətin oldu. Şəhərdə qalanda ancaq evdə oluram, dedim, bir az dəyişiklik olsun, havamı dəyişim. Həm də burda müalicə qəbul edirəm, gündə üç-dörd həkimlə görüşürəm. İki il əvvəl insult keçirmişdim, bu xəstəlik də qan təzyiqindən əmələ gəlir, çox pis xəstəlikdir. Mən ömrü boyu xəstələnməmişəm. Nə qədər yubileylərim, yaradıcılıq gecələrim olub, həmişə aktiv iştirak etmişəm. Həm 75 illiyimdə, həm də 80 illiyimdə Vasif Talıbov mənə zəng edib Naxçıvana dəvət etdi, yubileyimi keçirdi. Bu ilin iyulunda Vasif Talıbov yenə zəng elədi ki, Abbasqulu ağa Bakıxanovun yubileyini keçiririk, siz də, ailə üzvləriniz də mütləq iştirak etməlisiniz. Yeddi nəfər getdik, gözəl yubiley tədbiri keçirildi, mənim mahnılarımı oxudular. Bundan başqa, Bakıda, Tehranda yubileylərim olub, hamısında iştirak etmişəm, səhhətimdən şikayətim olmayıb.
Mən
ömrü boyu işləmişəm. Vaxtilə
yaradıcı adamları Neft Daşlarına göndərirdilər.
Xəzərin qoynunda
olanda hiss edirdim ki, burda nə isə yazmalıyam. Tərcüməçi Siyavuş Məmmədzadə
mənim qohumumdu, onun librettosu əsasında "Xəzər
balladası" baletini yazdım. Baletin
premyerası çox uğurlu keçdi. O vaxt Avropadan
nümayəndələr gəlmişdi, bütün
SSRİ-ni gəzmişdilər, xoşlarına gələn
opera olmamışdı. Amma mənim baletimə
tamaşa edəndə, ayaq üstə əl çaldılar,
dedilər, bizə festival üçün məhz beləsi
lazımdır. Antraktda Mərkəzi Komitənin
şöbə müdiri Teymur Elçin məni təbrik etdi
ki, əsərini festivala aparacaqlar. "Xəzər
balladası" 30 dəfə nümayiş olundu. Paris daxil olmaqla Fransanın 15 şəhərində
nümayiş olunmuşdu. Qara Qarayev mənə dedi ki,
Tofiq, dünyada baleti Fransa qədər qiymətləndirən
ikinci ölkə yoxdur, onlar da yazıblar ki, Tofiq Bakıxanovun
baleti çox gözəldir. Mənim baletim
dünyada neft mövzusunda yazılan yeganə baletdir.
- Qocalıqla yola gedə bilirsiniz? Sizi incitmir?
- Yox, qətiyyən! Bilirsiniz, yaradıcı adamda bu əlamət hiss
olunmur. Soruşsanız, qocalıq yaradıcı adam üçün nədir, onu deyə bilmərəm.
Bilirsiniz, niyə?
- Niyə?
- Mən, elə bil, yenə
keçmişdə yaşayıram. Əvvəldən
ki, hər gün işləməyə vərdiş vermişəm,
indi işsiz qala bilmərəm. Keçən il bura gəlib Abbasqulu ağa Bakıxanovun
sözlərinə 20-yə yaxın əsər yazdım,
orkestr üçün işlədim. Əsərin
əslini də Əlyazmalar İnstitutuna təqdim etdim.
- Övlad itkisindən
danışmaq çətin olmaz?
- Nigar ərəb dilini çox
gözəl bilirdi. Elmi ad alandan sonra onu ərəb
ölkələrinə ezamiyyətə göndərdilər,
orda xəstəlik tapdı. 1995-ci ildə
dünyasını dəyişdi. İki
övladı qalıb, onlar da Stokholmda həm oxuyurlar, həm
yaşayırlar. Yoldaşım sağ olanda, yeddi il Stokholmda yaşadıq.
- Tofiq müəllim,
uşaqlığınızı necə
xatırlayırsınız?
- Mənim xoşbəxtliyim odur ki,
həyatımda Üzeyir Hacıbəyovun rolu olub. Üzeyir bəyin təşəbbüsü ilə
istedadlı uşaqlar üçün məktəb
yaradılmışdı, orda təhsil aldım, bütün
konsertlərimizdə özü şəxsən iştirak edər,
bizə məsləhətlər verər, sənətə
ruhlandırardı. Bir neçə il
keçəndən sonra ifaçılığımı o qədər
bəyəndi ki, məni Konservatoriyaya imtahansız qəbul elədi.
