Ən yaxın tarix
İlk və yeganə qadın
spiker
Tanınmış
yazıçı-tədqiqatçı Teyyub
Qurban "Ən yaxın tariximiz"
başlığı altındakı yeni
araşdırmasında arxiv sənədləri
əsasında müasirlərimiz olan
dövlət və ictimai xadimlərimiz
barədə indiyədək bilmədiyimiz məlumatları,
faktları işıq üzünə çıxarır.
İlk araşdırma anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə Azərbaycan parlamentarizmi tarixində qanunverici orqana başçılıq edən ilk və hələlik son sədr Elmira Qafarovaya həsr edilib.
Elmira Qafarovanın 1990-cı il avqustun 29-da imzaladığı qərarlar respublika qəzetlərinin 1 sentyabr tarixli sayında dərc olunmuşdu. Bakıdakı naxçıvanlı deputatlar Elmira xanıma zəng vuraraq minnətdarlıq da etmişdilər.
Sentyabr ayının 2-də Ali Sovetin sədri iş kabinetində qəzetləri nəzərdən keçirir, xalq deputatlığına namizədlərin adları ilə tanış olurdu. Əməkdar elm xadimi, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, respublika Könüllü "Qayğı" Cəmiyyətinin və Ağsaqqallar Şurasının sədri İmam Mustafayev Qax rayonundan, RSFSR Səhiyyə Nazirliyinin elmi-tədqiqat mərkəzinin səhiyyənin təşkili və idarəsi şöbəsinin rəhbəri Lalə Şövkət qızı Hacıyeva Bakının Nizami rayonu seçki dairəsindən, DİN-in baş əməliyyat müvəkkili İsgəndər Həmidov Kəlbəcər rayonunun 230-cu seçki dairəsindən namizəd göstərilmişdilər...
Elmira xanımın köməkçisi daxili telefonla zəng çaldı, Mərkəzi Komitədən onun yanına gəlmək istəyən məsul işçilərin adlarını söylədi və onlarla birlikdə müxbirin də olduğunu bildirdi.
Qonaqların Elmira xanımla söhbətinin məğzi Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun keçmiş üzvü Heydər Əliyevlə bağlı idi. Onu "darmadağın" etmək üçün "faktik" material hazırlanırdı. Bu materialı çapa vermək üçün isə Ali Sovetin 1976-cı ildə keçirilmiş bir sessiyasının materialları lazım idi. Söhbət həmin sessiyada keçmiş prokuror Qambay Məmmədovun çıxışından gedirdi. Stenoqrafik hesabatdan bir parça ilə tanış olun:
"Q.MƏMMƏDOV: - Deputatlara bildirmək istəyirəm ki, respublika prokuroru kimi, 1971-ci ildən başlayaraq rəhbər orqanlara, yəni Azərbaycan KP MK-yə, Respublika Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinə və Nazirlər Sovetinə, şəxsən Heydər Əliyev yoldaşa respublikada istər kənd təsərrüfatı sahəsində, istərsə də sənayedə dövlət əleyhinə irimiqyaslı əməllər barəsində müntəzəm olaraq yazılı məlumat vermişəm. Lakin bu məlumatlar əsasında heç bir tədbir görülməmişdir. Respublikada işlərin vəziyyətinə yaxşı bələd olduğuma görə bildirirəm ki, hər yerdə təriflənən nailiyyətlərin doğruluğuna şübhə edirəm. Əminəm ki, Azərbaycanda bütün mükafatlar respublikada işlərin əsl vəziyyəti qabaqcadan yoxlanılmadan verilib.
Q.XƏLİLOV (Ali Sovetin Rəyasət Heyətinin sədri): - Mən belə hesab edirəm ki, Məmmədov fitnəkarlığa əl atır. Sessiyamızın işinə mane olmağa cəhd göstərir. Mərkəzi Statistika İdarəsinin məlumatına şübhə etmək fitnəkarlıqdan başqa bir şey deyil. Heç bir fitnəkarlıq bizim işimizə mane ola bilməz.
Ş.ƏLİYEVA (Yevlax rayonundakı "Kommunist" kolxozunun pambıqçısı): - Hətta 3 yaşlı uşaq da radiodan eşidir ki, Azərbaycan nə qədər pambıq yığır. Necə yəni rəqəmlər şişirdilir? Rəqəmlər heç vaxt şişirdilməyib. Biz Heydər Əliyeviç Əliyev yoldaşın xəttinə tamamilə tərəfdarıq.