Mircəfər Bağırovun oğlu Cahangir
bizim məktəbdə pianino sinfində oxuyurdu. Həmin vaxt Fikrət Əmirov dördüncü
kursda idi. Fikrətin ikili konsertini ifa etmək
bizə tapşırıldı. Andrey
Jdanovun məruzəsindən sonra müasir əsərləri
ifa etmək qadağan olunmuşdu. Üzeyir
bəyin 60 illiyində onun əsərini ifa elədim. Mircəfər Bağırov da konsertdə iştirak
edirdi. Fəxr edirəm ki, uşaq vaxtı
Üzeyir bəy kimi dahinin əsərini
sağlığında ifa etmişəm, özü qulaq
asıb.
- Mircəfər
Bağırovun oğlu haqqında nə danışa bilərsiniz?
- Çox ciddi oğlan idi. Gülmək nədir, Cahangir onu bilməzdi. Sinfə girən kimi salamlaşar, sonra
başını aşağı salıb piano
çalardı. Onunla mənim xüsusi
yoldaşlığım olmayıb. Məsələn,
dərsdən çıxıb harasa gedək, bir yerdə
oturub çörək yeyək-filan, yox, olmayıb. O katib
oğlu idi, biz də... Cahangirə xüsusi nəzarət
vardı, ona görə elə yaxınlığımız
olmurdu. Amma deyim, sadə oğlan idi.
- Onda belə çıxır ki,
sizin atanızı sinif yoldaşınızın atası həbs
etdirib...
- Məsələ belə olub:
Moskvada Azərbaycan ongünlüyü keçiriləcəkdi.
Atam Əhməd Bakıxanov konsertə xüsusi
hazırlaşmışdı, sonra onun
paxıllığını çəkən adamlar şayiə
yaydılar ki, guya atam İran muğamlarını Azərbaycanda
təbliğ edir. "NKVD"nin
adamları gəlib evi yoxladılar, heç nə tapa bilmədilər.
Üzeyir bəy bizimlə qonşu idi. Anam
gedib dedi, Üzeyir əmi, mənim ərimlə
qaynımın nə təqsiri var ki, onları həbs ediblər?
Üzeyir bəy dedi, mən Moskvaya Mircəfər
Bağırovla bir vaqonda gedəcəyəm, məsələni
ona danışaram. Dediyi kimi də edib. Mircəfər Bağırov köməkçiyə
tapşırıb ki, yadıma sal, bu işi həll edəcəyəm.
Bir həftə sonra atamı buraxdılar. Amma ümumilikdə üç ay həbsdə
yatdı.
- Atanız nə
danışırdı? Fiziki işgəncə
vermişdilər?
- Çox incitmişdilər. Keçmiş "NKVD" "26-lar"
bağının arxasında olub. Deyirdi,
saldılar zirzəmiyə, içərini çənəmə
qədər su ilə doldurdular, başladılar sorğu-sual
eləməyə. Atam da deyib, vallah, mənim
o adamlarla əlaqəm olmayıb. Yaxud
söz almaq üçün kameraya ilan salıblar, əl-qolunu
bağlayıb üstünə taxtabiti töküblər.
Üç ayda çəkdiklərini yana-yana
danışırdı. İkiotaqlı
evimiz "Nizami" metrosunun yanında idi, guya o iki otaqdan kisələrlə
düyü, kişmiş çıxıb. Yalandan yazmışdılar ki, Əhməd
Bakıxanov İran şahının agentidir. Hətta guya bizim evimizdən silah-sursat
çıxıbmış.
- Həyat yoldaşınız nə
vaxt dünyasını dəyişib?
- Mən 1960-cı ildə evlənmişəm.
Bir dostum vardı, mənə dedi, yaxşı ailə var,
qızı tibb institutunda üçüncü kursda oxuyurdu. Tanış olduq, kinoya getdik, evə qayıdanda yola saldım,
gördüm, çox sadə, mehriban qızdır. Bir müddət sonra evləndik. Çox
dəyərli, savadlı həkim idi. 2001-ci
ildə dünyasını dəyişdi. Vaxtilə
dayıları yaxşı vəzifədə idi. Qardaşı da tərcüməçi Siyavuş Məmmədzadədir.
- Soruşsam, Azərbaycan musiqisinin
hazırkı vəziyyəti necədir, cavabınız nə
olar?