S.ABBASƏLİYEV (Azərbaycan SSR Mərkəzi Statistika İdarəsinin sədri): - Bizdə rəqəmlərin şişirdilməsinə qətiyyən yol verilmir. Rəqəmlərin dəqiqliyi məsələsində birinci dayağımız Heydər Əliyeviç Əliyev yoldaşdır. (Gurultulu alqışlar)
İ.QURBANOV (Neftçala rayon Partiya Komitəsinin katibi): - Respublikamızın indiki qələbəsinə Leonid İliç Brejnev yoldaşın özünün qiymət verdiyi bir vaxt Məmmədovun çıxışı bizi qəzəbləndirir. Mən belə hesab edirəm ki, bugünkü iclasın qərarı ilə Məmmədov deputatlar sırasından geri çağırılmalıdır.
S.MƏMMƏDOV (Mirbəşir rayon Partiya Komitəsinin katibi): - Bizim respublikamızda hələ heç zaman Heydər Əliyev kimi rəhbər olmayıb. Respublikamız əla müvəffəqiyyətlər qazanıb. Təklif edirəm ki, Məmmədov kimi adamlar gələcəkdə heç vaxt bu cür məclislərdə iştirak etməyə buraxılmasın.
R.SƏFƏRƏLİYEV (Bərdə rayon
Partiya Komitəsinin katibi):
- Azərbaycan partiya təşkilatının
müvəffəqiyyətləri yalnız vətənimizin sədaqətli
oğlu Heydər Əliyev yoldaşın
rəhbərliyi sayəsində mümkün
olub. (Gurultulu
alqışlar) Belə bir zamanda
böhtançı Məmmədov partiyamızın liderinin işimizə bu cür yüksək qiymət verdiyini
görmək istəmir. Böhtançı
qovulmalıdır! (Gurultulu
alqışlar)...
Oxuculara xatırladıram ki, 1990-cı ildə hələ Sov.İKP mövcud idi. Azərbaycanda Ayaz Mütəllibov
Azərbaycan SSR prezidenti
olmaqla həm də Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi, Sov.İKP Siyasi Bürosunun üzvü idi.
Bununla belə, Mixail Qorbaçov baş katiblikdən daha çox SSRİ prezidenti olduğu kimi, Ayaz Mütəllibov da birinci katiblikdən daha çox Azərbaycan SSR prezidenti kimi tanınırdı. Qorbaçov nə Stalin, nə də Brejnev olmadığı kimi, Mütəllibov da nə qırxıncı illərin Bağırovu, nə də yetmişinci illərin Əliyevi səviyyəsində Siyasi Büro üzvüydü. Əgər Naxçıvanın Kərki kəndi qırxıncı və ya yetmişinci illərdə ermənilər tərəfindən işğal olunsaydı, quldurlar cəzasız qalardımı?
Doxsanıncı illərin Azərbaycan Ali Soveti də keçmişdəki dövrün təkrarı deyildi. Elmira Qafarova Ali Sovetin sessiyalarının gündəliyini yuxarılarda deyil, parlamentin özündə, deputatların təklifləri əsasında tərtib edirdi, müstəqil səlahiyyət sahibi idi. Elə həmin səhər, sentyabrın 2-də Mərkəzi Komitə işçilərini və qəzet müxbirini qəbul etdiyi anlarda onun masasının üstündə imzalayacağı fərmanın layihəsi vardı - 7 və 8 noyabr bundan sonra adi iş günləri sayılsın! Müstəqilliyə doğru gedən Azərbaycanın ən böyük bayramı 28 May İstiqlal günüdür!..
Müxbir Elmira xanıma müraciət etdi:
- İcazə verin, bu stenoqramı qəzetimizdə olduğu kimi dərc edək. Oxuculara askar olsun ki...
- Yox, icazə vermirəm! - deyə Elmira xanım qətiyyətlə cavab verdi.
MK işçiləri söhbətə qarışdılar:
- Elmira Mikayılovna, qoy yazsınlar da, necə deyərlər, açaq sandığı, tökək pambığı.
-Sandığı indi açmağın vaxtı deyil!
- Axı niyə?
Parlament sədri dinmədi.
Elmira Qafarova o gərgin günlərdə
milli həmrəyliyə
zidd, münaqişə
yaradacaq və yalnız düşmənlərimizi
sevindirəcək işləri
yaxın buraxmaq istəmirdi.
Qonaqları yola salarkən Elmira xanım adətincə təbəssümlə dedi:
- Xahiş edirəm, Heydər Əliyevi qəzəbləndirməyəsiniz.
Təkcə cavan müxbir cavab verdi:
- Bağışlayın,
Elmira xanım, qorxursunuz?
Mən qorxmuram!
İki həftədən sonra Elmira Qafarovanın ümidləri boşa çıxdı. MK işçiləri
ilə qəzet müxbirinin istəyi həyata keçmişdi:
"Kommunist" qəzetinin
1990-cı il 14 sentyabr tarixli sayında Qambay Məmmədov məsələsi
şərh olunmuşdu...
1991-ci il dekabrın 25-də
Elmira Qafarovanın sədrliyi
ilə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının iclasında Azərbaycan əlifbasının latın
qrafikasını bərpa
etmək məsələsi
müzakirə olunmuşdur.
Milli Şuranın təhsil, elm, mədəniyyət
və din məsələləri
komissiyasının sədri
Firudin Cəlilov, xalq deputatları Tofiq Qasımov, Hacıbaba Əzimov, Sabir Rüstəmxanlı,
Mürşüd Məmmədov,
Şadman Hüseynov, İnqilab Nadirov, Vahid Əhmədov, Kamran Rəhimov, İsmayıl Şıxlı,
Tofiq Köçərli,
Respublika Ali Soveti Rəyasət Heyəti yanında yeni Azərbaycan əlifbasını
hazırlayan komissiyasının
sədri Fazil Muradəliyev və başqaları müzakirələrdə
çıxış etmişdilər.
Elmira Qafarova məsələnin müzakirəsini
yekunlaşdıraraq bildirmişdi
ki, Azərbaycan əhalisinin əksəriyyəti
latın qrafikasının bərpa
edilməsinə tərəfdardır:
"Başlıca məsələ,
keçid dövrü
ilə bağlıdır.
Biz neçə il müddətində
bu işi başa çatdırmalıyıq?
Mən deputatlarımızın bu
fikri ilə tamamilə razıyam -
1993-cü ilin axırınadək
iki illik keçid dövrü elan edilsin".
Beləliklə,
1991-ci il dekabrın
25-də "Azərbaycan əlifbasının
latın qrafikasının
bərpa olunması mərhələləri haqqında"
qərar qüvvəyə
mindi, 1939-cu il iyulun 2-də Azərbaycan
SSR Ali Sovetinin sessiyasında
kiril əlifbasına keçmək barədə
fərman ləğv olundu.
HAŞİYƏ.
Elmira Qafarovanın Azərbaycan SSR Ali Sovetinin
sədri vəzifəsində
işlədiyi vaxtlarda
özünə heyran
etdiyi məşhur adamlardan biri də Türkiyə Respublikasının prezidenti
Turqut Özalın ömür-gün yoldaşı
Səmra Özal idi. Elmira xanım
ilk dəfə Azərbaycana
qonaq gəlmiş Səmra xanımı elə bir səmimiyyətlə
qarşılamış və
xoş münasibət
göstərmişdi ki,
sonralar bu, məşhur "bir millət, iki dövlət" ifadəsinin
canlı təcəssümünə
çevrilmişdi.
Semra Özal sonradan Elmira xanıma minnətdarlığını
bildirmişdi: "Ankara, 21 İyul 1990. Möhtərəm
Elmira M.Qafarova, Azərbaycan
SSR Ali Sovetin sədri.
Möhtərəm
Sədr,
Qardaş Azərbaycana səfərim
zamanında mənə
və heyət üzvlərinə göstərdiyiniz
yaxın münasibət
və qonaqsevərliyinizə
görə səmimi qəlbdən təşəkkür
edirəm. Bu səfərim zamanı təşkil edilmiş görüşlərin iki
ölkə millətlərinə
xeyirli nəticələr
gətirməsini diləyir,
bu səbəb ilə Sizə sevgi və salamlarımı
bildirirəm".
Xalq şairi, millət vəkili Bəxtiyar Vahabzadə Elmira Qafarova haqqında demişdir:
"Mənim Elmira Qafarovaya
çox böyük hörmətim var. Adamı
səfərdə yaxşı
tanıyarlar. Mən bir
neçə dəfə
Elmira xanımla xarici səfərlərdə olmuşam
və hər dəfə onun mədəniyyətinə, xeyirxahlığına
və ən ümdəsi, nəzakətinə
heyran qalmışam".
əvvəli, ardı var
Teyyub QURBAN
Ekspress.-2014.- 1-3
fevral.- S.15.