- İndi o qədər
muğam oxuyanlar var ki. Çoxu da
muğamı bilmirlər. Asəf Zeynallıda dörd il oxuyur, olur muğam oxuyan. Deyirəm,
a bala, "Rahab" oxu, deyir, bilmirəm. İrad tuturam
ki, xanəndəsən, sabah şənliklərə
gedəcəksən, bir musiqi istəyəcəklər, deyəcəksən,
bilmirəm? Ayıbdır! Bu qədər
muğam oxuyanların əleyhinəyəm. Ələlxüsus qadın oxuyanlar. Qadın oxuyanlar olub - Sara Qədimova, Fatma Mehrəliyeva,
Şövkət Ələkbərova, Tükəzban
İsmayılova və başqaları.
- Bəs Zeynəb Xanlarova?
- Zeynəbin yolu başqadır. Onu yetişdirən mənim atam olub. Şit
oxuyanlar var, muğamın başını-ayağını
bilmirlər. Məsələn, Bakı kəndlərində
muğamı yaxşı bilirdilər deyə, suallar verilirdi.
Bir dəfə Mütəllim Mütəllimova nə
isə sual vermişdilər, demişdi, qalsın başqa
vaxta, bir də onu toya çağırmadılar.
- Alim Qasımovun
ifasına münasibətiniz necədir?
- Alim Qasımov əvvəl
yaxşı başlamışdı. Amma
son zamanlar səhnədə qışqırır, əllərini
qaldırır - bunlar başqa şeyin əlamətləridir.
Muğam ifaçılarından heç biri belə
oxumayıblar. O, nə isə axtarır,
axtarışdadır. Avropada ona böyük
qiymət verirlər. Onlar üçün
bu yenidir, amma bizdə muğamı elə muğam kimi oxumaq
lazımdır.
- Alim yenilik elədi muğamla...
- Alim Qasımov bilmirəm,
nə elədi, mən xoşlamıram.
- Telekanallara niyə
çıxmırsınız?
- Zaman elə gətirib ki,
telekanalları başqa-başqa verilişlərlə
doldurublar. Telekanallarda heç Qara Qarayevin əsərləri
səslənmir, məni necə görə bilərsiniz?
Mən telekanallara niyə gedim? Evlənmə
verilişləri, kim kimi boşadı-filan
mənlik deyil! AzTV-də "Musiqi xəzinəsi"
verilişi var, müəllifin şəklini də qoymurlar ki,
tamaşaçı bilsin söhbət kimdən gedir. Danışırlar, musiqi verirlər. Bu düzgün deyil. Radioda son
vaxtlar mahnının ancaq bəstəkarının
adını verirlər. Deyirəm, cavab
verirlər ki, şairin adını çəkməyə
qoymurlar. Gərək səlahiyyətli
adamlar bu məsələ ilə məşğul olsunlar.
Yazıçılar İttifaqı, Bəstəkarlar
İttifaqı, nazirlik gərək bu işlə məşğul
olsun, onlar da deyir, biz kanalların, radioların işinə
qarışmırıq.
- Əsərlərinizə
görə sizə qonorar verirlər?
- Ancaq əsəri satanda qonorar
olur. Bu yaxınlarda beş simfonik
muğamım çap olunub, hərəsi 150-200 səhifədir,
qonorar vermirlər.
-
Dolanışığınız necədir?
- Çox minnətdaram,
ümummilli liderimiz Heydər Əliyev mənə prezident təqaüdü
ayırıb, indi 1000 manat alıram. Yaşamaq
olur.
- Dostlarınızdan kimin
üçün darıxırsınız?
- Hamısı üçün
darıxıram. Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cahangir
Cahangirov, Tofiq Quliyev...
- Cavanlardan kimi bəyənirsiniz?
- Ramil Qasımovu
xoşlayıram. O, yaxşı oxuyur. Bəstəkarlardan
da, düzdür, cavanlıq yaşını keçib, amma
Cavanşir Quliyevin əsərlərini xoşlayıram.
- Tofiq müəllim, bu gün balet
niyə yazılmır, yaxud az
yazılır?
- Balet yazmaq bəyəm asan
işdir? Yazmaq bir tərəfə, əvvəllər
dövlət pul ayırırdı, əsər səhnəyə
qoyulurdu. İndi elə deyil, əsəri səhnəyə
qoymaq üçün gərək filan qədər pul
köçürülsün. Onu kim
köçürəcək?
- Opera və Balet Teatrında əsərlər
dövlət hesabına səhnəyə qoyulur...
- Heydər Əliyev Sarayında 5
min pul verib, konsert keçirirlər.
- Bu gün siz balet yazsanız, səhnəyə
qoymaq çətin olar?
- Mən üç balet
yazmışam, bəsimdir. Hətta balet yazsam da, səhnəyə
qoymaq çətin olacaq.
Ekspress.-2014.- 22 avqust.- S.15.